آرشیو شنبه ۲۱ تیر ۱۳۹۹، شماره ۳۷۶۳
صفحه اول
۱
سرمقاله

دولت فرمانده

احمد غلامی (سردبیر)

دولت ستیزی و دولت پذیری در ائتلاف و تضاد میان دولت ها با طبقات اجتماعی نقش تعیین کننده ای دارد. اگر اصلاح طلبان زمانی از «لویاتان» و «هابز» مکرر سخن می گفتند و با آن دولت اصلاحات را تئوریزه می کردند، بدین جهت بود که مردمی یا به معنای دقیق تر طبقه ای همسو با دولت اصلاحات وجود داشت که دولت پذیر بودند. از همان ایام نیز طبقاتی بودند که سر ستیز با دولت را داشتند. با اینکه این طبقات با یکدیگر منافع مشترکی نداشتند، اما در یک نقطه اشتراک نظر داشتند؛ برچیدن دولت اصلاحات. اساسا در برخی از دسته بندی های اجتماعی از جمله کشاورزان، تجار و کاسبان خرده پا، دست فروشان و کارگران کارهای خدماتی همواره نوعی دولت ستیزی وجود داشته است. این گروه ها بیش از آنکه دولت ها را مفید به فایده بدانند، مخل درآمدزایی خود و گاه مانع کسب وکارشان می دانند. در این میان دست فروشان گسترش و نفوذ چشمگیرتری در دولت ستیزی دارند. اغراق نیست اگر بگوییم در آینده ای نه چندان دور این طبقه به یکی از موثرترین طبقات در رخدادهای اجتماعی و سیاسی بدل خواهد شد. به هر صورت دولت ها هرگز ملغی نخواهند شد و همه طبقات اجتماعی به این امر واقف اند که دولت یک ضرورت اجتماعی است؛ اما نباید از نظر دور داشت نوعی آنارشی بدوی و دولت ستیزی همواره در پس زمینه طبقات اجتماعی وجود داشته است. این پس زمینه تاریخی چون استوار بر دولت ستیزی است، کار دولت ها را دشوار کرده است. به تعبیر «جان. ر. سرل» غلبه بر پس زمینه چنان دشوار است که نقاشان سوررئالیست نتوانستند این پس زمینه را تماما محو کنند. در نقاشی های سوررئالیستی زن سه سر هنوز زن است و ساعت خمیده هنوز ساعت است و اشیای عجیب و غریب در نقاشی سالوادور دالی همان چند شی ء آشنا هستند؛ اما مهم ترین و کارا ترین پس زمینه ها، پس زمینه های روایی هستند؛ یعنی پس زمینه ای که با زنجیره ای از رویدادها و باورها و خواست های ما شکل گرفته است. این زنجیره به پس زمینه ها، ساختاری روایی می بخشد. ما وقتی از دولت ها حرف می زنیم، بی درنگ روایتی از دولت ها در گذشته هویدا می شوند که جامعه ستیز بوده اند. همواره در شرایط اقتصادی ناگوار کفه ترازو به نفع دولت ستیزان، سنگین تر می شود. در این بزنگاه است که اعتراض های اجتماعی مانند دی 96 و آبان 98 به وقوع می پیوندد. نارضایتی اقتصادی و رسوب پس زمینه های دولت ستیز، طبقات اجتماعی را به سوی ائتلافی خطرناک پیش می برد و اگر دولت ها نتوانند با مطالبات مردم همسو شوند، ناگزیر باید به سمت دولت فرمانده پیش بروند. کاملا آشکار است که دولت روحانی توان و امکان آن را ندارد که به چنین دولتی درآید. اگر وضعیت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی این گونه ادامه پیدا کند، ضرورت وجود «دولت فرمانده» اجتناب ناپذیر خواهد بود. آنچه اکنون بیش از هر چیز آشکار است، اینکه اوضاع اقتصادی و سیاسی کشور به این زودی بسامان نخواهد شد؛ شرایطی که مجلس یازدهم را تعین بخشیده است، مجلسی یک دست با پشتوانه طبقه ای از حامیان اقتصادی و ایدیولوژیک. این مجلس و این طبقه می توانند دولتی را بسازند که رویای نافرجامشان را تحقق بخشد. از سوی دیگر آنچه نگرانی ها را تشدید کرده و این رویا را ناممکن می کند، سویه دولت ستیزی دیگر طبقات اجتماعی است. 

در شرایط کنونی این روحیه حتی میان برخی از چهره های اصولگرا نیز دیده می شود. بعید است طبقاتی که از دولت اصولگرایان در چند سال گذشته حمایت می کردند، هنوز انسجام سابق را داشته باشند. آنان نیز به همان میزان با پس زمینه تاریخی خویش نسبت به هم کیشانشان بی اعتماد شده اند. درست است که دولت فرمانده با حداقلی از حامیانش می تواند شکل بگیرد، اما برای اجرائی کردن خواسته هایش به حامیان حداکثری اقتصادی و ایدئولوژیک نیاز دارد. شاید فشار بر دولت روحانی و ازسکه انداختن دولتی نه چندان با سکه، کار دشواری نباشد و حملات به این دولت زمینه ای را مهیا کند تا انگیزه ای باشد برای حامیان اقتصادی و اعتقادی دولت فرمانده تا بتوانند با این دولت جدید دست به رفتاری تازه ای بزنند؛ دایره ای به دور دولت متبوع خود و ایزوله کردن طبقات دولت ستیز. در ائتلاف ها و تضادها این طبقات اند که دولت ها از آنان منتفع یا متضرر می شوند. شرایط به گونه ای است که هر دولتی روی کار بیاید، برای صورت بندی مجدد قدرت ناگزیر است به حامیان پای کار وابسته باشد؛ حامیانی که از یک دولت مقتدر (فرمانده) حمایت کنند، این حمایت به انگیزه و آمادگی نیاز دارد. پس ناگزیر طبقاتی به سمت دولت فرمانده گرایش خواهند داشت که پس زمینه آنان با چنین دولتی مطابقت داشته باشد.انتخابات 1400 دور جدیدی از روی کار آمدن دولت های بعد از انقلاب است. این انتخابات رقابت میان طبقات دولت ستیز و دولت پذیر خواهد بود. دولت پذیرانی که سال هاست در تحقق رویای دولتی حداقلی و یک دست هستند.