آرشیو دوشنبه ۳۰ تیر ۱۳۹۹، شماره ۴۶۹۷
هنر و ادبیات
۱۱
کتاب

یادداشتی درباره مجموعه داستان «تقدیم به چند داستان کوتاه»

همه جهان های یک داستان

مریم ذاکری

«تقدیم به چند داستان کوتاه»، به قلم محمدحسن شهسواری - نویسنده شناخته شده ایرانی- مجموعه ای از چهار داستان نه چندان کوتاه است. نام کتاب از چهارمین داستان آن گرفته شده و سایر داستان های آن عبارتند از: «آمرزش»، «زبرتر از خواب، نرم تر از بیداری» و «چاکریم جناب سروان». این مجموعه برای نخستین بار در سال 1387 توسط نشر افق به چاپ رسید و در همان سال نامزد جایزه بنیاد گلشیری شد. این کتاب پس از گذشت سال ها در اواخر سال 1398 توسط نشر چشمه بار دیگر منتشر شده است. اگرچه فضای داستان ها به ویژه داستان اول، متعلق به بیش از یک دهه پیش است، اما گذشت زمان از شیرینی و شیوایی روایت ها نکاسته است.  «آمرزش» که بلندترین داستان این مجموعه است روایت جوان شهرستانی پاک باخته ای به نام مجتبی است که برای راه یافتن به دل مدیر ریاکارش، می خواهد یک چهارلیتری عرق را جلوی در ورودی امامزاده ای به او تحویل دهد. «آمرزش» روایت تناقض هاست؛ تناقض هایی که شهسواری به زیبایی برای رسیدن به مفاهیمی همچون نبرد میان خیر و شر از آنها بهره برده است. مجتبی در جریان داستان، دچار تحول شده و در نهایت خیر (که در این داستان و از دید نویسنده مذهب است) بر شر پیروز می شود. رجعت و بازگشت به خویشتن خویش در این داستان به زیبایی روایت شده است. «زبرتر از خواب، نرم تر از بیداری» روایت زنی است که بی توجهی های همسرش او را از پا درآورده است. این داستان سه بخش دارد که پایان بندی هرکدام از آنها با دیگری متفاوت است. طی یک تمهید زیرکانه، پایان بخش قبل در صفحه اول روزنامه ای منعکس می شود و زن و مرد داستان در مورد آن با یکدیگر گفت وگو می کنند. باورپذیری در این داستان، عنصری مغفول است که نویسنده عامدانه آن را کنار می زند تا داستانی چندپهلو با همه جهان های ممکن را روایت کرده باشد.

«چاکریم جناب سروان» داستان قتل جوانی هفده ساله است که از سوی یک افسر بازپرس روایت می شود. فراواقع گرایی در این داستان به منتهای خود می رسد. تا جایی که مقتول، در حالی که چاقویی در سینه دارد مورد بازجویی قرار می گیرد. در داستان «چاکریم جناب سروان»، بسیاری از چارچوب های داستان های کلاسیک کنار رفته و خواننده با داستانی با مولفه های پست مدرنیستی روبه رو می شود؛ نظم زمانی و تقدم و تاخر به هم می ریزد و فراواقع در کنار واقع می آید. در این داستان بعضی جملات به شکل موتیف تکرار می شوند. این جمله ها علاوه بر وارد کردن بارقه هایی از طنز کلامی، به ساخته شدن فضای موهوم داستان هم کمک بسزایی می کنند.  آخرین داستان این مجموعه، «تقدیم به چند داستان کوتاه»، حکایتی لطیف از عشق است. راوی، حس خود را نسبت به سارا - معشوقه اش- به زیبایی بیان می کند. همان طورکه از نام این داستان پیداست، نویسنده المان هایی از چند داستان کوتاه از نویسندگان برجسته کشور را برگزیده و روایت را با مهارت در لابه لای حسش نسبت به آن داستان ها تنیده است. در بخش انتهایی آن می خوانیم: «همین امروز صبح سارای پنجشنبه را خواندم و بعد تو ناگهان از میان سطور کتاب ظاهر شدی.» جهان عاشقانه و ظریفی که شهسواری ساخته تا خواننده را با خود هم حس کند، متاسفانه به شدت درگیر کلیشه های جنسیتی می شود؛ جهانی که در آن رفاقت رسم مردان است و آشپزی و نگرانی از خیانت سهم زنان. داستان های کتاب حاضر به لحاظ مضمون، قرابتی با یکدیگر ندارند، اما به لحاظ فرم می توان شباهت هایی میان آنها پیدا کرد. نویسنده در این داستان ها جهانی را ترسیم می کند که روایت هایش با جهان واقع همخوانی ندارند، اعمال و گفتار واقعی و غیرواقعی و روایت های رویاگونه یا کابوس وار در کنار یکدیگر می آیند و داستان ها هر کدام به فراخور محتوا، پرداختی فراواقع گرایانه می یابند؛ شیوه ای که در داستان «چاکریم جناب سروان» به اوج خود می رسد. نویسنده شجاعانه در هر داستان مرزهای مرسوم روایی را به هم می ریزد و طرحی نو در می اندازد. هرچند در برخی موارد این طرح نو با بدنه داستان همخوانی لازم را نداشته و از انسجام روایی آن می کاهد. شهسواری در نگارش این مجموعه، برخلاف بسیاری از نویسندگان حال حاضر کشور، مخاطب و سرگرم شدن او را هم مورد توجه قرارداده و با زبانی شیوا و درخشان (به ویژه در دیالوگ نویسی)، داستان هایی خواندنی خلق کرده که خواندن شان به همه طرفداران ادبیات فارسی امروز پیشنهاد می شود.