با گذشت سه ماه از تعطیلی شیفت شب مطالعه برای اعضای کتابخانه ملی، هیچ خبری از تغییر تصمیم مسوولان این نهاد تحقیقاتی و پژوهشی نیست و برخی اعضای کتابخانه ملی به «اعتماد» می گویند ممکن است این تعطیلی در ماه رمضان ادامه یافته و حتی به توقف کامل این نوبت مطالعه؛ آن هم بعد از 11 سال منجر شود. 27 آذر و به دنبال کاهش شدید دمای هوا در تهران، در ایامی که دولت دستورات مشخص درباره صرفه جویی در مصرف انرژی برای تمام ادارات و دوایر دولتی ابلاغ کرد، کتابخانه ملی هم به تبعیت از این دستور طی اطلاعیه ای که در حیاط کتابخانه نصب شد، اعلام کرد: «با شدت گرفتن موج سرما در کشور و لزوم مصرف بهینه انرژی جهت کمک به شبکه انتقال گاز و همچنین لزوم بهینه سازی و تعمیر تاسیسات کتابخانه ملی، از تاریخ 28 آذر 1401 تا اطلاع ثانوی، ساعت فعالیت تالار عمومی کتابخانه ملی از 8 صبح تا 24 است که برای اعضا مطابق ضوابط و ثبت نام قبلی در نوبت های مربوطه قابل استفاده خواهد بود.»

حالا که با افزایش دمای هوا، دیگر نیازی به استفاده از وسایل گرمایشی نیست که ضرورت صرفه جویی در مصرف انرژی را توجیه کند، مسوولان کتابخانه ملی استدلال دیگری برای ادامه تعطیلی و کاهش ساعت شیفت شب داشته و به صراحت از سرباری هزینه ها گفته اند در حالی که غیر از این استدلال، یک احتمال دیگر هم پررنگ است و برخی کاربران شیفت شب می گویند به دنبال آغاز اعتراضات مردمی و مدنی از پاییز امسال، مسوولان کتابخانه ملی علاوه بر اینکه می خواهند در همراهی با دولت، از هرگونه تجمع منجر به تبادل افکار و آرا جلوگیری کرده و حداقل، بسترساز شکل گیری مبادلات فکری منجر به مطالبه مدنی نشوند، ممنوعیت های جدید برای پوشش خانم های کاربر، محدود کردن هر چه بیشتر حضور کاربران زن در نوبت شبانه مطالعه و همچنین ممنوعیت های جنسیتی از طریق جداسازی فضا یا کاهش دسترسی کاربران ایجاد کنند.

شیفت شب مطالعه در کتابخانه ملی از شهریور سال 1390 ایجاد شد و اکنون کتابخانه ملی در فهرست جهانی کتابخانه های شبانه روزی، رتبه چهارم را دارد و در حالی که عضویت در کتابخانه ملی برای عموم آزاد نیست و طبق آیین نامه عضویت، متقاضیان باید مشغول به تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد ناپیوسته، سطح سه حوزه، دکترای حرفه ای، کارشناسی ارشد پیوسته از ترم 9 به بالا باشند، گفته می شود حدود 1200 نفر از جمع 250 هزار عضو دایمی کتابخانه ملی هم از نوبت شبانه مطالعه در ساعات 22 شب تا 7 صبح استفاده می کنند که تعداد کاربران در هر شب حدود 70 نفر است.

کاربران شیفت شب کتابخانه ملی، طی سه ماه گذشته، یک بار اعتراض خود را با ارایه درخواست مکتوب و جمع آوری 250 امضا به گوش ریاست مجموعه رساندند. در بخشی از این نامه آمده بود: «با توجه به اینکه اکثر استفاده کنندگان شیفت شب از پژوهشگران، پزشکان، نخبگان علمی و افرادی هستند که به دلیل ازدحام و شلوغی سالن های مطالعه طی روز و نیز به دلیل مشغله کاری، آرامش شب را برای انجام پژوهش و تحقیق انتخاب کرده اند، این مدت (سه ماه اخیر) به دلیل کاهش هشت ساعته شیفت شب، از این خدمات و امکان سازمان محروم شده اند.بدون شک استفاده بهینه و صرفه جویی در مصرف گاز یکی از مهم ترین وظیفه شهروندی هر یک از ماست و همه اعضا پایبند به این فرهنگ سازی بوده و امکان استفاده از لباس های گرم (در زمان شیفت شب) و به کارگیری راهکارهای مهندسی برای سازمان روش ساده و ضروری جهت تحقق به این موضوع است.خدمات کتابخانه ملی را باید از جنبه های فرهنگی و نه مادی مورد ارزشیابی قرار داد و بدون شک به نظر نمی رسد صرفه جویی زیاد در حامل های انرژی با اهداف بلندمدت سازمان که همانا گسترش تحقیق و پژوهش در کشور است، همخوانی داشته باشد.»

به دنبال ارسال این متن اعتراضی، کتابخانه ملی در اطلاعیه ای اعلام کرد: «نوبت شب کتابخانه ملی در زمان فعالیت در بعضی از شب ها میزبان 30 تا 40 نفر از اعضای محترم بود که این میزان نسبت به هزینه های نگهداری و نیروی انسانی و انرژی مصرف شده بسیار کم است؛ لذا با وجود اینکه شرایط جوی تاحدودی به ثبات رسیده است، اما تذکرات و بخشنامه هایی که در خصوص مدیریت مصرف انرژی صادر شده بود، همچنان به قوت خود باقی است.»

پیش از صدور این اطلاعیه، امسال دو بار دیگر هم شیفت شب کتابخانه ملی تعطیل شد؛ دوم آبان امسال اعلام شد که تالار عمومی، سرای پژوهش و شیفت شب کتابخانه ملی ایران، روزهای سوم و چهارم آبان به دلیل انجام نظافت و تعمیرات! تعطیل است.25 دی ماه هم به دنبال تداوم برودت هوا و اعلام تعطیلی ادارات و سازمان های استان تهران از سوی استانداری تهران، شیفت شب کتابخانه ملی تعطیل شد.

سابقه محدودیت دسترسی کاربران شیفت شب کتابخانه ملی در طول 11 سال اخیر

حاشیه ساز ترین تعطیلی شیفت شب کتابخانه ملی، خرداد 1393 بود که فریبرز خسروی، سخنگوی سازمان اسناد و کتابخانه ملی اعلام کرد: «ساعت کار سازمان از 8 صبح تا 4 بعدازظهر است. شیفت شب از ساعت 4 بعدازظهر شروع می شود و کتابخانه ملی از ساعت 8 صبح تا 10 شب دایر خواهد بود.»

تعطیلی شیفت شب اعتراضات کاربران را به دنبال داشت و نامه ای با امضای بیش از 500 نفر از اعضای کتابخانه ملی خطاب به رییس جمهوری وقت نوشته و از او خواسته شد که نگذارد چراغ روشن شب های کتابخانه ملی به خاطر کم بودن منابع مالی خاموش شود.

به دنبال این مکاتبه، خسروی در گفت وگو با خبرگزاری مهر اعلام کرد: «دلیل تعطیلی شیفت دوم شب که از ساعت 23 تا 7 صبح روز بعد دایر بود، عدم استقبال مراجعان از آن بود. متوسط مراجعان در آن شیفت عملا 5 نفر در هر شب است که چند برابر این تعداد باید آماده به خدمت باشند و انرژی و توان زیادی برای دایر نگهداشتن این شیفت صرف شود که خلاف صرفه و صلاح سازمان است.»

به دنبال تداوم اعتراضات، مرداد 1393 مدیرکل حوزه ریاست سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، از دستور سیدرضا صالحی امیری، رییس وقت این سازمان برای شبانه روزی شدن ساختمان قدیمی آن واقع در خیابان 30 تیر خبر داد و به خبرنگار مهر گفت: «تصمیم بر این شد که اگر بناست کتابخانه ملی تعدادی مراجعه کننده محدود اما ثابت و 24 ساعته داشته باشد، یک تالار مطالعه عمومی در ساختمان قدیم این سازمان راه اندازی و شیفت شب به آنجا منتقل شود.»

طولانی ترین تعطیلی شیفت شبانه مطالعه در کتابخانه ملی بعد از شیوع کرونا اتفاق افتاد که با دستور ستاد ملی مقابله با کرونا، کتابخانه ملی ایران از چهارم اسفند 1398 به مدت چهار ماه تعطیل شد و پس از 4 ماه تعطیلی، دو نوبت بازگشایی (با اعمال تدابیر شدید مرتبط با پروتکل های بهداشتی و همچنین با کاهش ظرفیت پذیرش روزانه کاربران به 550 نفر و کاهش ساعت مطالعه از 8 صبح تا 4 بعدازظهر) در خرداد و تیر 1399 داشت، اما مرداد 1399 اعلام شد که کتابخانه ملی ایران با دستور ستاد ملی مقابله با کرونا از 28 مرداد به منظور جلوگیری از شیوع ویروس کرونا تا اعلام تغییر وضعیت و تا اطلاع ثانوی تعطیل شده و تالارهای کتابخانه ملی در این مدت هیچ گونه خدمات حضوری ارایه نمی دهند و تداوم تعطیلی تالارها منوط به اعلام وضعیت توسط ستاد مقابله با کرونا خواهد بود.به دنبال پیگیری جمعی از اعضای کتابخانه، معلوم شد این ستاد، مدت مشخصی برای تعطیلی فعالیت های از گروه سه و چهار اعلام نکرده و اطلاع از این مساله، اعتراض گسترده کاربران را به دنبال داشت.

13 شهریور 1399 تالارهای کتابخانه ملی بازگشایی شد، اما نیمه اردیبهشت 1400 و به دنبال اوج گیری شیوع کرونا با موج دلتا، باز هم خبر تعطیلی سه هفته ای تالارهای کتابخانه ملی به رسانه ها رسید و تجمع گسترده ای مقابل ساختمان کتابخانه ملی شکل گرفت و مسوولان حراست مجموعه، کارت عضویت برخی معترضان را توقیف و عضویت آنها را تعلیق کردند. پس از این واقعه، معترضان نامه سرگشاده ای خطاب به ریاست وقت سازمان اسناد و کتابخانه ملی نوشتند و در این نامه که رونوشت آن برای دفتر رهبری، رییس جمهوری، رییس قوه قضاییه و معاون اول رییس جمهوری ارسال شد ضمن درخواست افزایش ساعت کاری کتابخانه ملی، استفاده از شیفت شب برای تمام اعضا، بازگشایی سالن عمومی کتابخانه، دیجیتالی شدن تمام منابع، افزایش سالن های مطالعه، بهبود وضعیت بهداشتی محیط و امکانات رفاهی سالن ها و نمازخانه و دستشویی و رفع تفکیک جنسیتی در سالن ها و لغو تبعیض جنسیتی در استفاده از قرائتخانه و سالن مطالعه، خطاب به اشرف بروجردی آمده بود: «مجموعه کتابخانه ملی ایران که همواره محلی مناسب برای انجام مطالعات پژوهشگران و نخبگان و دانشجویان تحصیلات تکمیلی و دکتری و پزشکان کشور بوده، در ماه های اخیر متناوبا و بنا بر دستور معاونت کتابخانه به تعطیلی کشانده شده یا خدمت رسانی به ارباب رجوع کاهش داده شده است.این اقدامات در حالی صورت گرفته که تمام مراکز خرید، پاساژها، مترو و اتوبوس و دیگر مراکز خدمت رسانی و ادارات و نهادها و سایر اماکن که ریسک شان خیلی بیشتر از کتابخانه ملی هستند از چندین ماه قبل دایر بوده و به ارباب رجوع کامل خدمت رسانی می کنند. تعطیلی و کاهش خدمت رسانی چنین مجموعه مهمی، خسارات مادی، معنوی و علمی بسیاری را به نخبگان و پژوهشگران و همچنین به علم، فرهنگ صنعت و اقتصاد کشور و منافع جمهوری اسلامی ایران وارد آورده است. از شما درخواست دارد تا با مسببین این امر و مدیران میانی کتابخانه که به کشور و نخبگان آسیب های فراوان وارد کردند برخورد لازم صورت گیرد و برکنار شوند و خسارت مادی علمی معنوی که به نخبگان و کشور وارد شده است را جبران کنند.»

بروجردی این بار در جواب معترضان به ایلنا گفت: «ما هر چه به این دوستان توضیح می دهیم، به ایمیل های شان پاسخ می دهیم و بحث می کنیم ظاهرا این دوستان ما اصلا متوجه نمی شوند که ما چه می گوییم. حداقل این است که تهران از وضعیت سیاه خارج شده و به وضعیت قرمز برسد تا بتوانیم برای بازگشایی کتابخانه ملی با 50 یا 30 درصد از ظرفیت و برای استفاده پژوهشگران، اقدامی انجام دهیم. این تصمیم، مصوبه ستاد ملی کروناست؛ نه من رییس کتابخانه ملی. ستاد ملی کرونا گفته که باید همه مراکز قرنطینه و تعطیل باشند تا وقتی که تهران از وضعیت سیاه خارج شود؛ این شرایط برای حفظ جان آدم هاست. اگر این دوستان، جان خودشان برای شان مهم نیست باید بدانند که بالاخره اینها در رفت و آمدهای شان می توانند ناقل و زمینه ساز ابتلای دیگری باشند. همان طور که تا امروز خیلی از کارکنان کتابخانه که در تالارهای مطالعه هستند، دچار کرونا شده اند. این خواسته شان درست نیست و نمی دانم چرا این دوستان که ادعای فرهیختگی هم دارند متوجه مساله نمی شوند؟ ما که تعمدی در تعطیل کردن کتابخانه ملی نداریم. ما هم دل مان می خواهد اعضا و پژوهشگران از این فضا و ظرفیتش استفاده کنند. اما متاسفانه این دوستان معترض همه نوع برخوردی هم با کارکنان کتابخانه ملی داشته اند؛ از اهانت تا حرف های نامناسب و هر قدر هم توضیح می دهیم، گوش نمی کنند.»

چند روز بعد از این اعتراضات، تالارهای تخصصی کتابخانه ملی از 19 اردیبهشت و تالارهای عمومی از 26 اردیبهشت بازگشایی شد، اما شیفت شب همچنان تعطیل و ساعت کار تالارهای تخصصی و عمومی کتابخانه هم از ساعت 8 تا 19 بود.