آرشیو چهارشنبه ۲۵ تیر ۱۳۹۹، شماره ۵۷۰۶
فرهنگ
۹
واقعه

چند روایت معتبر درباره شاه شاعر

25 تیر روز تولد ناصرالدین شاه قاجار است. ناصرالدین شاه ارادت ویژه ای به اهل بیت(ع) به ویژه امام حسین(ع) داشت و بیش از سایر شاهان قاجار خود را پایبند به عزاداری در محرم می دانست. او در دوران سلطنت خود تکیه دولت را بنا نهاد که از آن با عناوین دیگری همچون تکیه همایونی دولتی، تکیه قصر و تکیه بزرگ شاهی نیز نام برده شده است. این بنا که گفته می شود با الهام از ساختمان رویال آلبرت هال لندن ساخته شده، به منظور اجرای مراسم تعزیه و برگزاری آیین های سوگواری و روضه خوانی در ایام عاشورا در تهران قدیم برپا شد. گفته می شود مراسم ویژه عزاداری در تکیه دولت از روز اول محرم و با حضور ده ها روضه خوان که برای گرم کردن مجلس یکی پس از دیگری به منبر می رفتند، آغاز می شد و آنان اشعاری در رثای سیدالشهدا(ع) با صدایی خوش قرائت می کردند؛ در ادامه با حضور ناصرالدین شاه مراسم تعزیه خوانی آغاز می شد و تعزیه خوان ها در سکوی مرکزی تکیه به نقل و اجرای مصیبت عاشورا می پرداختند.

ناصرالدین شاه طبعی روان در حوزه شعر نیز داشت و این طبع را در راستای عقایدش و عشقش به امام حسین(ع) نیز به کارگرفت. دستگاه گرامافون، اواخر عصر ناصری به ایران آمد و در آن زمان به این دستگاه، «حافظ الصوت یا حبس الصوت» می گفتند. از دوره ناصری چندین صوت باقی مانده که یکی از آنها نوحه «جبرئیل» است. گفته می شود این نوحه که خواننده آن مشخص نیست، براساس شعری از ناصرالدین شاه ساخته شده است.

 این نوحه قدیمی در دستگاه همایون اجرا می شود که در نوع خود می تواند الگویی برای استفاده درست از موسیقی ایرانی در مجالس سوگواری باشد.

به مدت بیش از یک قرن، دستگاه های موسیقی ایرانی، حامل اشعار و نوحه های سوگواری واقعه عاشورا بودند و نوحه خوانان، هنرمندانی خوش صدا، آموزش دیده و آگاه به علم موسیقی به شمار می آمدند.

ابیات آغازین این نوحه چنین است:

از عرش با ملائک سیار، جبرئیل

آمد به یاری شه بی یار جبرئیل

وقتی رسید دید حسین را میان خون

گفتا فدای جان تو، صدبار جبرئیل

برگو به پیکری که منش پروریده ام

بینی چه سان جراحت بسیار، جبرئیل

این گفت و سایه بر بدن آن جناب کرد

از شه پری به دیده خونبار جبرئیل