داریوش قلعه قبادی

کلیله و دمنه یکی از آثار ادبی و فرهنگی مشترک هند و ایران است که بسیاری از مطالب مندرج در آن براساس تفکر آریایی ملت های مذکور نوشته شده است. در جستار حاضر، به روش توصیفی -تحلیلی، موضوع قشربندی اجتماعی در باب های «شیر و گاو» و «بازجست کار دمنه» با رویکرد اسطوره جامعه شناختی تحلیل شده است. خوانش اسطوره جامعه شناختی روشی است که می توان به یاری آن ریشه اسطوره ای پاره ای از مفاهیم جامعه شناختی را آشکار کرد. آرای ژرژ دومزیل حاکی از این است که طبقه بندی در میان اقوام هندواروپایی یکی از اصلی ترین ساختارها برای ایجاد نظم اجتماعی بوده است. کینگزلی دیویس و ویلبرت مور نیز چنین نظری در مطالعات جامعه شناسانه خود دارند. تحلیل باب های ذکرشده کلیله و دمنه با این دو نظریه اسطوره شناختی و جامعه شناختی نشان می دهد که ساختار داستان «شیر و گاو» با ساختار طبقاتی جوامع هندواروپایی منطبق است؛ ساختاری طبقاتی که به هیچ وجه تحرک طبقاتی را برنمی تابد و همان طورکه در باب «بازجست کار دمنه» مشخص می شود، اقدام کنندگان به تحرک طبقاتی فرجامی جز ادبار و نابودی نخواهند داشت. در باب های مطالعه شده، دمنه عامل تحرک طبقاتی نافرجام است، کلیله مدافع و پذیرنده قشربندی به عنوان واقعیتی انکارناپذیر است، و شیر، مادر شیر و پلنگ، که به طبقه اشراف تعلق دارند، حافظ و نگاه دارنده قشربندی به عنوان ساختاری تنظیم کننده محسوب می شوند. قشربندی موجود در این باب ها، صورتی دیگر از کنش های سه گانه اسطوره ای جوامع هندواروپایی است که خود عامل شکل گیری طبقات اجتماعی در این جوامع شده است.

مسعود سعد شاعر سپاهیگری، خوشباشی، حبس و اندوه است. در جنبه زبانی شعر وی، نشانه های کهنگی زبان بسیار کم شده و شعرش به کاربرد صنایع ادبی و واژه های عربی زیاد، نزدیک شده است. در ویژگیهای ادبی، وی به نوآوریهایی در قالب (مستزاد و شهرآشوب)، صور خیال (انواع استعاره، اسناد مجازی) و توصیف و کاربست مشبه به های غیرحسی و تنوع در تصاویر و توصیفات دست زده است که نشان از کوشش او برای ایجاد سبک شخصی دارد. در جنبه فکری، مسعودسعد به جهت ابداع گونه حبسیه و تقویم خوشباشی، محتوای تاز ه ای برای قصیده بوجود آورد که مورد توجه و تقلید قرار گرفت اما وی، با داشتن احساس عاطفی عمیق، از دیگر شاعران تشخص پیدا کرده است. این موارد در تغییر جایگاه شاعر از یک شاعر مقلد صرف به شاعری صاحب سبک و موثر در تغییر سبک نیز نقش داشته اند. یافته های این جستار توصیفی- تحلیلی، نشان میدهد داشتن ویژگیهای خاص در بیان و انتخاب قالب، سبب ایجاد سبک شخصی او گردیده است و در تغییرسبک خراسانی به عراقی تاثیر گذاشته است.

دفاع مقدس بعنوان یکی از بزرگترین حوادث تاریخی در دوره ی معاصر تاثیر عظیمی بر ادبیات فارسی گذاشت و ادبیات دفاع مقدس را پدید آورد. یکی از مضامین غنایی این ادبیات مرثیه است که سهم زیادی از اشعار دفاع مقدس را به خود اختصاص داده است و سرشار از آموزه های اسلامی و مضامین تعلیمی و عرفانی می باشد. این مقاله بر آن است تا چند ویژگی تعلیمی برجسته را (که خود از شاخصه های سبکی است) در سوگ سروده‍‍ های دفاع مقدس که عمدتا برای شهدا و یا وطن سروده شده، بررسی کند. یکی از وجوه مشترک و مهم این آموزه ها شهادت، شهادت طلبی و عاشورایی بودن آنهاست. چرا که اکثر سوگ سروده های دفاع مقدس برگرفته از مکتب عاشوراست و شهادت طلبی به عنوان برجسته ترین آموزه های تعلیمی آن، سرلوحه ی زندگی و سرنوشت رزمندگان دوران دفاع مقدس شد. بررسی سوگ سروده های دفاع مقدس نشان می دهد که شهادت طلبی و نهراسیدن از مرگ و تجسم عظمت شهادت و شهید، حب وطن و دشمن ستیزی و در نهایت عاشورایی شدن از تعالیم برجسته ی این نوع از شعر است؛ که خود دربردارنده ی آموزه های متعدد اخلاقی و دینی است که نگارنده می کوشد به تبیین و تحلیل این آموزه ها بپردازد.