صنعت بیمه با دارا بودن حدود 2 درصد از کل سهم بازار بورس ایران، جزو صنایع کوچک این بازار محسوب می شود. تحلیل بنیادی شرکت های بیمه به دلیل تفاوت های شکلی و ماهوی صورت های مالی و همچنین اثر بااهمیت برآوردهای حسابداری در سرفصل های مختلف این گزارش ها که ناشی از ماهیت فعالیت این شرکت هاست، نیازمند اتخاذ روش های متفاوت تر و گاه پیچیده تر در مقایسه با شرکت های تولیدی و سایر صنایع است. در این جستار تلاش شده است با تحلیل صورت های مالی 6شرکت بیمه حاضر در بورس ایران که درمجموع 75 درصد ارزش این صنعت در این بازار را به خود اختصاص داده اند، این نگاه متفاوت در تحلیل بنیادی شرکت های صنعت بیمه به طور خلاصه تبیین شود.

میزان توسعه یافتگی کشورها را می توان با شاخص های متعددی بررسی کرد. بررسی های آماری نشان می دهد که ضریب نفوذ بیمه در کشورهای مختلف با سطح توسعه یافتگی آنها رابطه مستقیم دارد.

متاسفانه نفود بیمه در کشور ما با میانگین جهانی فاصله زیادی دارد که این موضوع، بر وجود ظرفیت های بالقوه برای رشد کمی و کیفی این صنعت دلالت دارد. متوسط جهانی نسبت حق بیمه به تولید ناخالص داخلی نزدیک به 7درصد و این میزان برای کشور ما کمتر از 2درصد است. سرانه حق بیمه در جهان از 656دلار در سال 2012 به 874دلار در 2021 رسیده که رشد 33درصدی را نشان می دهد. این میزان برای کشور ما از 141دلار در سال 2012 به 323دلار در سال 2021 رسیده است و رشد 129درصدی را نشان می دهد. این موضوع روند رو به رشد سرانه بیمه در کشور ما و کم شدن فاصله با میانگین جهانی را نشان می دهد؛ اما همچنان فاصله معناداری با متوسط جهانی دارد.

به طور کلی دو عامل نقش تعیین کننده ای در سودآوری شرکت های بیمه دارند. عامل اول مربوط به عملیات بیمه ای است. به دلیل ماهیت این عملیات عموما شرکت های بیمه از محل فعالیت بیمه ای سوددهی ندارند و صورت های مالی این شرکت ها حاکی از تلاش آنها برای به حداقل رساندن زیان از محل این فعالیت هاست. در واقع دلیل اصلی ایجاد و ادامه فعالیت شرکت های بیمه، مربوط به عامل دوم یعنی فعالیت های سرمایه گذاری است. این شرکت ها با جمع آوری وجوه و مدیریت و سرمایه گذاری آن در دارایی ها و بازارهای مختلف سعی در کسب بازدهی مناسب دارند تا نه تنها زیان احتمالی فعالیت های بیمه ای خود را پوشش دهند، بلکه بازدهی مناسبی را نصیب سهامداران خود کنند. در چنین وضعیتی به حداقل رساندن زیان از محل فعالیت های بیمه ای با مدیریت ریسک و ایجاد پرتفوی کم ریسک در محصولات بیمه ای از یک سو و ایجاد پرتفوی سرمایه گذاری با بازدهی بالا از سوی دیگر، از اهمیت زیادی برخوردار است.

در بررسی عامل اول از شاخص ضریب خسارت استفاده می شود. این عامل بیانگر میزان خسارت پرداختی در مقابل حق بیمه های دریافتی پس از تعدیلات ناشی از ذخایر بیمه ای و خسارت است. میزان اندک این نسبت بیانگر مدیریت بهینه ریسک پرداخت خسارت در شرکت های بیمه است. براساس آخرین آمارهای بیمه مرکزی تا پایان سال 1400 میانگین این نسبت در شرکت های بیمه رقمی نزدیک به 83درصد را نشان می دهد. بیمه زندگی خاورمیانه و بیمه میهن به ترتیب کمترین و بیشترین ضریب خسارت را در سال 1400 به خود اختصاص دادند.

محصولات بیمه ای ریسک های متفاوتی دارند. به طور تاریخی بیمه های درمان و شخص ثالث با توجه ضریب خسارت بالا و همچنین سهم بالا در سبد محصولات شرکت های بیمه عامل تعیین کننده ای در سود و زیان فعالیت بیمه ای این شرکت ها محسوب می شوند.

با توجه به الزامات قانونی که بیمه مرکزی به شرکت های بیمه ای تکلیف می کند، محصولات بیمه ای با ریسک بالا سهم عمده ای در سبد محصولات این شرکت ها دارند.

در ابتدا به نقش سود و زیان «فعالیت های بیمه ای» و «درآمد سرمایه گذاری» در سود و زیان خالص این شرکت ها می پردازیم.

بیمه های البرز و پاسارگاد در سال 1400 نه تنها از محل فعالیت های بیمه ای زیان نداشته اند، بلکه کسب سود کرده اند و این روند در 9ماهه 1401 بهبود یافته است. در مقابل، بیمه های آسیا و سامان در سال 1400 از این محل زیان ده بوده اند و در 9ماهه 1400 این زیان تشدید شده است. بیمه کوثر روند زیان دهی از محل فعالیت های بیمه ای را در 9ماهه 1401 بهبود بخشیده و بیمه پارسیان زیان دهی سال 1400 خود را در 9ماهه 1401 به سود دهی تبدیل کرده است. براساس ضریب خسارت سال 1400 محصولات بیمه ای به سه دسته تقسیم شده اند. دسته اول که می توان عنوان کرد دسته پرریسک به شمار می رود، شامل بیمه های شخص ثالث، درمان، حوادث، کشتی و زندگی غیر اندوخته دار است. دسته دوم دارای ریسک متوسط و شامل بیمه های بدنه خودرو، آتش سوزی، مسوولیت و زندگی اندوخته دار است. آخرین دسته ای که می توان به آن اشاره کرد، دسته کم ریسک و شامل بیمه های باربری، مهندسی، هواپیما، نفت و انرژی و سایر محصولات است.

در بررسی عامل دوم اثرگذار بر سودآوری شرکت های بورسی، بیمه کوثر با کسب بازدهی 31درصدی در 9ماهه 1401 بهترین عملکرد را به خود اختصاص داده است. با نگاهی به ترکیب پرتفوی این شرکت، می توان علت این موفقیت را تخصیص بیش از 80درصد منابع سرمایه گذاری خود به سهام شرکت های مختلف دانست. به وضوح می توان ارتباط بین مدیریت صحیح پرتفوی سرمایه گذاری و سودآوری شرکت های بیمه را مشاهده کرد. بیمه های پاسارگاد و البرز به رغم سودآوری قابل قبول در بخش فعالیت های بیمه ای، در بخش سرمایه گذاری با بازدهی 13 درصدی در 9ماهه 1401 عملکرد نسبتا ضعیفی را رقم زده اند. در سوی دیگر، بیمه های آسیا و سامان مانند فعالیت های بیمه ای خود در بخش سرمایه گذاری نیز بازدهی کمی به دست آورده اند. به نظر می رسد تغییر جهت زیان دهی فعالیت های بیمه ای به سوددهی در بیمه پارسیان، همچنین بازده سرمایه گذاری نسبتا بالا نشان دهنده تغییرات اساسی در استراتژی های کسب سود این شرکت بیمه ای است. ذکر این نکته ضروری است که با توجه به انعطاف شرکت های بیمه ای در تعیین مقادیر ذخایر، همچنین تغییرات بااهمیت در درآمد سرمایه گذاری در پایان سال مالی، تحلیل دقیق شرکت های این صنعت منوط به ارائه صورت های مالی سالانه حسابرسی شده است.

در انواع بیمه های درمانی، خودرو و آتش سوزی، با توجه به روند فزاینده تورم، داروها و کالاها تقریبا به صورت مداوم در معرض افزایش قیمت هستند؛ اما حق بیمه دریافتی به نسبت آنها با تاخیر افزایش می یابد. این موضوع از مهم ترین عوامل کاهش سود فعالیت های بیمه ای است. در مورد بیمه عمر، با توجه به منفی بودن نرخ بهره حقیقی اقتصاد (تفاضل تورم از نرخ بهره بدون ریسک) و همچنین فقدان اطلاعات کافی و شفاف، جذابیت این سرمایه گذاری برای بسیاری از مردم مورد سوال است. بنابراین حتی بسیاری از افراد ریسک گریز سرمایه گذاری در بانک و صندوق های درآمد ثابت را به دلیل کوتاه مدت بودن و نقدشوندگی ترجیح می دهند. همچنین با توجه به اختصاص بخش مهمی از پرتفوی سرمایه گذاری بیمه ای ها به بازار سرمایه، نوسانات این بازار نقش مهمی در میزان شناسایی سود دارد.

به عنوان فرصت های پیش روی صنعت بیمه در ایران، نو آوری و طراحی محصولات جدید بیمه ای کارگشا خواهد بود. همچنین گسترش بیمه الکترونیک به عنوان راهکاری کلیدی که باعث کاهش نیاز به شعب فیزیکی و کاهش قابل توجهی در هزینه های بیمه ای می شود بسیار قابل توجه است، از همین رو سرمایه گذاری بیشتر و سریع تر شرکت ها در انواع ابزارهای تجارت الکترونیک می تواند به برگ برنده آنها تبدیل شود. هرگونه کاهش ریسک سیاسی و کاهش تحریم ها و گسترش شبکه ریلی، موجب افزایش چشمگیر در صدور انواع بیمه های باربری، تجاری و حمل ونقل در بازار داخلی می شود. البته جذب بیمه گذار خارجی و به عبارت دیگر «صادرات خدمات» برای صنعت بیمه ایران، امری است که پیچیدگی های بیشتری مانند رفع موانع بانکی و تربیت نیروی انسانی متخصص و مشرف بر ریسک های بازارهای خارجی را دارد و باید در چشم اندازی دورتر از میان مدت بررسی شود.