کتاب «مرد امت» مجموعه سخنرانی‎هایی است که در قالب یازده نشست و آیین نکوداشت درباره مقام علمی، اخلاقی و آثار آیت‎الله خسروشاهی، از اندیشمندان معاصر و تلاشگران تاثیرگذار عرصه تقریب، طی دو سال و به مناسبت‎ها و در مکان‎های مختلف ایراد و بیان شده به کوشش دکتر محمد باقر انصاری رییس موسسه بوستان کتاب منتشر شد.

استادان، اندیشمندان و فرهیختگان بسیاری درباره شخصیت خسروشاهی و زوایای زندگی ایشان و فقه شیعی، سیاست، جامعه شناسی و تاریخ را در بر می‎گیرد، سخن گفته‎اند، اما آنچه به رویکردها و ستایش سجایای رفتاری و اخلاقی و اشراف علمی و رسانه‎ای ایشان در آن هم رای و هم نظر بوده‎اند و در این مجموعه نوشتار برجسته شده است، «تقریبی» بودن اندیشه‎های ایشان است.

مرحوم خسروشاهی، پیوسته شیفته شخصیت سیدجمال الدین اسدآبادی و اندیشه‎های وی بود. او آثار اسدآبادی را جمع‎آوری و چندین کتاب و مقاله‎های بسیاری درباره زندگی و اندیشه‎های این شخصیت مبارز به زبان‎های فارسی و عربی تالیف و منتشر کرد و آنچنان راه و مسیر او را می‎ستود که حتی عمامه نیز به ‎شکل و شمایل سیدجمال‎الدین می‎بست، بنابراین شاید بتوان گفت اندیشه تقریب و شخصیت سید‎جمال‎الدین اسدآبادی (که او پیوسته بر ایرانی بودنش اصرار داشت) محورهای سخنرانی‎های این یازده نشست و آیین بوده است.

بسیاری از اندیشمندان جهان اسلام، در پی نزدیکی دوباره کشورهای کوچک اسلامی و تبدیل آنها به «امت واحده اسلامی» برآمدند. محمد عبده، حسن البناء، سیدجمال‎الدین اسدآبادی و سیدهادی خسروشاهی، از جمله این اندیشمندان بودند. اندیشه هر یک از آنها، به اندیشه «تقریب» معروف شد که تلاش می کرد با ترویج اشتراک در مبانی و اصول و احترام به تفاوت، قدرت گذشته امت اسلامی را بازسازی کند. برای این منظور سفرها، دیدارها و همایش های بسیاری برگزار شد که در نوع خود بسیار تاثیرگذار بود.

دکتر محمد مهدی جعفری استاد دانشگاه و نماینده دوره اول مجلس شورای اسلامی از خسروشاهی چنین یاد می کند: «ایشان طرفدار تقریب بین مذاهب اسلامی بود و در این راه بسیار کوشید و نوشت، مسافرت کرد. در سمینارهای مختلفی شرکت کرد، خواستار وحدت حوزه و دانشگاه بود و کسی بود که در مقالاتی که در مجله «مکتب اسلام» و جاهای دیگر می‎نوشت، طرفدار فداییان اسلام و شخص شهید نواب صفوی بود و هرگز از این موضع عدول نکرد. طرفدار اخوان المسلمین و مدافع رهبران آن بود. از مرحوم حسن البنا گرفته تا شهید سیدقطب، از همه دفاع و آنان را معرفی می‎کرد.

مرحوم خسروشاهی در زمان زندگی خویش، پیوسته از تعریف، تمجید و برپایی نکوداشت برای خود، گریزان بود. او این دست نکوداشت‎ها را بیشتر از آنکه مایه تنویر و روشنفکری افکار و آثار بداند، اسارت در چنبره منیت‎ها و بازماندن از حرکت در مسیر مقدس دین و میهن می‎دانست.

نویسنده کتاب اعتقاد دارد ما در داخل کشور، چندان اهل استفاده از ظرفیت‎ها و فرصت‎ها و شخصیت‎ها نیستیم تا وقتی که دیگر آن را از دست داده باشیم. در مصر با اینکه با ایشان، یک زوایه مشخصی داشتند، با وجود این برخورد، با عنوان یک شخصیت بین‎المللی و سفیر در مصر بود، نه دفتر حفاظت منافع. چون دفتر حفاظت منافع پایین‎ترین حد را در مناسبات دیپلماتیک دارد، یعنی در جلسات، نباید ایشان دعوت می‎شد، اما ایشان در مصر دعوت می‎شدند. ولی در داخل کشور، در پایان سال 1383، ایشان بازنشسته اعلام شدند! در دولت‎های مختلف سه دهه اخیر، خسروشاهی در جریان تحولات مصر و نه در جریان بیداری اسلامی و نه در جریان چگونگی تعامل با کشورهای دیگر، مورد مشورت قرار نگرفتند.

در قاهره، فعالیت‎ها و ارتباطات ایشان بسیار گسترده بود. بیش از 45 جلد عنوان کتاب در حمایت و رفع شبهه از شیعه و کتاب‎های شیعی، در زمانی که ایشان در قاهره بودند، چاپ شده است. فعالیت ایشان در مصر و ارتباط ایشان با الازهر مصر و شیخ الازهر ارتباط فوق‎العاده ای بود. ایشان تقریبا دو هفته یک بار با شیخ الازهر جلسه خصوصی داشتند که هیچ ربطی به مناسبات رسمی نداشت. در مدت حضور در قاهره تقریبا تمام نشریات معتبر را تهیه می‎کردند و هرجا که به انقلاب اسلامی و به شیعیان تعرض می‎شد، ایشان پاسخ می‎دادند.

ایشان همچنین پنج سال در واتیکان بودند. منصوب کردن کسی در این سمت با توجه به ویژگی‎های خاصی صورت می‎گیرد. یعنی شما نمی توانید هر کسی را آنجا به ‎عنوان سفیر اعزام کنید. واتیکان ویژگی خاص خودش را دارد. یک کسی می‎تواند آنجا نقش آفرین باشد که اولا بر اسلام تسلط داشته باشد، بعد با سایر ادیان مخصوصا با مسیحیت آشنا باشد و اهل گفت وگوی بین الادیانی هم باشد. مرحوم خسروشاهی این ویژگی‎ها را داشتند و ملاقات‎های متعددی در طول مدت سفارت هم با پاپ داشتند.

همچنین چند کار مهم انجام دادند، از جمله ترجمه آثار اسلامی به زبان انگلیسی که به همت ایشان صورت گرفت. یک مرکز اسلامی در رم تاسیس کردند که این هم در معرفی اسلام و گفت وگوی میان ادیانی خیلی موثر بود. بالاخره این امر احتیاج به یک مرکزیتی دارد. ولی در رم در قلب کلیسای کاتولیک شما بخواهید یک مرکز اسلامی تاسیس کنید، کار مهمی بود که توسط آقای خسروشاهی انجام گرفت. آنجا هم بحث گفت وگوی میان ادیانی مطرح بود و هم نشر معارف اهل بیت به زبان انگلیسی که با اهتمام ویژه‎ای که این ایشان در امور نشر داشتند، آنجا هم این خدمت بزرگ را انجام دادند.