•   حکیم ابوحامد امام محمد غزالی طوسی به تصحیح آقایان فرید مرادی، پرویز بابایی
•   موسسه انتشارات نگاه 1389
•   بر پایه نسخه شادروان احمد آرام و نسخه شادروان سیدحسین خدیوجم

کتاب عظیم اخلاقی کیمیای سعادت را همه فارسی زبانان بلکه اکثر مسلمانان می شناسند و کم و بیش از آن خوانده اند. امام محمد غزالی ده ها کتاب و از جمله کتب «احیاءالعلوم الدین» به عربی و «کیمیای سعادت» را به فارسی تحریر فرموده تا راه سعادت و نجات را با عمل به اصول اخلاقی و دینی به مردم نشان دهد. کتاب احیاء به عربی و به وجهی مفصل و کیمیای سعادت به درخواست کتابخوانان فارسی دان با همان مضمون و به صورتی موجز نوشته شده. مضامین در چهار رکن اصلی یا ربع آمده اند: اول - عبادات، دوم - معاملات، سوم - مهلکات و چهارم منجیات. هر ربع به 10 اصل تفکیک شده و مجموعا 40 اصل در این کتاب ارزشمند و خواندنی جمع آمده اند.

غزالی در مقدمه کیمیای سعادت می نویسد: «و اما اندرین کتاب، جمله این چهار عنوان (=رکن، ربع) و 40 اصل شرح کنیم از بهر پارسی گویان و قلم نگاه داریم از عبارات بلند و مغلق و معانی باریک و دشوار؛ تا فهم عوام آن را دریابد؛ چه اگر کسی را رغبت به تحقیقی و تدقیقی باشد ورای این کتاب، باید که آن از کتب تازی طلب کند، چون کتاب احیاءالعلوم الدین و کتاب جواهرالقرآن و تصانیف دیگر...» نثر این کتاب در کمال شیوایی و ایجاز و زیبایی و از نمونه های درخشان ادبیات فارسی قرن پنجم است.

اما این کتاب که در بیان اعتقادات و آداب مسلمانی است چه ربطی به خوراک و سفره دارد؟ بعد از ربع عبادات که اولین فصل کتاب کیمیاست و به شرح و بیان فلسفه و باطن و آداب عبادات اختصاص دارد، ربع معاملات تماما به امور دنیوی پرداخته و اصل اول آن «آداب طعام خوردن» است. غزالی با دقت، آنچه بر سر سفره باید رعایت شود یا مهمان و میزبان باید به آن آداب آشنا باشند را شمرده. در نکویی همسفرگی و میزبانی و اطعام توصیه ها دارد و نقل هایی شیرین از رسول اکرم (ص) و امیرالمومنین علی (ع) و دیگر صحابه و بزرگان دین و نام آوران جوانمردی و گشاده دستی آورده. 

فی المثل در ذیل عنوان «فضیلت طعام خوردن با دوستان و برادران در دین» آمده: 

«بدان که میزبانی کردن دوستی را بر طعام، از بسیاری صدقه فاضل تر است، که در خبر است که بر سه چیز حساب نکنند بر بنده: آنچه به سحور خورد و آنچه بدان افطار کند و آنچه با دوستان خورد.» و همچنین در همان جا آورده: «امیرالمومنین علی - کرم الله وجهه- می گوید که «یک صاغ طعام پیش برادران نهم، دوست تر دارم از آنکه بنده ای آزاد کنم.»

در آداب طعام خوردن دوستان از سفره یکدیگر و صدها نکته باریک و ظریف از آداب طعام برداشتن و خوان بگذاشتن و سر سفره نشستن و سفره ساده و بی تکلف گستردن نکته ها فرموده است: 

«یونس پیامبر (ع) نان پاره و تره ای - که وی کشته بودی - پیش دوستان نهادی و گفتی: «اگر نه آنستی که لعنت کرده است خدای تعالی متکلفان را، تکلف کردمی.» 

چه مردم سعادتمندی هستیم که به زبان فارسی تکلم می کنیم و می خوانیم و می نویسیم و می توانیم «کیمیای سعادت» بخوانیم و کلمات را آن طور که از قلم نویسنده بزرگوارش قرن ها پیش جاری شده عینا دریابیم.

این کتاب سراسر خواندنی - همان طور که به عرض رسید - فصلی درباب طعام دارد و بسیاری از نکات و رعایت آدابی که در آن ذکر شده، امروز هم به کار می آیند. بسیاری از این رسوم هنوز بین ما ایرانیان جاری و عمل به آنها برای ما مهم هستند. خواندن کیمیای سعادت برای همه و به ویژه برای میانسالان مفید است و علاقه مندان موضوع خوراک و سنت های سفره ایرانی و اسلامی هم از خواندن آن حظ و بهره فراوان خواهند برد.

* در نوشتن این یادداشت از مقدمه استاد بهاءالدین خرمشاهی بر کیمیای سعادت استفاده شده است.