رضا الله دادی

یکی از موضوعات پزشکی که به لحاظ جواز یا عدم جواز شرعی آن به علم فقه ارتباط دارد، تشریح جسد میت برای آموزش های پزشکی است.تعلیم و تعلم همه ی علوم؛ معارف و فنون، از جمله علوم پزشکی لازم و ضروری است.از یک سو تشریح جسد میت از مقدمات علم پزشکی محسوب می شود. از سوی دیگر از نظر اسلام، مرده مسلمان همانند زنده آن قابل احترام بوده،هتک حرمت و بی احترامی نسبت به فرد مسلمان، چه زنده و چه مرده آن، حرام است. سوال اساسی آن است چگونه می شود هم حرمت و احترام پیکر مسلمان را پاسداشت و هم با تشریح جسد میت مسلمان، به پیشرفت پزشکی،رشد و گسترش علوم مربوط به آن در جامعه ی اسلامی کمک کرد؟به عبارت دیگر، جمع بین احترام به پیکر مرده مسلمان و ایجاد و گسترش علم پزشکی پویا چگونه است؟ در این مقاله، نظرات برخی از علمای بزرگ در گذشته و برخی از مراجع تقلید معاصر را مورد بحث و بررسی قرار داده و استفتاء نویسندگان مقاله از مقام معظم رهبری در موضوع فوق نقل می گردد. در مجموع نظر علمای اسلام بر این است که با احترامی که پیکر مسلمان دارد باید برای تشریح از جنازه غیر مسلمان در علم پزشکی بهره جست.

«اهداء عضو» هم در پزشکی و هم در فقه اسلامی مهم است زیرا از طرفی ملازم با قطع اعضاء و تصرف در تمامیت جسمی فرد، و حرمت اضرار به نفس و حرمت قطع اعضای میت و بحث های پیرامونی دیه و قصاص است؛ و از طرف دیگر با هدف حفظ حیات و رهایی  انسان از درد و رنج قرین است. نوشتار حاضر پاسخی تحلیلی است به این سوال که، حکم «اهداء اعضای انسان مسلمان از دیدگاه فقهی چگونه است؟» اهدای عضو به معنای موافقت برای برداشتن اعضاء، بافت ها و نسوج از بدن است. زمانی که مرگ مغزی فرد اهداء کننده اعلام و تایید شود، اهداء عضو در صورت رضایت متوفی در زمان حیات  انجام می گیرد. از نظر فقهی اگر اهدای عضو منجر به مرگ دهنده عضو باشد جایز نیست. اما در مورد کسی که بعد از اهدای عضو زنده می ماند مانند اهدای یک کلیه، از آنجا که فرد پس از این اهداء ممکن است در زندگی با مشکل مواجه شود بعضی فقها فتوای جواز نداده اند اما برخی دیگر بر اساس آیه 9 سوره حشرفتوای به جواز داده اند. اگرچه فتوای علمای اعلام تا به امروز مورد بحث وبررسی قرار گرفت ولی باب اجتهاد در این زمینه همچنان مفتوح است.