آرشیو دوشنبه ۳۰ تیر ۱۳۹۹، شماره ۴۶۹۷
هنر و ادبیات
۹
کتاب

درنگی بر کتاب «تفسیر ادبی و عرفانی قرآن مجید» اثر خواجه عبدالله انصاری

مکاشفات قرآنی پیر هرات

بهادر مسجدسلیمانی

ابواسماعیل عبدالله بن ابی منصور محمد (زاده 2 شعبان 396 ه‍.ق/ 385 ه‍.ش / 1006 م در شهر هرات درگذشته 22 ذی الحجه 481 ه‍.ق/ 467 ه‍.ش / 1088 م) در هرات معروف به «پیر هرات» و «پیر انصار» و «خواجه عبدالله انصاری» و «انصاری هروی» دانشمند و عارف صوفی مسلک ایرانی بود. او به عنوان یکی از نوابغ ادبی و چهره های شاخص و خراسان قدیم در قرن 11 میلادی/ 5 ه‍.ق شناخته می شود که به عنوان مفسر قرآن، محدث، اهل فن جدل و استاد اخلاق، دستی بر آتش داشته است. عمده شهرت وی به خاطر فن سخنوری، اشعار و متون نغز و بی مانندش، به خصوص در مدح و ثنای خداوند به زبان های عربی و فارسی بوده است. انصاری شعر می سرود ولیکن بیشتر شهرت وی به جهت رسالات و کتب مشهوری است که تالیف کرده و از آن جمله است ترجمه املاء طبقات الصوفیه سلمی به لهجه هروی و تفسیر قرآن که اساس کار میبدی در تالیف کشف الاسرار قرار گرفته است. کشف الاسرار و عده الابرار کتابی در تفسیر قرآن و عظیم ترین و قدیمی ترین تفسیر عرفانی فارسی، نوشته ابوالفضل رشیدالدین میبدی در دهه 520 قمری است. این کتاب بر اساس تفسیر الهروی خواجه عبدالله انصاری (که هم اکنون در دست نیست) و در 10 جلد نوشته شده است. خلاصه تفسیر ادبی عرفانی قرآن مجید به فارسی از کشف الاسرار 10 جلدی اثر خواجه عبدالله انصاری تالیف امام محمد میبدی به نگارش حبیب الله آموزگار چاپ و پخش شده است. کتاب فرازهای زیبا و عرفانی قلم خواجه عبدالله و زبان شاعرانه و موزن مولف است. زیر آیات اشاره شده تفسیر و تاویل نگارنده و گاهی داستان و روایت هایی از سایر عرفا آمده است. مثالی از طریقه تفسیر در کتاب ذکر شده: «اسم (بسم الله) از سمت گرفته اند و سمت داغ، یعنی گوینده بسم الله دارنده آن رقم و نشان کرده آن داغ است. حضرت رضا(ع) فرمود: وقتی بنده بسم الله می گوید یعنی خداوندا داغ دارم و بدان شادم، اما از بود خود به فریادم. کریما بود مرا از پیش من برگیر که بود تو راست کند همه کارم. خدایا بود تو چراغ معرفت بیفروخت پس روشنی دل من افزونی است. گواهی تو ترجمانی من کرد پس ندای من افزونی است، نزدیکی تو چراغ وجد من بیفروخت پس همت من افزونی است. اراده تو کار من بساخت پس جهد من افزونی است، خداوندا، از بود خود چه دیدم؟ مگر بلا و عنا و از بود تو چه رسیدم؟ همه عطا و وفا! آغاز کتاب خدا بر نام الله و رحمن و رحیم از آن جهت است که همه معانی در آن سه نام جمع است و آن معانی سه قسم است: قسمی جلال و هیبت آن در نام الله است، قسمی نعمت و تربیت و آن در رحمن است، قسمی رحمت و مغفرت و آن در نام رحیم است». سراسر کتاب با نثری روان و شیوا حکایات و قصه هایی است که خواجه عبدالله معانی و مکاشفات خود را از کتاب قران در آن گنجانده است. برای کسانی که ساحتی معرفتی و شهودانه را علاقه مند هستند از کلام الله توشه بگیرند و اهالی ادبیات، تفسیر ادبی و عرفانی قرآن مجید کتابی است زیبا و قابل فهم.