در 11 ماهی که از سال 1401 طی شد و یک ماه مانده به پایان سال، آمار تجارت ایران حاکی از افزایش ارزشی صادرات اما افت وزنی آن است. همچنین واردات نیز همین روند را طی کرده و افزایش ارزش و افت وزنی داشته است. در مقیاس جهانی روند قیمت ها متفاوت بوده است اما عمده اقلام به نسبت مدت مشابه سال گذشته افزایش داشته اند، هرچند در مقیاس ماهیانه، در برخی از اقلام در ماه بهمن جهان شاهد کاهش ارزش کالاها بوده است. عمده صادرات ایران در این یازده ماه همچنان فرآورده ها و مشتقات نفتی و کالاهای خوراکی است؛ مقاصد تاثیرگذار مثبت نیز بدون چندان تغییری ترکیه، عراق، امارات و چین به علاوه عمان بوده اند.

در مجموع صادرات کالایی ایران بدون احتساب نفت خام در 11 ماهه سال 1401، 8/ 48میلیارد دلار بوده است. از این میزان 9/ 17میلیارد دلار صادرات اقلام نفتی (فصل 27) بوده است با سهم 7/ 36درصدی و حدود 9/ 30میلیارد دلار صادرات سایر کالاها با سهم 3/ 63درصدی بوده است. 7/ 12میلیارد دلار از ارزش کل صادرات بدون نفت خام طی 11 ماهه نخست سال 1401 مربوط به صادرات گاز طبیعی و سایر گازهای بوتان و پروپان مایع شده با سهم حدود 26 درصدی بوده است. در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته این آمار در مورد صادرات بهبود 2/ 12درصدی ارزشی را نشان می دهد اما از نظر وزنی 2/ 1درصد کاهش داشته است. از منظر واردات در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته این آمار حاکی از افزایش 3/ 15درصدی و افت 6/ 8درصدی است.

آمار صادرات ماهانه کالایی ایران بدون نفت خام طی 11 ماه سال 1401 به طور میانگین 4/ 4 میلیارد دلار بوده؛ این رقم بدون احتساب فصل 27 طی 11 ماهه این سال 8/ 2میلیارد دلار است. این رقم برای کل کالاها بدون احتساب نفت خام به تفکیک ماه در فروردین 16/ 4میلیارد دلار، اردیبهشت 49/ 4میلیارد دلار، خرداد 75/ 4میلیارد دلار، تیر 52/ 3 میلیارد دلار، مرداد 8/ 3میلیارد دلار، شهریور 607/ 3میلیارد دلار، مهر 797/ 3میلیارد دلار، آبان 12/ 4 میلیارد دلار، آذر 92/ 3میلیارد دلار، دی 97/ 8میلیارد دلار و بهمن 56/ 3میلیارد دلار بوده است. صادرات فصل 27 برای 11 ماهه سال جاری به تفکیک ماه در فروردین ماه 1/ 1میلیارد دلار، اردیبهشت 59/ 1میلیارد دلار، خرداد 18/ 1میلیارد دلار، تیر 11/ 1میلیارد دلار، مرداد 14/ 1 میلیارد دلار، شهریور 04/ 1میلیارد دلار، مهر 01/ 1 میلیارد دلار و آبان 06/ 1میلیارد دلار بوده است؛ این رقم در آذر ماه به زیر یک میلیارد دلار و 95/ 0 میلیارد دلار می رسد و در دی ماه با جهشی چشمگیر به قله 61/ 6میلیارد دلاری صعود می کند اما بار دیگر در ماه بهمن به زیر یک میلیارد دلار می رود و با ثبت رقم 82/ 0میلیارد دلاری به کمترین میزان از ابتدای سال سقوط می کند.

گروه های عمده صادراتی به ترتیب عبارتند از: گازهای نفتی و سایر هیدروکربورهای گازی شکل، پلیمرهای اتیلن به اشکال ابتدایی، کودهای معدنی و شیمیایی، ازته، روغن های نفتی و روغن های حاصل از مواد معدنی قیری، فرآورده هایی که دارای 70 درصد وزنی یا بیشتر نفت یا روغن های حاصل از مواد معدنی قیری باشند، الکل های غیرحلقوی و مشتقات هالوژنه، سولفاته، نیتره یا نیتروژنه آنها، محصولات نیمه تمام از آهن یا از فولادهای غیرممزوج، کک نفت، قیر نفت و سایر تفاله های حاصل از نفت یا از روغن های مشتق از مواد معدنی غیرقیری، آهن و فولادهای غیرممزوج به شکل شمش یا به اشکال ابتدایی دیگر (به استثنای آهن، سایر میله ها از آهن یا از فولادهای غیرممزوج فقط آهنگری شده، گرم نوردشده یا گرم کشیده شده یا گرم اکسترودشده، همچنین آنهایی که بعد از نوردشدن تاب داده شده اند، آلومینیوم به صورت کارنشده، مس تصفیه شده و آلیاژهای مس به صورت کارنشده، روغن و سایر محصولات که از تقطیر قطران های زغال سنگ در درجه حرارت زیاد به دست می آید، هیدروکربورهای حلقوی، سنگ آهن و کنسانتره های آن، از جمله پییریت آهن تفته شده، روی به صورت کار نشده، آمونیاک بدون آب، آمونیاک محلول در آب، مفتول مسی، سایر میوه های سخت پوست، تازه یا خشک، حتی پوست کنده، هیدروکربورهای غیرحلقوی، سیمان پرتلند (کلینکر و سفید) پلیمرهای استیرن به اشکال ابتدایی، صفحات و ورق های پلاستیکی ساخته شده، گوجه فرنگی، شیر و خامه شیر، غلیظ شده، یا به آن قند یا سایر مواد شیرین کننده دیگر اضافه شده، خرما، انجیر، آناناس آواکادو و...تازه یا خشک شده.

مقاصد صادراتی که بالاترین تاثیر مثبت بر رشد ارزشی صادرات طی یازده ماهه 1401 را داشته اند عبارتند از: ترکیه، عراق، امارات متحده عربی، چین، عمان، هند، پاکستان، ارمنستان، موزامبیک، فدراسیون روسیه، ترکمنستان، جمهوری آذربایجان، سنگاپور، ونزوئلا، آفریقای جنوبی، اردن، تاجیکستان، سودان، کویت و بنگلادش. بنا بر آمار گمرک این 20کشور با مجموع صادرات نزدیک به 43 میلیارد دلاری ایران به آنها و مشارکت 9/ 14واحد درصدی، بیشترین تاثیر مثبت را داشته اند.

مقاصدی که بیشترین تاثیر منفی بر رشد ارزشی صادرات طی 11 ماهه 1401 را داشته اند عبارتند از: قطر، رومانی، قرقیزستان، فیلیپین، کنیا، تانزانیا، مجارستان، سری لانکا، میانمار، تایوان، برزیل، اوکراین، الجزایر، ایتالیا، تایلند، آلمان، ازبکستان، افغانستان، غنا و اندونزی. بنا بر آمار گمرک این 20 کشور با مجموع صادرات نزدیک به 2/ 4میلیارد دلاری ایران به آنها و مشارکت منفی 1/ 3واحد درصدی بیشترین تاثیر منفی را داشته اند.

صادرات کالایی ایران عمدتا شامل مشتقات انرژی و مواد غذایی است که بیشتر آنها تورم داشته اند. قیمت انرژی در فوریه (بهمن) 2023 نسبت به ماه پیش از آن کاهش 3/ 7درصدی داشته است. دلیل این کاهش ارزش افت 19 درصدی بهای گاز طبیعی و کاهش 98/ 0درصدی بهای نفت خام است. کالاهای غیر انرژی نسبت به ماه پیش از خود افت 8/ 0درصدی نشان می دهند. دلیل این کاهش قیمت افت بهای مواد معدنی و فلزات در مقابل افزایش بهای اقلام کشاورزی بوده است. محصولات کشاورزی 1/ 1 درصد نسبت به ماه پیش از آن افزایش نشان می دهد که به دلیل افزایش توام اقلام خوراکی و آشامیدنی است. در این گروه به تفکیک نوشیدنی ها و خوراکی ها به ترتیب 2/ 5 و 03/ 1 درصد افزایش نشان می دهند که در مورد خوراکی ها هرچند ذرت دامی، روغن پالم و سویا، پنبه پودر ماهی، برنج و کائوچو افت ارزش داشته اند در مقابل روغن نارگیل، دانه، سویا، موز، گندم و شکر افزایش قیمت داشته اند. کودها 6/ 5درصد افت ارزش داشته اند و مواد معدنی نیز روندی کاهشی در نسبت به مدت مشابه سال گذشته نشان می دهند که به دلیل افت بهای اکثر فلزات شامل آلومینیوم، مس، روی، قلع، سرب، نیکل و در مقابل افزایش بهای سنگ آهن بوده است.

در گروه مواد غذایی شاهد افت حدود 6/ 0 درصدی شاخص کل بهای مواد غذایی در ماه فوریه (بهمن) 2023 نسبت به ماه قبل بوده ایم که برای یازدهمین ماه متوالی کاهش داشته اند. این میزان در مقیاس ماه، کاهش 8 درصدی نسبت به ماه مشابه سال قبل داشته است؛ افزایش اندک و 3/ 0درصدی بهای گندم در این ماه همراه با رقابت بین عرضه کنندگان در استرالیا و آمریکا و رشد 1/ 0درصدی بهای ذرت ناشی از تضعیف شرایط تولید در آرژانتین ضمن تقویت صادرات برزیل است. افت 9/ 0 درصدی بهای جو به دلیل افزایش دسترسی به این محصول در مناطق نیمکره جنوبی و افت یک درصدی بهای برنج به دلیل تضعیف ارزش پول ملی در برخی کشورها همراه با افت فعالیت صادراتی عرضه کنندگان این محصول است.

استمرار افت بهای اکثر روغن های خوراکی به دلیل افت تقاضای جهانی برای واردات پالم و سویا چشم انداز مثبت افزایش عرضه در منطقه آمریکای جنوبی برای سویا و تداوم افت بهای روغن های آفتابگردان و کلزا به علت افزایش ظرفیت صادرکنندگان این محصولات بوده است. افت بهای اکثر محصولات لبنی با شدت بیشتر برای شیرخشک و کره به دلیل افت تقاضا و حجم بالای خریدهای قبلی و افزایش عرضه به علت افزایش تولید فصلی شیرخام در اروپای غربی بوده است.

برای هشتمین ماه متوالی بهای گوشت مرغ به دلیل عرضه قابل توجه و افت تقاضای وارداتی افت داشته است و این به رغم تشدید آنفلوآنزای مرغی در برخی کشورهای تولیدکننده عمده همراه با ثبات نسبی بهای گوشت گاو و گوسفند به دلیل تعادل وضعیت عرضه و تقاضا در این گروه بوده است.

تضعیف چشم انداز تولید شکر در هند همراه با افزایش تقاضا برای واردات جزو عوامل اصلی رشد بالای قیمت این محصول در ماه موردبررسی است.