احمد برآریان

نوشتار کنونی، بخش دوم از مقاله ای است که به موضوع قطع حاصل از مقدمات عقلی در کتاب رسائل می پردازد. در شماره اول، محل اختلاف و تبعات آن در اصول و فقه بررسی شده و در این شماره، به دلایل دو گروه پرداخته می شود.بخش مهمی از این دلایل، روایی است ولی در کتاب رسائل و نیز پژوهش های مرتبط، کمتر مورد توجه قرارگرفته است. در کتاب رسائل نیز پاسخ های کاملی به استدلال های اخباریان داده نشده است. ضمن این که امکان ارائه تبیینی بهتر از دلایل اخباریان و تقویت استدلال های ایشان وجود دارد.پس از بررسی دلایل اخباریان، پاسخ های شیخ انصاری و بررسی استظهاری اخبار، این نتیجه به دست می آید که در مقام کشف احکام، اثبات منبع بودن عقل در عرض قرآن و حدیث با اشکالات مهمی همچون تعارض با اخبار مواجه است. از این رو لازم است مطالب کتاب رسائل با ارائه پاسخ های مناسب تر و بررسی روایی جامع تر توسط اصولیان تکمیل شود.

حضرت ابوطالب  علاوه بر جایگاهی که در اسلام به عنوان حامی و تکیه گاه پیامبر داشت، شاعری برجسته نیز بود تا حدی که امام صادق توصیه به حفظ و یادگیری اشعار ایشان کرده اند.در بین تمام اشعار ایشان، قصیدهای که در زمان محاصره اقتصادی سروده است و بعدها به قصیده لامیه مشهور گشته، جایگاه متمایزی دارد. این تمایز، هم از جهت محتوای ایمانی و هم از جهت ساختار و محتوای ادبی است. یکی از مسایلی که می تواند اهمیت یک شعر را از جهت ادبی روشن سازد، استشهاداتی است که ادیبان به آن شعر داشته اند. قصیده لامیه حضرت ابوطالب نیز از این قاعده مستثنا نیست و میزان و کیفیت استشهادات به آن نه تنها جایگاه ادبی و اهمیت این قصیده را مشخص می کند بلکه جایگاه رفیع و اصالت ادبی شاعر را نیز روشن می سازد. این مقاله در صدد است که با جمع آوری و بررسی استشهادات به شعر ابوطالب در حوزه های مختلف ادبی، جایگاه ویژه ایشان و قصیده لامیه را در ادب عربی تبیین نماید.

حجیت دلیل عقلی در کشف احکام شرعی، یکی از جنجالی ترین مباحث دانش اصول است که از عصر معصومان^ تا به امروز محل اختلافات جدی بوده است. این نوشتار، مقاله ای تقریری است که طی دو شماره به موضوع قطع حاصل از مقدمات عقلی در کتاب رسایل می پردازد. در این شماره، محل اختلاف و تبعات آن در اصول و فقه بررسی شده و در شماره دوم به دلایل طرفین پرداخته می شود. بررسی محل اختلاف از آن روست که شیخ انصاری ادعا کرده، اخباریان حجیت دلیل عقلی قطعی را نپذیرفته اند. در برابر، برخی معتقدند که اخباریان اساسا این دلایل را ظنی می دانند نه قطعی. اهمیت اثرات اختلاف نیز بدان جهت است که اولا این اختلاف بر همه مباحث عقلی دانش اصول، اثرگذار است و ثانیا برخی از عالمان، ثمره داربودن این بحث را در فقه انکار کرده اند. در این نگاشته، با بررسی متون اخباری ها این نتیجه حاصل شد که برداشت شیخ از ادعای اخباریان با ظاهر کلام آنها ناسازگار است. نتیجه بحث اثرات اختلاف، بی ثمر بودن این بحث در باب تعارض، اما اثرگذاری آن بر برخی از مباحث دیگر دانش اصول است. ضمن این که مشخص شد، طرح این بحث ضرورت دارد، اگرچه در دانش فقه کم ثمر باشد.

موضوع «تجری» در دانش های اصول، فقه، کلام، فلسفه، حقوق، تفسیر و حدیث کاربرد دارد. اظهار نظر درباره این موضوع، بدون توجه به متون قرآنی و حدیثی، گویای واقعیت نبوده و مسیر درست را روشن نمی کند. بسیاری از بحث های درگرفته پیرامون «تجری» مباحثات لفظی و بدون توجه به مقصود متکلم بوده است. نگاشته کنونی با جعل دو تعبیر تجری بالمعنی الاعم و تجری بالمعنی الاخص، تلاش کرده تا جایگاه دقیق اختلافات صاحب نظران را روشن ساخته و جلو اشتباهات ناشی از عدم تفکیک بین دو حالت را بگیرد. سپس دیدگاه شیخ انصاری تبیین و مورد نقد قرار گرفته و آنگاه مباحث قرآنی و حدیثی به عنوان راهکار اصلی مساله مطرح شده است.