هفتاد و چهار سال از برگزاری نخستین کنگره نویسندگان ایران می گذرد؛ پنج سال پس از سقوط رضاشاه و پنج سال بعد از تاسیس حزب توده در ایران در تابستان سال 1325 انجمن روابط فرهنگی ایران و اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی 78 نفر از نویسندگان، شاعران و ادیبان کشور را به ریاست مستشارالدوله در باغ «خانه فرهنگ» گردهم آورد تا نخستین «کنگره نویسندگان ایران» برگزار شود.

هرج ومرج بعد از شهریورماه 1320 کم رنگ شده بود؛ فروپاشی حکومت رضاشاه فضا را برای فعالیت اهالی فرهنگ و روشنفکران مساعدتر کرده بود و همین شد که نویسندگان و هنرمندان ایرانی گرد هم آمدند تا به راهکارهایی برای رهایی از سانسور و دفاع از حقوق صنفی برسند و از دل همین گفت وگو ها گروه هایی چون انجمن هواداران هنر و ادبیات امروز، انجمن نویسندگان دموکرات و چند تشکل دیگر شکل گرفت. کنگره در حضور احمد قوام و سادچیکف، سفیر کبیر دولت اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی در ایران افتتاح شد؛ مستشارالدوله بعد از خوشامدگویی به میهمان ها چنین گفت:«مدت هاست که در دو ملت دوست و همجوار شرط ادامه صفا و صمیمیت در قدم اول تقویت و تزیید روابط است... بهترین راه وصول به مقصود راه فرهنگ است.» بعد از آن ملک الشعرای بهار سخنرانی کرد: «ایامی فرا رسیده است که بایستی این فن از طرف خود ملت حمایت شود و مردم دریابند که حیات سیاسی و اجتماعی و اقتصادی آنها رهین زبان و ادبیات آن هاست و برای بقای شخصیت ملی و استقلال سیاسی خود باید از نویسندگان و گویندگان با علاقه و التهاب حمایت نمایند.» در طول یک هفته برگزاری این کنگره افرادی همچون پرویز ناتل خانلری، احسان طبری، نیما یوشیج، علی اصغر حکمت، عبدالحسین نوشین و بزرگ علوی سخنرانی کردند و در روز آخر قطعنامه ای صادر شد. دربند پنجم این قطعنامه تاسیس یک کمیسیون و تشکیلات موقتی که بنیاد اتحادیه گویندگان و نویسندگان ایران را پی ریزی کند، ضروری عنوان شده است. بسیاری این کنگره را نقطه عطفی برای فرهنگ ایران به شمار آورده اند که گفتمانی تازه را در ادبیات فرهنگی آن دوران پدید آورد. این اولین بار بود که در یک مجمع رسمی و با حضور جمع زیادی از نویسندگان، شاعران و هنرمندان نامدار، سخن از «اتحادیه گویندگان و نویسندگان ایران» به میان می آمد، طرح موضوع امید آفرین در میان نویسندگان که البته در ادامه زیر سایه اختلاف نظرها به فراموشی سپرده شد.