سونیا کنستانتین، استاد علوم آموزشی لبنانی، سپتامبر گذشته تصمیم گرفت 6500 دلار از سرمایه اش را برای خرید 9 پنل خورشیدی و یک باتری سرمایه گذاری کند. او که حالا وسایل برقی خانه اش را در بیروت با این پنل ها روشن می کند، می گوید: «دنبال زندگی لوکس نیستیم، صرفا می خواهیم با عزت زندگی کنیم.» این سرمایه گذاری باعث شده سونیا دیگر از ژنراتورهای دیزلی که برق خانوارها را در بیروت تامین می کنند، بی نیاز شود. او می گوید: «تازه یک زندگی نرمال را از سر گرفته ام و می توانم تلفنم را هر وقت بخواهم شارژ کنم.»

شبکه برق ملی لبنان، از زمان شروع جنگ داخلی این کشور در سال 1975 نتوانسته نیازهای جمعیت را به طور کامل برطرف کند و مصرف کنندگان را مجبور کرده به ژنراتورهای متعلق به بخش خصوصی روی آورند تا این خلا را جبران کنند. جنگ داخلی لبنان در سال 1990 پایان یافت، اما مشکلات شبکه برق ادامه پیدا کرد. تاسیسات دولتی تامین برق لبنان (EDL)، در سال 2021 با کمبود سوخت مواجه شد و تامین برق عمومی در این کشور مشکل شد. در بیروت، خاموشی های کامل بیش از یک سال و نیم ادامه داشت و EDL فقط می توانست به طور میانگین 3 تا 4 ساعت در روز برق تامین کند. این تنها یکی از نشانه های بحران اقتصادی در لبنان است که از سال2019 و همزمان با بحران ارزی این کشور شروع شد. در سال2022 تورم لبنان به 171 درصد رسید.

در میانه این بحران، پنل های خورشیدی روی پشت بام برای خیلی از خانواده ها، جایگزین شبکه برق ملی و ژنراتورها شده است. با اینکه این راه حل ناقصی است، اما وضعیت لبنان نشان داده انرژی خورشیدی می تواند در زمانی که دیگر سیستم های برق این کشور ناکارآمدند، منبع قابل اطمینان انرژی پاک باشد. انرژی خورشیدی در 15 سال گذشته به شکل فزاینده ای در سراسر دنیا توسعه یافته و ظرفیت آن بین سال های 2008 و 2021 بیش از 50 برابر شده است. همزمان، قیمت این انرژی به میزان قابل توجهی کاهش یافته است. امروز، حدود 25 میلیون خانوار در سراسر دنیا از پنل های خورشیدی روی پشت بام های خود استفاده می کنند و انتظار می رود این رقم تا سال 2030 به 100 میلیون افزایش یابد.

انرژی خورشیدی هم باعث کاهش انتشار گازهای گلخانه ای به دلیل استفاده کمتر از سوخت های فسیلی می شود و هم در فراهم کردن انرژی برای مناطقی که به طور دائم به شبکه ملی متصل نیستند، انعطاف پذیری دارد. اما در لبنان، تصمیم های فردی برای روی آوردن به انرژی خورشیدی، در حال حاضر بیشتر واکنشی به بحران اقتصادی است تا واکنش به تغییرات اقلیمی و آلودگی هوا. پی یر ال کوری، دبیرکل «مرکز حفاظت از انرژی لبنان» (LCEC)، می گوید: «قبل از سال 2021، اگر خانوارها پنل خورشیدی نصب می کردند، دلیلشان نگرانی های زیست محیطی بود. از 2021 به بعد، این انرژی به ابزاری برای تامین دائمی برقی تبدیل شده، چون تولید EDL که قبلا به 1800 مگاوات رسیده بود، به 150 مگاوات سقوط کرد.» ال کوری در ادامه می گوید که در سال 2022، این انتخاب دیگر دلایل اقتصادی داشت، چون قیمت برقی که ژنراتورها تامین می کردند، 10 برابر افزایش یافته بود.

از سال 2021 ژنراتورهای برق که مالکیت خصوصی دارند، تقریبا به طور کامل جایگزین شبکه برق ملی شدند و قبوض برق را چند برابر کردند. سونیا می گوید مجبور بود هر ماه بیش از 100 دلار پول برق بدهد که معادل یک سوم حقوقش بود. این در حالی بود که همین قبض 100 دلاری فقط برای تامین برق چند لامپ و یک یخچال به طور همزمان کافی بود. طبق اعلام دیده بان حقوق بشر، خانوارهای لبنانی بین نوامبر2021 و ژانویه 2022 به طور میانگین 44 درصد درآمد ماهانه خود را صرف ژنراتورها کردند. درست است که پنل های خورشیدی هم با توجه به تعداد و کیفیت پنل ها و باتری ها، حداقل چندهزار دلار هزینه دارند، اما بهترین راه حل برای فرار از خاموشی ها و تورم قبض برق در درازمدت هستند. ژنراتورها مشکلات دیگری هم دارند. یکی از آنها این است که از گازوئیل استفاده می کنند و آلودگی هوا را تشدید می کنند. همچنین به گفته کریستینا ابی حیدر، مشاور حقوقی انرژی در آژانس های سازمان ملل، فعالیت آنها غیرقانونی است، چون انحصار تامین انرژی در لبنان در اختیار EDL است.

همه اینها تحول گسترده ای را به سوی انرژی خورشیدی در لبنان موجب شده است. بین سال های 2020 و 2022 ظرفیت انرژی خورشیدی نصب شده در کل کشور، بیش از هشت برابر شد که عمده آن مربوط به پنل های روی پشت بام خانه ها بود. به گفته ال کوری، تنها در سال 2022 بیش از 650 مگاوات نصب شد و کل ظرفیت خورشیدی لبنان را به 870 مگاوات رساند. او می گوید: «ظرفیت نصب شده در ماه ژوئن به 1000 مگاوات می رسد.» ال کوری ارزیابی کرده که حدود 50 هزار خانوار حالا در پشت بام های خود پنل خورشیدی دارند؛ یعنی 4 درصد 3/ 1 میلیون خانوار.

الیکس چاپلین، دانشجوی دکترای جامعه شناسی و مطالعات شهری در پاریس، می گوید با توجه به اینکه میزان نصب پنل های خورشیدی در لبنان همواره کم بوده و ارزش پول این کشور هم روند کاهشی داشته، خرید پنل های وارداتی برای مردم گران تمام می شود و بنابراین توسعه انرژی خورشیدی در لبنان با چالش مواجه است. این کشور قصد دارد تا سال 2030 حدود 30 درصد برق خود را از انرژی های تجدید پذیر تامین کند. اما کارشناسان می گویند نقش دولت در این زمینه تاکنون کمرنگ بوده و طرح های تشویقی چندانی در نظر نگرفته است. مثلا یک طرح تخصیص وام که به مدت هشت ماه اجرایی شد، تا فوریه 2023 تنها حدود صد متقاضی داشت.

خانم ابی حیدر، به طور کلی تر بر نیاز به تصویب یک قانون مشخص برای تحول ملی به سوی انرژی های تجدیدپذیر تاکید دارد تا بخش خصوصی هم به شیوه ای کارآمد تشویق به فعالیت در این زمینه شود. او همچنین معتقد است که بهتر است پروژه های جمعی جایگزین پروژه های فردی شود: «این استراتژی تضمین می کند که همه به برق دسترسی داشته باشند.»