آرشیو شنبه ۵ مهر ۱۳۹۹، شماره ۳۸۲۶
اندیشه
۷
مرور

مقدمه ای بر ایدئالیسم آلمانی

ایدئالیسم آلمانی، نام جنبشی در فلسفه آلمان در اواخر قرن هجدهم تا اواسط قرن نوزدهم است. مشهورترین نمایندگان این جریان کانت، فیشته، شلینگ و هگل هستند. هرچند تفاوت های بزرگی میان این چهره هاست اما همگی در پذیرش ایدئالیسم، مشترک اند. اگرچه نمایندگان بزرگ ایدئالیسم آلمانی از جهات گوناگون تفاوت های بنیادینی با هم دارند، روی اصول واحدی می اندیشند و همین اصول اجازه می دهد آنها را اعضای یک نحله فلسفی بدانیم. کانت مسیری را در فلسفه گشود که فیلسوفان متعاقب او در همان مسیر قدم گذاشتند، به همین خاطر است که می توان فیشته، شلینگ و هگل را وارثان کانت دانست. برای کانت مسئله رابطه سوژه و ابژه اهمیت زیادی داشت و او در بین این دوگانه طرف سوژه را گرفت. پیش از کانت باور بر این بود که برای حصول شناخت این سوژه است که باید خود را با عالم خارج تطابق دهد، اما کانت قضیه را کاملا معکوس کرد و نتیجه این شد که عالم واقع یا به بیان دیگر ابژه باید واجد ویژگی هایی باشد که بتواند به ادراک سوژه درآید. این بازصورت بندی ساختار شناخت و آگاهی را می توان نقطه آغاز ایدئالیسم آلمانی دانست. صورت بندی کانت واجد ابهامات و ایراداتی بود که وارثانش در پی حل آن برآمدند و سیر تفکر فلسفی از کانت تا هگل، روایت درگیر شدن فیلسوفان با مسائل کانتی بوده است. اما پیشرفتی که در فلسفه هگل صورت می گیرد، یکی واردکردن مقوله تاریخ در فهم ساختار آگاهی انسان است و دیگری طرح مقوله «دیگری». اهمیت ایدئالیسم آلمانی در این است که مشتمل بر برداشتی نظام مند از همه بخش های فلسفه است، از جمله: منطق، متافیزیک، معرفت شناسی، فلسفه اخلاق، فلسفه سیاسی و زیبایی شناسی. همه نمایندگان ایدئالیسم آلمانی، این بخش های فلسفه را دارای جایگاهی در نظام کلی فلسفه می دانند.

کتاب «درآمدی بر فهم ایدئالیسم آلمانی» نوشته ویل دادلی که اخیرا به قلم مسعود آذرفام و از سوی نشر ققنوس ترجمه و منتشر شده است، درآمدی مقدماتی برای فهم این جنبش فلسفی است. نسخه اصلی این کتاب سال 2007 منتشر شده است. ویل دادلی نویسنده این کتاب استاد فلسفه کالج ویلیامز، در اثر پیش رو تلاش کرده شرح دقیق و نظام مندی از مکتب فلسفی ایدئالیسم در آلمان ارائه کند. او روند تکوین و بسط این مکتب فکری را برای مخاطب توضیح داده و این کتاب می تواند راهنمای خوبی برای دانشجویان و علاقه مندان فلسفه باشد. فیلسوفان ایدئالیست به دشوارنویسی معروف اند بااین حال ویل دادلی تلاش کرده در عین اینکه از ساده سازی بیش از حد مطالب اجتناب کند، رئوس آرای فیلسوفان ایدئالیست را صورت بندی و در یک طرح کلی و منسجم ارائه کند.

دوران شکوفایی ایدئالیسم بر اساس سنت رایج در کتاب های تاریخ فلسفه، بین مقطع چاپ کتاب «نقد عقل محض» امانوئل کانت و مرگ هگل است، یعنی از سال 1781 تا 1831 میلادی. در این بازه زمانی، ایده های انقلابی عصر جدید خود را با مولفه هایی مثل عقلانیت، آزادی و پیشرفت نشان دادند. در این 50 سال شکوفایی ایدئالیسم، چهار فیلسوف مهم تاریخ فلسفه غرب و آلمان ظهور کردند که تاملات و نوشته هایشان ، باعث شکل گیری انقلابی در فلسفه شد و همچنین مسیر فلسفی پس از آنها را هم تحت تاثیر قرار داد. این چهار نفر عبارت اند از: کانت، فیشته، شلینگ و هگل. ایدئالیسم آلمانی سیطره ای تمام عیار بر فلسفه آلمانی داشت و انقلابی در متافیزیک، معرفت شناسی، منطق، فلسفه طبیعت، اخلاق و سیاست زمانه خود به پا کرد که تاثیرش هنوز در نحله های فلسفی کاملا محسوس است. این جنبش فکری ملهم از آرمان های روشنگری که بزرگ ترین دستاورد عینی روشنگری یعنی انقلاب فرانسه، را به منزله سپیده دم عصری جدید می ستود، چنان اهمیتی برای تاریخ فلسفه دارد که آن را با دوره طلایی فلسفه در یونان باستان مقایسه کرده اند.

کتاب «درآمدی بر فهم ایدئالیسم آلمانی» به سیر تکوین و تطور این جنبش به نمایندگی کانت، فیشته، شلینگ و هگل می پردازد و نشان می دهد ایدئالیسم استعلایی کانت چگونه شکل گرفت و چگونه فیلسوفان متعاقب کانت پروژه او را حتی خودآگاهانه تر از خودش بسط دادند. اثر پیش رو هفت فصل اصلی دارد که به ترتیب عبارت اند از: «مقدمه: مدرنیته، عقلانیت و آزادی»، «کانت: ایدئالیسم استعلایی»، «چالش های شکاکانه و بسط ایدئالیسم استعلایی»، «فیشته: به سوی ایدئالیسمی علمی و نظام مند»، «شلینگ: ایدئالیسم و مطلق»، «هگل: فلسفه نظام مند بدون بنیاد» و «نتیجه گیری: عقلانیت، آزادی و مدرنیته؟». پیش از این فصول، پیشگفتار مترجم، سپاسگزاری، فهرست اختصارات و سال شمار ایدئالیسم آلمانی درج شده اند. پس از پایان فصل های کتاب هم پرسش هایی برای بحث و بازنگری، برای مطالعه بیشتر، منابع، واژه نامه انگلیسی به فارسی و نمایه کتاب چاپ شده اند.