حمل ونقل در بخش کشاورزی تنها به جابه جایی محصولات از مزارع به بازار محدود نمی شود. این فرآیند زنجیره ای است که شامل جمع آوری، نگهداری، توزیع و صادرات نیز می شود. اهمیت حمل ونقل مناسب در این بخش را می توان در چند محور به شرح زیر خلاصه کرد.کاهش ضایعات محصولات: در نبود زیرساخت های مناسب، بسیاری از محصولات کشاورزی در مسیر انتقال دچار فساد می شوند. این موضوع به ویژه در مورد محصولات فاسدشدنی مانند میوه، سبزیجات و لبنیات اهمیت دارد.

افزایش بهره وری و کاهش هزینه ها: حمل ونقل بهینه موجب کاهش هزینه های تولید و عرضه شده و قیمت نهایی محصولات را کاهش می دهد.

افزایش صادرات کشاورزی: زیرساخت های حمل ونقل کارآمد امکان انتقال سریع و به موقع محصولات کشاورزی را به بازارهای بین المللی فراهم می کند.

ایجاد اشتغال و توسعه مناطق روستایی: بهبود حمل ونقل کشاورزی می تواند به توسعه صنایع مرتبط، اشتغال زایی و افزایش رفاه در مناطق روستایی منجر شود.

نخستین چالش مطرح در حوزه زیرساخت ها مشکلات حمل ونقل جاده ای است. شایان ذکر است تا دراین باره بگوییم که حمل ونقل جاده ای در کشور نقش اصلی را در انتقال محصولات کشاورزی بر عهده دارد، اما با چالش های متعددی همچون فرسودگی جاده ها، کمبود نا وگان استاندارد و عدم وجود زنجیره سرد رو به ر و می باشد. درحقیقت بسیاری از مسیرهای منتهی به مراکز تولیدی و روستاها از کیفیت مطلوبی برخوردار نیستند که این امر هزینه های حمل ونقل را افزایش می دهد. افزون براین بخش عمده ای از ناوگان حمل ونقل کشاورزی شامل کامیون ها و وانت های فرسوده است که بهره وری پایینی دارند و باعث افزایش مصرف سوخت و هزینه های حمل می شوند. علاوه براین موارد بسیاری از محصولات کشاورزی نیاز به حمل ونقل در شرایط دمایی کنترل شده دارند، اما زیرساخت های حمل ونقل سردخانه ای محدود است و لذا توسعه این روند نیز اهمیت فراوانی دارد.

پوشش ناکافی شبکه ریلی، فرسودگی ناوگان، سرعت پایین حمل ونقل از مطرح ترین چالش های این حوزه است. درحقیقت شبکه ریلی ارتباط مستقیمی با بسیاری از مناطق تولید محصولات کشاورزی ندارد و این موضوع باعث کاهش سهم این بخش در حمل ونقل می شود. همچنین بسیاری از واگن های مورداستفاده برای حمل کالاهای کشاورزی قدیمی هستند و استانداردهای لازم را ندارند. از دیگر چالش های این بخش، زمان بر بودن حمل محصولات کشاورزی از طریق ریلی است که باعث کاهش کیفیت محصولات در مقصد می شود.

هزینه های بالا، کمبود زیرساخت های ویژه، ضرورت برنامه ریزی منسجم از موارد مطرح مشکلات حمل ونقل هوایی است. به بیان دیگر مطلوب است تا عنوان بداریم که حمل ونقل هوایی به دلیل هزینه های بالای سوخت و نبود تسهیلات مناسب، کمتر مورداستفاده قرار می گیرد درحالی که توسعه این روند و فراهم سازی زیرساخت های مناسب می تواند گامی روبه جلو باشد.همچنین فراهم سازی امکان نگه داری محصولات نیز از اهمیت دوچندانی برخوردار است چراکه در بسیاری از فرودگاه ها، امکانات کافی برای نگهداری و حمل محصولات کشاورزی وجود ندارد. دراین فرآیند همچنین عدم وجود یک راهبرد مشخص برای استفاده از ظرفیت حمل ونقل هوایی در صادرات محصولات کشاورزی، موجب شده تا این بخش نقش کمرنگی در زنجیره تامین داشته باشد. بنابراین برنامه ریزی صحیح و منسجم نیز گامی اساسی است که می بایست در دستورکار قرارگیرد.

کمبود کشتی های ویژه حمل مواد غذایی، فرآیندهای کمرگی از چالش های مطرح این بخش است. درحقیقت بسیاری از محصولات کشاورزی برای صادرات دریایی نیاز به کشتی های کانتینردار و یخچال دار دارند که تعداد محدودی از آن ها در دسترس است. همچنین طولانی بودن فرآیندهای اداری و گمرکی باعث تاخیر در ارسال محموله ها و کاهش کیفیت محصولات در مقصد می شود و نیاز است تا برای این مهم نیز چاره جویی شود. لازم ذکر است تا بگوییم که گاهی اوقات برخی از بنادر دارای امکانات لازم برای نگهداری محصولات کشاورزی نیستند که این موضوع موجب اتلاف زمان و افزایش هزینه ها می شود. دراین راستا باید برای تقویت زیرساخت ها نیز تلاش کرد. همانطور که در مقدمه گزارش نیز اشاره گشت؛ به تازگی محمدجواد عسکری، رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس، در سخنانی به مشکلات حمل ونقل محصولات کشاورزی اشاره کرده و بر لزوم به روزرسانی زیرساخت های این حوزه تاکید کرده است. او بیان کرده که توسعه حمل ونقل و کاهش هزینه های جابه جایی محصولات کشاورزی باید یکی از اولویت های دولت باشد. عسکری همچنین بر اهمیت توسعه شبکه ریلی و افزایش ظرفیت بنادر برای صادرات محصولات کشاورزی تاکید کرده است. باور کارشناسان و فعالان این حوزه نیز بهبود زیرساخت های حمل ونقل کشاورزی است. به عقیده آن ها سرمایه گذاری در بهسازی جاده ها و توسعه مسیرهای ارتباطی روستایی و بین شهری، نوسازی ناوگان حمل ونقل جاده ای از طریق ارائه تسهیلات به کشاورزان و شرکت های حمل ونقل، گسترش شبکه ریلی و افزایش تعداد واگن های مخصوص حمل محصولات کشاورزی، ایجاد زیرساخت های مناسب در فرودگاه ها برای افزایش سهم حمل ونقل هوایی، بهبود امکانات بنادر و تسریع فرایندهای گمرکی برای افزایش صادرات کشاورزی، ایجاد زنجیره تامین سردخانه ای در مسیرهای جاده ای، ریلی و دریایی و استفاده از فناوری های نوین مانند اینترنت اشیا و هوش مصنوعی در بهینه سازی مسیرهای حمل ونقل اهمیت فراوانی دارد و می بایست در دستورکار قرارگیرد.

بهبود زیرساخت های حمل ونقل محصولات کشاورزی نه تنها یک نیاز ضروری بلکه یک الزام برای توسعه پایدار بخش کشاورزی است. ضعف های موجود در این حوزه، از جاده های نامناسب و ناوگان فرسوده گرفته تا کمبود ظرفیت ریلی و هوایی، موجب افزایش هزینه های تولید و توزیع، هدررفت محصولات، کاهش رقابت پذیری و درنهایت، کاهش سهم کشور در بازارهای داخلی و بین المللی می شود. با توجه به نقش حیاتی کشاورزی در امنیت غذایی کشور و همچنین ظرفیت بالای این بخش برای صادرات، دولت و بخش خصوصی باید برنامه ای جامع و هماهنگ برای نوسازی و توسعه زیرساخت های حمل ونقل تدوین کنند. همچنین سرمایه گذاری در ایجاد جاده های مناسب، توسعه شبکه ریلی، افزایش ظرفیت بنادر، تجهیز فرودگاه ها و استفاده از فناوری های نوین مانند زنجیره تامین سرد و سیستم های مدیریت هوشمند، می تواند تاثیر چشمگیری در بهبود وضعیت حمل ونقل کشاورزی داشته باشد. افزون براین، سیاست گذاری های دولت و مجلس باید به سمت ارائه تسهیلات و مشوق های اقتصادی برای نوسازی ناوگان حمل ونقل، توسعه لجستیک کشاورزی و کاهش هزینه های جابه جایی محصولات حرکت کند. علاوه بر این موارد، تسریع در اجرای طرح های توسعه ای و افزایش همکاری های بین المللی در حوزه حمل ونقل کشاورزی می تواند زمینه را برای افزایش صادرات و توسعه پایدار بخش کشاورزی فراهم کند. کشورهایی مانند ترکیه، امارات و برخی کشورهای اروپایی با سرمایه گذاری در این حوزه، توانسته اند موقعیت خود را در بازارهای جهانی تثبیت کنند. بنابراین باید با استفاده از تجربیات موفق این کشورها و بومی سازی فناوری های نوین، زیرساخت های خود را به روزرسانی کنیم. درنهایت، چنانچه حمل ونقل محصولات کشاورزی به عنوان یک اولویت استراتژیک در نظر گرفته شود و اقدامات عملی و سریع برای توسعه آن صورت گیرد، نه تنها مشکلات فعلی این بخش کاهش خواهد یافت، بلکه شاهد رشد اقتصادی، افزایش درآمد کشاورزان، کاهش قیمت تمام شده محصولات و افزایش صادرات خواهیم بود.