ذبیح الله نجف پور

با توجه به اهمیت شکر به عنوان یک کالای راهبردی، در این مقاله وضعیت بازار آن در کشور طی دوره زمانی (1391-1380) مورد بررسی قرار گرفته است. بررسی ها نشان می دهند که میزان تولید قند و شکر در کشور تحت تاثیر افزایش سطح زیرکشت نیشکر و افزایش ضریب استحصال از 8/837 هزارتن در سال 1380 به 3/1124 هزارتن در سال 1391 افزایش یافته است، با این حال به دلیل بالا بودن مصرف سرانه قند و شکر در کشور (حدود 30 کیلوگرم) بخش قابل توجهی از نیاز مصرفی جامعه از طریق واردات تامین می شود. طی دوره مذکور با کاهش سطح زیرکشت چغندرقند و افزایش سطح زیرکشت نیشکر سهم چغندرقند از تولید قند و شکر کاهش و سهم نیشکر افزایش یافته و به هم نزدیک شده است. یکی از ابزارهای تنظیم بازار برقراری تعرفه است که در این ارتباط تعرفه واردات شکرسفید و شکرخام از 150 و 130 درصد در نیمه اول سال 1384 به 10 و 4 درصد در فروردین ماه 1385 تا آذر ماه 1386 کاهش یافت که باعث حداکثر شدن میزان واردات در سال 1385 (2527 هزارتن) و کاهش قابل توجه میزان تولید قند و شکر کشور طی سال های (1388-1386) گردید. در سال 1391 تعرفه واردات شکر سفید 70 درصد، شکر خام 5 درصد و میزان واردات شکر 1680 هزارتن بوده است. محاسبه شاخص هرفیندال- هریشمن در بازار تولید قند و شکر کشور در سال 1391 نشان می دهد که این صنعت از وضعیت رقابتی برخوردار می باشد.

بازرگانی داخلی دربرگیرنده مجموعه ای از نهادها و فرایندهاست که در تعامل با یکدیگر کالاها و خدمات را از مراکز تولید و مبادی ورودی به دست مصرف کنندگان داخل کشور می رسانند. فعالیت های این بخش شامل سفارش خرید، تامین، ذخیره سازی، نگهداری، نقل و انتقال و توزیع کالاها همراه با ارائه خدمات بانکی و بیمه ای می باشد. درحوزه بازرگانی داخلی مجموعه ای از بنگاه های عمده فروشی، خرده فروشی، فروشگاه های زنجیره ای، شرکت های پخش، انبارها، سیلو ها و سردخانه ها فعالیت می کنند که بخشی از زیر ساخت های این بخش را تشکیل می دهند. کارکرد مطلوب بخش بازرگانی در جامعه نه تنها موجب دسترسی مصرف کنندگان به کالاها و خدمات با نرخی شفاف و منصفانه می شود، بلکه کارامدی آن تعادل اقتصادی و بهبود وضعیت دو بخش تولید و مصرف را نیز تضمین می کند. در مقابل، عدم کارکرد مناسب بازرگانی داخلی موجب گران تر شدن قیمت کالاها و خدمات، اتلاف منابع، کاهش قدرت خرید مصرف کنندگان، آشفتگی در کارکرد بازار و شکل گیری شبکه های غیررسمی توزیع در جامعه می شود. به طور کلی، بازرگانی داخلی کارامد با کاهش هزینه ها در زنجیره تولید تا مصرف می تواند در کاهش هزینه تمام شده تولیدات و بالتبع ارتقاء بهره وری، رقابت پذیری و رشد اقتصادی کشور موثر باشد.

گندم به عنوان غذای اصلی اغلب جوامع ازجمله ایران یک کالای استراتژیک و راهبردی بوده و از اهمیت ویژه ای برخورداراست. به همین جهت تلاش دولتمردان، افزایش سطح زیر کشت وتولید آن می باشد. بررسی آمارها نشان می دهد که طی برنامه های توسعه به طور متوسط بیشترین میزان تولید و سطح زیرکشت مربوط به سه سال اول برنامه چهارم بوده وتفاوت آشکاری با برنامه های قبلی نشان می دهد. همچنین در راستای حمایت ازکشاورزان،سهم خرید گندم توسط دولت از 6/36 درصددربرنامه اول توسعه به8/74 درصد در سه سال اول برنامه چهارم رسیده است. به منظورارزیابی تاثیر قیمت های تضمینی بر میزان تولید گندم طی سال های (1386- 1368)، ازرابطه مبادله ومدل تعدیل جزئی نرلاو استفاده شد. نتایج نشان می دهدکه نمی توان تاثیر قیمت های تضمینی گندم را برافزایش مقدار تولید قوی تلقی نمود.

اهمیت کالاهای اساسی در سبد هزینه خانوارها و ضرورت افزایش امکان دسترسی مصرف کنندگان به ویژه اقشار کم درآمد، لزوم حمایت از تولیدکنندگان این کالاها و تاثیر عرضه و تقاضای آنها بر برخی شاخصهای اقتصادی نظیر تورم، به اجرای طرح تنظیم بازار کالاهای اساسی منتهی شد. به منظور افزایش ضریب موفقیت این طرح در تنظیم بازار کالاهای اساسی و پاسخگویی سریع به تحولات بازار این اقلام به ویژه در مقاطع خاص، پیش بینی روند عرضه و تقاضای کالاهای مشمول آن، مفید خواهد بود. در مقاله حاضر به منظور امکان سنجی تنظیم بازار روغن نباتی و گوشت قرمز در سال 1386 روند تولید، مصرف و مازاد (کمبود)کالاهای یاد شده به تفکیک ماهانه در این سال بر اساس روند سالهای 1385-1381 و فرض ثبات عوامل اثرگذار بر بازار این کالاها بررسی شده است.
در مورد روغن نباتی نتایج حاصل نشان می دهد در تمامی ماه های سال (حتی ماه های پرمصرف) میزان تولید بیش از مصرف است و مازاد مقدار آن به منظور جلوگیری از کاهش قیمت و ضرر و زیان تولیدکننده می تواند به صادرات (یا ذخیره سازی) اختصاص یابد.
در مورد گوشت قرمز نتایج نشان می دهد که میزان مصرف در شش ماهه دوم بیش از تولید است و با توجه به اختلاف قابل توجه مصرف و تولید در شش ماهه دوم، همچنین با فرض میزان تقاضای بیشتر در برخی از ماه های شش ماهه دوم، شرایط واقعی تر بازار گوشت قرمز به مراتب نامطلوب تر از وضع پیش بینی شده است. از این رو برنامه ریزی ذخیره واردات به منظور تنظیم بازار این کالا به ویژه در شش ماهه دوم سال ضروری به نظر می رسد.

اهمیت کالاهای اساسی در سبد هزینه خانوارها و ضرورت افزایش امکان دسترسی مصرف کنندگان به ویژه اقشار کم درآمد، همچنین لزوم حمایت از تولیدکنندگان این کالاها و تاثیر عرضه و تقاضای آنها بر برخی شاخصهای اقتصادی نظیر تورم، به اجرای طرح تنظیم بازار کالاهای اساسی منتهی شد. با توجه به هزینه های قابل توجه اجرای این طرح، پیش بینی روند عرضه و تقاضای کالاهای مشمول به منظور...

سیاست خرید تضمینی محصولات کشاورزی از سال 1368 به منظور حمایت از بخش کشاورزی و به عنوان یک سیاست پایدار که طی زمان نیز اصلاحات تکمیلی داشته، مورد استفاده قرار گرفته است. نتایج این بررسی نشان می دهد که در مورد محصولات زراعی منتخب، رابطه مبادله که نشان دهنده قدرت خرید کشاورز نسبت به سایر بخشهای اقتصادی است، در بیشتر سالهایی که این سیاست اجرا...

پایین بودن ضریب خودکفایی تامین روغن نباتی در ایران و ارزبری فراوان واردات روغن خام و کنجاله یکی از مشکلات عمده در اقتصاد کشور است که با شناسایی مناطق مستعد جهت کشت دانه های روغنی و برنامه ریزی صحیح در این زمینه می توان این ضریب را بهبود و مشکلات به وجود آمده را کاهش داد. مهم ترین شاخصهای قابل استفاده در خصوص شناخت مناطق مستعد و رتبه بندی آنها در تولید محصولات کشاورزی، شاخصهای مزیت نسبی است. در این مقاله جهت اولویت بندی استانها به منظور تولید دانه های روغنی (آفتابگردان روغنی، پنبه دانه، سویا و کلزا) از شاخصهای مزیت کارایی(EAI)، مزیت مقیاس (SAI) و میانگین هندسی این دو (AAI) در سال 1382 استفاده شده است. این شاخص ها شاخصهای فیزیکی مزیت نسبی بوده و براساس سهم عملکرد و سهم سطح زیرکشت محصول در استان نسبت به کل کشور محاسبه می شود. با توجه به نتایج حاصل از محاسبه شاخصها مناسب ترین استانها برای کشت پنبه دانه خراسان شمالی و اردبیل، برای آفتابگردان روغنی، گلستان و مرکزی و برای کلزا و سویا اردبیل است.