رئیس جمهور ترکیه تصمیم گرفته است برای عبور از سخت ترین دوران ریاست خود، دست به اقداماتی گسترده بزند و اولین نشانه های آن را در معرفی کابینه جدید بروز داده است. رجب طیب اردوغان در این اقدام، 15 وزیر سابق خود را تغییر داد. فخرالدین کوجا، وزیر بهداشت و محمت نوری ارسوی، وزیر فرهنگ و گردشگری تنها وزرایی هستند که در دولت جدید اردوغان سمت های خود را حفظ کردند. اردوغان این بار بیشتر از چهره های تکنوکرات در تیم جدید خود استفاده کرده است.

اردوغان پس از ادای سوگند در مراسم رونمایی از کابینه جدید خود، محمت شیشمک، بانکدار پیشین بین المللی را به عنوان وزیر جدید خزانه داری و دارایی ترکیه معرفی کرد. انتخاب شیشمک که بین سال های 2009 تا 2015 به عنوان وزیر دارایی و معاون نخست وزیر، مسئول اقتصاد ترکیه بود بسیار مورد توجه سرمایه داران قرار گرفته است. او همچنین پیش از آنکه روند مستمر سقوط لیر ترکیه آغاز شود، از سمت خود کناره گیری کرده بود. انتصاب او می تواند نشانه ای از کنارگذاشتن سیاست های نامتعارف اقتصادی اردوغان باشد که تورم و کاهش ارزش پول ملی قابل توجهی به ترکیه تحمیل کرده است.

شیشمک، اقتصاددان سابق «مریل لینچ»، شرکت خدمات مالی آمریکایی است که به مخالفت با سیاست های غیرمتعارف اردوغان در اقتصاد معروف است و انتخاب او از سوی رئیس جمهور ترکیه می تواند نشانه مهمی از تغییر رویکردهای اردوغان به شمار برود. ترکیه با بحران اقتصادی روبه روست و نرخ تورم در این کشور در ماه اکتبر سال گذشته به 85 درصد رسید. هرچند با برخی از اقدامات دولت این نرخ در آستانه انتخابات در ماه می به کمتر از 44 درصد کاهش یافت اما کارشناسان معتقدند این کاهش امری موقتی بوده است. ارز ملی ترکیه هم از ابتدای سال میلادی تاکنون بیش از 10 درصد ارزش خود را در برابر دلار از دست داده است و تمامی این موارد چالش هایی هستند که شیشمک با آن روبه رو خواهد بود.انتصاب این بانکدار معروف می تواند نشان دهنده انحراف از سال ها سیاست های اقتصادی غیرمتعارف در دوره اردوغان باشد که شامل پایین نگه داشتن نرخ بهره بانکی با وجود افزایش تورم و کنترل شدید دولت بر بازارها بود. اردوغان با این انتصاب نشان داد که او به سیاست های اقتصادی دگراندیشان باز خواهد گشت. تحلیلگران می گویند که انتصاب شیمشک به عنوان وزیر خزانه داری و دارایی ممکن است راه را برای افزایش نرخ بهره در ماه های آینده هموار کند.

بانک مرکزی ترکیه در ماه های پیش از انتخابات برای حمایت از لیر، متحمل زیان سنگینی شد، به گونه ای که ذخایر ارزی آن برای اولین بار در 21 سال اخیر به زیر صفر سقوط کرد و ارزش اوراق بهادار و اوراق دلاری به شدت کاهش یافت. چند روز مانده به دور دوم انتخابات، اردوغان از شماری از امیرنشین های خلیج فارس، بدون بردن نام آنها، سپاسگزاری کرد بابت اینکه مقادیری ارز به بانک های ترکیه واریز کردند. او گفت این مبالغ برای مدتی آرامش خیال ارزی فراهم می کند. خبرگزاری ها نوشته بودند ورود میلیون ها گردشگر خارجی در تابستان جاری به ترکیه و ارزی که هزینه می کنند نیز شانسی برای دولت است تا فرصت بازنگری در سیاست های خود را داشته باشد.

به نوشته رویترز، با وجود تغییرات یادشده در مهره های کلیدی اقتصادی، موفقیت در تقویت ارزش لیر و ادامه کاهش نرخ تورم به استقلال عمل این چهره ها بستگی دارد و در غیر این صورت، ترکیه در مسیر آشفتگی بیشتر گام برخواهد داشت. امره پکر، مدیر یک گروه اقتصادی در استانبول، با ابراز بدبینی نسبت به ارائه راهکارهای بلندمدت برای بهبود اقتصاد، اعلام کرد که انتصاب محمت شیمشک صرفا بحران را به تعویق می اندازد.

در وزارت خارجه هم اردوغان دست به تغییری بزرگ زد و به جای چاوش اوغلو که از سال 2014 در این سمت حضور داشت، تصمیم گرفت هاکان فیدان، رئیس پیشین سازمان اطلاعات ترکیه (میت) را جانشین او کند. فیدان که یکی از نزدیک ترین دستیاران اردوغان است، از سال 2010 ریاست سازمان اطلاعات ملی ترکیه را بر عهده داشته و پیش از آن هم مشاور اردوغان در دفتر نخست وزیری بوده است.

اردوغان همچنین یاشار گولر، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ترکیه را به عنوان وزیر دفاع معرفی کرد و او را جایگزین خلوصی آکار کرد. این مرد 69ساله در طول تهاجمات نظامی ترکیه به سوریه در سال های 2019 و 2020 فرمانده ارتش بود و بر عملیات های نظامی بعدی در آنجا و همچنین عراق نظارت داشت. اردوغان همچنین اعلام کرد که جودت ییلماز معاون او خواهد بود. ییلماز قبلا به عنوان وزیر توسعه، معاون رئیس حزب عدالت و توسعه و همچنین معاون نخست وزیر فعالیت کرده است. ییلماز 56ساله از نوامبر 2020 رئیس کمیسیون برنامه ریزی و بودجه پارلمان ترکیه بوده است.

تحلیلگران بر این باورند معرفی این افراد به عنوان وزرای جدید نشان می دهد که او تلاش خواهد کرد بر حضور افراد تکنوکرات به جای چهره های سیاسی تمرکز کند. همچنین مطابق معمول اردوغان سمت های کلیدی را در اختیار کسانی قرار داده که بسیار به آنها اعتماد دارد.

اردوغان در هنگام معرفی اعضای کابینه خود اعلام کرد که ترکیه امروز قوی تر از دیروز تلاش می کند اهداف جمهوری صدساله را محقق کند. او همچنین ابراز امیدواری کرد با همراهی اعضای کابینه اش بتواند مشکلات در کشور را بدون توجه به موانع برطرف کند و این کشور را در مسیر رشد و پیشرفت بیشتر رهبری کند.

تنها زن کابینه وزرا در دولت جدید اردوغان، ماهنور گوک تاش، رئیس وزارت امور خانواده است. او 40ساله و متولد بلژیک است. گوک تاش در سال 2009 به عنوان معاون حزب اومانیست بلژیک در خط دموکرات مسیحی انتخاب شده بود. او اولین نماینده محجبه مجلس بلژیک بود، اما بعدها به دلیل اینکه نسل کشی ارامنه را به رسمیت نشناخت، از حزب خود اخراج شد.

درحالی که تصور می شد با توجه به ائتلاف حزب دموکراتیک خلق ها با مخالفان اردوغان، کردها سهمی در وزارتخانه ها نداشته باشند، این بار اردوغان ظاهرا قصد دارد تا برای حفظ آرا و محبوبیت خود، از پتانسیل کردها نیز استفاده کند. در کابینه جدید اردوغان، جودت یلماز، معاون ریاست جمهوری، محمت شیمشک، وزیر اقتصاد، هاکان فیدان، وزیر خارجه و فخرالدین کوجا به ریاست وزارت بهداشت گمارده شدند که همگی اصالتا کردتبار هستند.

روزنامه «جمهوریت» ترکیه نوشت هاکان فیدان اولین فردی است که از سمت ریاست سازمان اطلاعات ملی (میت) به سمت وزیر خارجه این کشور منصوب شده است، این روزنامه با بیان اینکه این انتصاب در تاریخ ترکیه ثبت خواهد شد، یادآوری کرد که پیش تر رجب طیب اردوغان او را «جعبه اسرار» خود خوانده بود. روزنامه «ینی شفق»، نزدیک به حزب عدالت و توسعه نیز با سرتیتر «اولین وزرای قرن ترکیه معرفی شدند» به معرفی کابینه جدید دولت اردوغان پرداخت. روزنامه ینی شفق در مقاله ای به قلم یوسف کاپلان نوشت که پس از انتخابات 14 می که منجر به پیروزی قاطع اردوغان در دور دوم شد، سیاست ترکیه دیگر مانند سابق نخواهد ماند. در این مقاله با اشاره به مسئله کردها در ترکیه آمده است که برای خاتمه دادن به مداخله «امپریالیست ها» در مسئله کردها باید به دنبال هویت اسلامی رفت و نباید مسئله قومی را مطرح کرد.روزنامه «حریت» نیز با اشاره به تغییرات اساسی کابینه جدید اردوغان نوشت که رئیس جمهور اردوغان در دوره جدید تصمیمات بسیار مهمی را آغاز کرده است. حریت همچنین اشاره کرده است که اکثر وزرای کابینه قبلی اردوغان، در این دوره کاندیدای مجلس شدند و همگی در انتخابات پیروز شدند.

هاکان فیدان در سال 1968 در آنکارا متولد شد. او در سال 1984 به آکادمی جنگ ترکیه رفت و سپس در ارتش ترکیه آغاز به خدمت کرد اما در سال 2001 استعفا داد و مشغول تحصیل و هم زمان تصدی پاره ای مناصب دولتی خصوصا در نهاد نخست وزیری ترکیه شد. فیدان ابتدا از دانشگاه مریلند ایالات متحده مدرک لیسانس مدیریت و علوم سیاسی و سپس از دانشگاه بیلکنت فوق لیسانس و دکتری روابط بین الملل دریافت کرد. پایان نامه فوق لیسانس او درباره نقش سرویس های امنیتی در حوزه سیاست خارجی و رساله دکتری اش حول محور موضوع فناوری اطلاعات، دیپلماسی و معاهدات بین المللی بود.

فیدان مدتی در آژانس بین المللی انرژی اتمی متصدی مسئولیتی شد و درباره پرونده اتمی ایران به کندوکاو پرداخت. او سپس از سال 2010 به عضویت هیئت مدیره سازمان اطلاعات ترکیه درآمد و پس از مدت کوتاهی جانشین امره تانر، رئیس میت و امنیتی معروف و کهنه کار ترکیه، شد. در این زمان او تنها 42 سال داشت و به ندرت فردی در این سن در راس یک سازمان اطلاعاتی قرار می گیرد. امری که پاره ای نارضایتی ها را در میان کهنه کاران عرصه امنیتی ترکیه برانگیخت.

فیدان در دوره ریاستش بر میت با الهام از ساختارهای سرویس های اطلاعاتی ایالات متحده و بریتانیا تغییراتی در ساختار میت ایجاد کرد، تعاملات میت با رسانه ها و فعالان رسانه ای را گسترش داد و بر سطح تحرکات و فعالیت های میت در عرصه فضای مجازی و به زبان های مختلف به شدت افزود.

فیدان در میت به شدت کوشید از اتکا و وابستگی میت در حوزه کسب و گردآوری اطلاعات در عرصه بین المللی به سرویس های اطلاعاتی غربی بکاهد. در دوره ریاست او بر میت همچنین دامنه فعالیت های بین المللی میت توسعه یافت و این سرویس اطلاعاتی خصوصا در قفقاز، سوریه، عراق و لیبی حضور و نفوذ پررنگ تری یافت .

هاکان فیدان به دنبال کودتای نافرجام سال 2016 ترکیه مورد انتقادات زیادی قرار گرفت مبنی بر اینکه چرا سازمان تحت اداره اش پیش از کودتا پی به تحرکات و طرح ریزی توطئه هایی در میان نیروهای مسلح نبرد و آن را پیش از وقوع خنثی نکرد. او با این حال این بحران را با حمایت رجب طیب اردوغان به سلامت پشت سر گذاشت.

فیدان در قضایای مرتبط با جمال خاشقجی هم نقش پررنگی ایفا کرد و مایه دردسر بسیار عظیمی برای استخبارات عربستان سعودی شد. از آخرین اقدامات او نیز کوشش جهت ترمیم مناسبات میان دولت ترکیه و دولت سوریه بود که با موفقیت آن را پشت سر گذاشت.

فیدان اعتقاد دارد که نقش فعالیت های اطلاعاتی در حوزه سیاست خارجی ترکیه باید افزایش یابد و از این رو پیش بینی می شود که از مقوله جاسوس-دیپلمات ها در دوره تصدی او بر وزارت خارجه ترکیه استفاده گسترده تری شود. برخی تحلیلگران احتمال می دهند که وزارت خارجه ترکیه آخرین ایستگاه در ترقیات سیاسی فیدان در عرصه سلسله مراتب قدرت در ترکیه نباشد.

با اینکه هاکان فیدان که پیش تر مسئولیت سازمان میت ترکیه را بر عهده داشت، برای اولین بار عهده دار وزارت خارجه شده است اما نام او برای مقامات ایران ناآشنا نیست. او در زمان عهده داری ریاست میت، بارها به صورت مخفیانه به ایران سفر کرده است.

وزیر امور خارجه ایران پس از انتصاب هاکان فیدان به وزارت خارجه، در صفحه توییتر خود نوشت: «انتخاب برادرم هاکان فیدان را به سمت وزیر امور خارجه جمهوری ترکیه صمیمانه تبریک می گویم. ما بارها از نزدیک دیدار و گفت وگو کرده ایم. او دیپلماتی حرفه ای و فهیم است. به برادرم مولود چاووش اوغلو هم خدا قوت می گویم».

هاکان فیدان به روابط نزدیکش با جمهوری اسلامی شهرت دارد. در سال 2014 در اسناد اسنودن که توسط مجله اشپیگل منتشر شده بود، از هاکان فیدان به عنوان یکی از مهم ترین دلایل دعوای دولت اردوغان و فتح الله گولن نام برده می شد. این اسناد به ارتباطات او با ایران اشاره داشت اما توسط دولت اردوغان رد شد. با این حال به نظر می رسد فیدان احتمالا با وجود داشتن رابطه نزدیک با ایران، در سیاست های کلان ترکیه از جمله مسئله سوریه و قره باغ با مقامات تهران دچار تنش شود.