لایحه بودجه سال 1402، به عنوان دومین لایحه تدوین شده توسط دولت سیزدهم، 21 دی ماه به مجلس شورای اسلامی عرضه شد. لایحه ای که در آن برای وزارت بهداشت بودجه حدود 273 هزار میلیارد تومانی پیشنهاد شده که نسبت به سال گذشته 29 درصد رشد داشته است. درعین حال، طبق توضیحات ماده واحده و جداول کلان منابع و مصارف بودجه سال 1402، تغییرات بودجه ای در دستگاه های مختلف ازجمله بودجه های مربوط به وزارت بهداشت تشریح شده است. در تبصره 14 ماده واحده لایحه بودجه 1402، دولت درباره جزییات منابع و مصارف یارانه ها و هدفمندی آن توضیح داده است که بر این اساس، 659 هزار میلیارد تومان همه منابع (دریافتی) قانون هدفمندی یارانه ها است که دولت 69 هزار میلیارد تومان از این منابع را به یارانه دارو اختصاص داده است. (1) با عرضه شدن لایحه بودجه، بسیاری از نهادها و مسوولان از وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو گرفته تا وکلای مجلس و اعضای کمیسیون بهداشت و درمان آن مخالفت خود را با میزان یارانه دارو اعلام کردند. پیش بینی و پیشنهاد سازمان غذا و دارو و وکلای مجلس و اعضای کمیسیون بهداشت و درمان آن، برای طرح دارویار 105 هزار میلیارد تومان است.

این موارد در حوزه دارو و طرح دارویار درحالی در لایحه پیشنهادی دولت برای سال 1402 مطرح می شوند که صنعت دارو در ماه های اخیر دچار بحران های بسیار جدی مثل بحران شدید نقدینگی و... بوده و فعالان این صنعت معتقد هستند افزایش شدید نیاز به نقدینگی برای تامین مواد اولیه از یک سو و متناسب نبودن قیمت نهایی دارو نسبت به هزینه تمام شده، تولید را با آسیب های بسیار جدی مواجه کرده است و با لایحه پیشنهادی دولت درمورد یارانه دارو و طرح دارویار در سال آینده وضعیت تامین و تولید این کالای استراتژیک در کشور بسیار دشوارتر خواهد بود.

به استناد بند پنجم و جزء دوم از بند هفتم از سیاست های کلی سلامت (ابلاغی مقام معظم رهبری)، سیاست گذاری و نظارت کارآمد بر تولید، مصرف و واردات دارو و نیز مدیریت منابع سلامت از طریق نظام بیمه ای با محوریت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از جمله تکالیف دولت محسوب شده است. همچنین به استناد بند (س) تبصره (1) قانون بودجه سال 1401: «چنانچه دولت قصد دارد کالایی را از سبد ارز ترجیحی حذف نماید، باید قبلا ترتیبات قانونی جبران زیان رفاه مصرف کننده را برای کالاهای اساسی از طریق کالابرگ الکترونیکی و در امور پزشکی از طریق بیمه ها و به طرق جایگزین مطمئن به انجام رسانده باشد، به طوری که افراد بتوانند این کالاها و خدمات را به نرخ پایان شهریور (1400) و در سقف سهمیه تعیین شده تهیه کنند.» برهمین اساس «طرح دارویار» از تاریخ 23 تیر 1401 توسط دولت به اجرا گذاشته شده است. در این طرح، اختصاص ارز ترجیحی از ابتدای زنجیره سلامت یعنی واردکنندگان و تولیدکنندگان به انتهای زنجیره منتقل شده و از طریق بیمه ها به مصرف کننده نهایی اختصاص یافته و در نتیجه، مطابق با حکم تکلیفی قانون بودجه سال 1401، پرداختی از جیب مردم بدون تغییر خواهد ماند. (2)

با اجرای طرح دارویاری که با هدف اصلاح سیاست های ارزی در حوزه دارو کلید خورد، قرار بود با انتقال یارانه دارو از طریق بیمه ها به مردم، پوشش بیمه ای داروها را افزایش داده، اقلام بیشتری از داروها را زیر چتر بیمه ها برده و در عین حال، قیمت دارو را بدون افزایش پرداخت از جیب مردم، به سمت واقعی شدن سوق دهد، آشفته بازار دارو سامان یابد و آرامش بر حوزه دارویی کشور حاکم شود، اما تنها با گذشت چند ماه از اجرای این طرح و با آغاز فصل سرد، مجددا کمبود بر بازار دارویی کشور چیره شد و مشکلاتی در تامین داروهایی مانند آنتی بیوتیک ها، سوسپانسیون های کودکان، سرم، برخی داروهای وارداتی و... ایجاد شد. موضوعی که البته، دلایل متعددی اعم از کمبود نقدینگی صنعت داروسازی، عدم اصلاح قیمت برخی داروها و... برای آن مطرح شد. بنابراین، افزایش قیمت دارویی که دولت ارز ترجیحی آن را حذف کرده، باید از طریق بیمه ها به مردم انتقال یابد. به عبارت دیگر، اینکه سازمان برنامه و بودجه مبلغ 3.2 میلیارد دلار را مبنای محاسبات خود قرار داده، اشتباهی است که اگر نگوییم عمدا بلکه به صورت سهوی صورت پذیرفته است. سازمان برنامه و بودجه باید مبنای محاسبات خود را میزان مصرف داروی مردم درنظر گیرد. از آنجایی که به واسطه حذف یارانه دولتی در مرحله نخست اجرای طرح، داروهای تولید داخل مشمول افزایش قیمت شده اند و به همان نسبت قیمت مورد تعهد بیمه های پایه همزمان و متناسب با ابلاغ قیمت های جدید اصلاح گردیده است. بنابراین، بعد از اصلاح ارز ترجیحی در قالب طرح دارویار، سهم پرداختی بیمه ها از 30درصد کنونی به 70درصد افزایش و سهم پرداختی بیمار از 70درصد کنونی به 30درصد کاهش پیدا خواهد کرد. در نتیجه، براساس برآورد اول، باید 70درصد مبلغ 205.74 هزار میلیارد تومان را به عنوان یارانه دارو در نظر گرفت که این مبلغ بالغ بر 144.02 هزار میلیارد تومان می شود که 75.02 هزار میلیارد تومان از یارانه در نظر گرفته شده دولت در بودجه سال 1402، و 39.02هزار میلیارد تومان از یارانه در نظر گرفته شده سازمان غذا و دارو بیشتر است! براساس برآورد دوم، 70 درصدی که باید به عنوان یارانه دارو در نظر گرفت، مبلغی بالغ بر 197.08 هزار میلیارد تومان می شود که 128.08 هزار میلیارد تومان از یارانه در نظر گرفته شده دولت در بودجه سال 1402، 92.08 هزار میلیارد تومان از یارانه در نظر گرفته شده سازمان غذا و دارو بیشتر است! این امر در حالی است که در تاریخ اعلام طرح دارویار (23 تیر 1401) فقط 37درصد از اقلام تولید داخل (3552 IRC از 9600 IRC) افزایش قیمت داشته اند و اگر فرض شود که کمیسیون قیمت، ماهانه 30 قلم دارو را افزایش قیمت داده باشد (که این اتفاق روی نداده است)، در حال حاضر، 3762 قلم افرایش قیمت پیدا کرده اند (39.6درصد). به عبارت دیگر، هنوز 60درصد از داروهای تولید داخل افزایش قیمت نداشته اند! در مورد داروهای وارداتی نیز در تاریخ اعلام طرح دارویار (23 تیر 1401) فقط 30 درصد از اقلام وارداتی (476 IRC از 1587 IRC) افزایش قیمت داشته اند و اگر فرض شود که کمیسیون قیمت، ماهانه 10 قلم داروی وارداتی را افزایش قیمت داده باشد (که انجام نشده است)، در حال حاضر، 546 قلم افرایش قیمت پیدا کرده اند (34.4درصد). به عبارت دیگر، هنوز 56.6درصد از داروهای وارداتی افزایش قیمت نداشته اند! در نظر نگرفتن میزان واقعی یارانه طرح دارویار

نه تنها زنجیره تامین دارو و تولید دارو را با فروپاشی و کمبود شدید دارو روبه رو می سازد بلکه باعث می گردد تا پرداخت از جیب مردم به شدت افزایش پیدا کند! از سوی دیگر، در لایحه بودجه سال 1402، اعتبارات مربوط به یارانه شیر خشک، یارانه کاهش فرانشیز و داروهای صعب العلاج به شدت کاهش پیدا کرده و حتی نسبت به اعتبارات سال 1401 هم پایین تر بوده است. بنابراین، سه ردیف اعتباری مربوط به سازمان غذا و دارو، در بودجه سال 1402 نسبت به بودجه 1401 به شدت کاهش داشته اند.