آرشیو چهارشنبه ۲۲ امرداد ۱۳۹۹، شماره ۴۹۵۸
تاریخ و اقتصاد
۲۶
واکاوی

گران شدن قند و ظهور انقلاب

در روزهای آخر ماه رمضان قند در تهران گران شد و بهای آن از یک من تبریز پنج قران به منی هفت الی هشت قران رسید. در آن روزها نفت و قند از روسیه به ایران می آمد و این گرانی به واسطه جنگ بین روس و ژاپن و سپس انقلاب روسیه بود. علاءالدوله حاکم سختگیر تهران به اشاره عین الدوله تصمیم گرفت گرانی قند را بهانه قرار داده چند تن از بازرگانان بازار را تنبیه کند، زیرا اینان قبل از سفر شاه به اروپا از دست نادرستی های موسیو نوز به حرم عبدالعظیم تحصن جسته عین الدوله را نسبت به خود خشمگین ساخته بودند.

علما نیز در ماه های گذشته صدراعظم را به سختی از خود رنجانده بودند اکنون وقت آن رسیده بود که بازرگانان تنبیه شوند و با تنبیه آنان علما نیز  بترسند و برجای بنشینند. این بود که علاءالدوله هفده تن از بازاریان برجسته را به دارالحکومه احضار کرد. بازرگانان پاسخ دادند ما نه قند می خریم و نه می فروشیم. کار تجارت قند در دست چهار نفر است که یکی از آنان حاج سیدهاشم معروف به قندی است، دیگر حاج سیداسماعیل خان سرهنگ توپخانه.

مع ذالک علاءالدوله که هدفش تنبیه کردن بازرگانان بود دستور داد چند تن از آنان را به جرم گران فروشی به فلک بستند.

در این اثنا حاج سیدهاشم پیرمرد شصت، هفتاد ساله که عمری به نیکنامی گذرانده سه سفر به مکه رفته، چهار سفر به عتبات عالیات مشرف شده، چهار سفر به آستان بوسی حضرت رضا رفته، سه مسجد در تهران ساخته، کارهای خیر دیگری انجام داده بود با ریش بلند قرمز و قیافه دوست داشتنی وارد مجلس حاکم شد.

علاءالدوله به او گفت چرا قند را گران کردید؟ سید پاسخ داد ما قند را گران نکرده ایم، به واسطه پیش آمد جنگ روس و ژاپن قند کمتر به ایران وارد می شود. علاءالدوله گفت باید التزام بدهید که قند را به قیمت سابق بفروشید، سید جواب داد که چنین التزامی نمی دهم اما صد صندوق قند دارم که به جنابعالی پیشکش می کنم و دست از تجارت برمی دارم. در این هنگام حاج سیداسمعیل سرهنگ توپخانه سر رسید و سلام کرد. علاءالدوله از اینکه تعظیم نکرده است عصبانی شد و گفت تو چه داخل آدمی هستی که سلام می کنی و تعظیم نمی کنی؟ آهای بچه ها بیایید یک پای سید و یک پای این سرهنگ را به فلک ببندید. فراشان دو سید بیچاره را به میان منزل بردند و به فلک بستند. در این بین حاج علینقی پسر 27 ساله آقاسیدهاشم سر رسید چون پدر پیر را به آن حال دید خود را به پاهای او انداخت و گفت تا زنده ام نخواهم گذاشت پدرم را چوب بزنند.

فراش ها او را عقب کردند اما او دوباره خود را روی فلک انداخت. علاءالدوله فرمان داد پدر را رها کنید و پسر را فلک کنید. فراشان به فرمان عمل کردند و چوب زیادی به پاهای پسر بی گناه زدند.

در این وقت پیشخدمت وارد شد و گفت ناهار حاضر است. علاءالدوله بر سر سفره نشست و آقاسیدهاشم را احضار کرده گفت: «آقا وقت چوب باید چوب بخوری و وقت ناهار باید ناهار خورد، فعلا مشغول ناهار شوید.» مردمی که در این مجلس جور و بیداد حضور داشتند به خوبی مظاهر کمال ظلم و کمال مظلومیت را مشاهده کردند.

پس از صرف ناهار باز هم علاءالدوله به حاج سیدهاشم فرمان داد که باید التزام بدهید که قند را ارزان بفروشید. آقاسیدهاشم همان پاسخ اول را داد.

ناگهان کسی وارد مجلس شد و سر در گوش علاءالدوله گذاشت و گفت شهر به هم خورده، دکان ها بسته شده، مشیرالدوله وزیر امورخارجه درصدد است که از بازرگانان دلجویی کند، آقایان را نزد او بفرستید.

آری؛ چوب خوردن حاج سیدهاشم پیرمرد و پسر بی گناه او و بازرگانان دیگر تاب و تحمل را از دست مردم عصیان زده ربود تا آنجا که دکان ها را بستند و در مسجد شاه جمع شدند استمالت (دلجویی)  مرحوم میرزانصرالله خان مشیرالدوله وزیر امورخارجه از بازرگانان نیز نتیجه ای نداد و آتش انقلاب زبانه کشید. شکایت های بی نتیجه، ناله های بیهوده، استغاثه های بی ثمر، جای خود را به نیرو و قدرت داد و کشمکش مستبد و مشروطه خواه آغاز شد.از این پس تا کودتای 1299 تاریخ ایران پر است از شرح وقایع انقلاب و ضدانقلاب، پر است از شرح آدم کشی ها، قتل ها، غارت ها، تبعیدها، پر است از حوادثی وحشتناک و وقایعی ترسناک. در بحبوحه این انقلاب عظیم نعره هایی به گوش آدمی می رسد که شبیه به نعره انسان های آدمخوار است و دشنام هایی می شنود که از شدت رکاکت شایسته گفتن و نوشتن نیست. برای آنکه بدانیم وقاحت و زنندگی نفس انسانی به چه درجه می تواند برسد باید به شب نامه هایی که از ناحیه مستبدان و مشروطه خواهان از در و دیوار فرو می ریخت بنگریم. مودب ترین شب نامه ای که درباره بهبهانی فرود می آمد مثل این شب نامه بود:«حجت الاسلاما، نایب الاماما، حضور شما عرضه می نماییم سن شما که از هفتاد زیادتر شده ریش شما هم که سفید شده اما چه فایده که خیالات فاسده و آمال و آرزوی شما جوان شده هنوز دست از کارهای قدیمی برنداشتید بلکه تا به حال از غم بی آلتی افسرده بودید حال که فی الجمله رمقی به خود مشاهده فرمودید به بلعیدن کره ارض قناعت نمی فرمایید طمع به آسمان ها هم که نمودید. ای آقای بزرگوار نه به آن زینب و کلثوم خواندنت نه به آن دایره و دنبک زدنت، آخر تو که ما را پیش یهود و نصاری و مجوس و تمام ملل خارجه از خجالت آب نمودی آقا جان چقدر بی شرم تشریف داری.»

این چند سطر هم از ابتدای شب نامه ای که ضد علاءالدوله منتشر شده نقل می شود:«آقای میرزا احمدخان علاءالدوله ابن عبدالرحیم خان یزیدزاده چرا حیا نمی کنی، ای بی حیا شرم نمی کنی، ای بی شرم خیانت بس است، این قدر این ملت بدبخت از میان رفته را آزار مکن، زحمت مده، سبحان الله، بادیه ها دویده ام، ابله و خر شنیده ام، قرط و لوند دیده ام، لیک تو چیز دیگری.»از اینها رکیک تر شب نامه هایی است که ضد میرزاعلی اصغرخان اتابک انتشار یافته است و متاسفانه به علت رکاکت نقل آنها در اینجا میسر نیست. واقعه چوب خوردن سید و سایر بازرگانان روز سه شنبه 14 شوال 1323 هجری قمری/  25 آذر 1284 شمسی رخ داد و جنگ طبقات از همین روز آغاز شد.

 از کتاب انقلاب مشروطیت ایران  

نوشته دکتر محمداسماعیل رضوانی