فهرست مطالب علی ابوالحسنی (منذر)

این مقاله شامل چهار خاطره از شیخ حسین لنکرانی در مورد شهادت شیخ فضل الله نوری (1327 ق) است که علی ابوالحسنی از قول ایشان نوشته است. بر اساس این خاطرات، فضل الله نوری با وجود اینکه می‌دانست او را خواهند کشت، در واپسین روزهای عمر، در خانه را باز گذاشته و در آخرین لحظات نیز مهر خود را شکست، مبادا از آن سوء استفاده و سند سازی شود.

اساس زندگی ادیب پیشاوری در مجادله اسلام و استعمار پی انداخته شد و غربت و حرمانی که از این مسیر بر زندگانی او سایه افکند، او را به گونه ای پخته نمود که فاضل ترین شاعر عصر خویش شد. دایره معلومات وسیع او و عمق بینش و فراست عالی اش، او را یگانه دوران خود کرد و شور حماسی و احساس وطن خواهی اش، طعم دلچسب منش و روش او را میهمان ذائقه اهالی فرهنگ، ادب، سیاست و دیانت کرد. باری سخن گفتن از کسی که «زبان همه اهل ایران» شده بود و محفلش، محل آموزش بزرگان سرزمین دلیران، چندان ساده نیست، اما به هر جهت لازم است که این گنجینه معنوی در یادها زنده بماند و دانشمندان و فاضلان دهر از او بگویند و بنویسند و درباره اش به دیگران بیاموزند. مقاله حاضر به قلم رسا و توانای استاد علی ابوالحسنی براساس این ضرورت نگاشته، و در شصت ونهمین سالگرد درگذشتش تقدیم حضور علاقه مندان شده است.

تا پیش از گل آلود شدن جویبار اصلاحات و اصلاح طلبی در ایران عصر مشروطه به دست بیگانگان و عوامل داخلی آنها، رگ و ریشه های نوعی اصلاح طلبی اصیل دینی و ملی در ابتدای دوره تاریخ معاصر ایران وجود داشت.
شخصیت های متنفذ دینی و رجال مستقل و وطن خواه سیاسی، قصد داشتند ایران را با ملاحظه و ملاطفه به سمت نوعی ترقی و آبادانی اصیل و عاقلانه پیش ببرند، اما برخی خائنان سیاسی و مستفرنگ های اعتقادی کار اصلاحگری در ارکان سیاسی و اجتماعی ایران را به تفرقه و آشوب کشاندند و در بیشتر زمینه ها، مجاهدت ها و دستاوردهای اصیل دینی و ملی را بر باد دادند؛ به گونه ای که سرنوشت این اقدامات چیزی نبود جز مشروطه و وقایع پس از آن.
اصلاح طلبان مستفرنگ نه تنها ثمره آبادانی و استقلالی را که امثال امیرکبیر با راهنمایی و حمایت عالمان دینی ایجاد کرده بودند بر باد دادند، بلکه حتی نگذاشتند آن عظمت ها و اصالت ها در تبارشناسی اصلاحات به صورت پررنگ جای بگیرد. اما امروزه تاریخ بهتر سخن می گوید و جریان اصلاحات اصیل ماقبل مشروطه را به روشنی بازگو می کند. مقاله حاضر گوشه ای از این سخنان پرعبرت و اعتبار تاریخ است که تقدیم حضورتان می گردد

مصلحت تداوم یا متوقف گردیدن جنگ با روس ها چیزی نبود که برای رجال سیاسی و دینی و نظامی ایران عصر عباس میرزا کاملا روشن باشد، بلکه هزارگونه رایزنی و مصلحت بینی و تامل و تعامل انجام گردید تا بر شاه و عباس میرزا و قائم مقام معلوم شد که باید جنگ با روسیه را تجدید نمایند یا تمام یا حداقل قسمتی از قفقاز را باز پس گیرند.
نتیجه این تصمیم در آن زمان نامعلوم بود، اما اکنون که شکست تاسف برانگیز ایران در این جنگ ها در تاریخ ما ثبت شده است، کسانی جاهل یا مغرض ممکن است به جای تحلیل درست دلایل این شکست، به دنبال حب و بغض های شخصی خود باشند و گناه این شکست را به گردن این و آن بیندازند؛ مانند آنچه عده ای از مورخان مخالف دیانت و روحانیت درباره مجتهدان بزرگ جهادکننده با روس ها بیان کرده اند.
مقاله ذیل کوششی در شفاف سازی این جنبه از تاریخ جنگ های ایران و روس است.

برای درک میزان درستی و اصالت تاریخ نگاشته های انقلاب مشروطه، یک ضرورت مهم آن است که درباره منش و پرورش نگارندگان آن تواریخ را مطالعه و تامل کرد تا گرد و غبار کیش و شخصیت ایشان از آیینه نگاشته ها زدوده شود و سره از ناسره معلوم گردد.
احمد کسروی، که سرانجام به وسیله موج غیرت مذهبی شیعیان ایران زمین از صحنه روزگار بیرون رفت، چنان کیش و روشی داشت که نمی توان انتظار داشت در میان محققان صاحب نام قرار گیرد و آثار او مرجع پژوهش و مطالعه شود؛ اما به هر دلیل و علت که بود وی با انتشار دو اثر در زمینه تاریخ مشروطه به چهره شاخص مکتب تاریخ نگاری مشروطه مبدل شد و آثار او در میان پژوهندگان رواج یافت. وقتی تاریخ زندگی و آثار او را به دقت بررسی می کنیم، درمی یابیم که او هم مانند بسیاری از روشنفکران غرب گرا، نان به نرخ روز خورده است، به طور مثال، میان موضع گیری های علمی اش قبل و بعد از سقوط رضاشاه تفاوت کاملا محسوس و آشکاری وجود دارد. در مقاله محققانه زیر با جنبه های شخصیتی و فکری کسروی و تحلیل حیات فردی و اجتماعی اش آشنا می گردید.

مفهوم و منافع در معنای موسع آن، که فراتر از مباحث اقتصادی است، راهنمای تحلیل سیر ائتلاف ها و هم گرایی ها در سطوح مختلف منطقه ای و بین المللی می باشد. ضرورت ها و اقتضائات همسو موجب می گردند روابط کشورها در قالب «ائتلاف» پی ریزی شوند. بررسی چنین رابطه ای میان ایران و آلمان نیازمند توجه به انگیزه ها و اهداف دو طرف به صورت توامان است و در این مقاله، هر دو بعد، یکجا بررسی شده است.

حرکت ها و جنبش های اجتماعی در معنای عام آن همواره از جوانب مختلف داخلی و خارجی در معرض آسیب و انحراف قرار دارند. اینکه چرا حرکت خودجوش عدالت خواهی ملت ایران در اثر تحصن جمعی از مردم تهران در سفارت انگلیس در صدر مشروطه به حرکت وارداتی «مشروطه» بدل گردید؟، پرسشی است که تامل در آن می تواند الگویی از ناکامی و کامیابی این قبیل حرکت ها را فراهم سازد. بررسی عوامل ذی نفوذ، الگوهای ارتباطی و زمان مقرر و مورد نیاز آن و نهایتا تاثیرات و نتایج خواسته و ناخواسته برنامه های اجراشده مجموعا درکی عمیق تر از فراز و فرودهای نیازهای اصیل ملت ایران پدید می آورد. در این نوشتار با اشاره به گزارش منتشرنشده از پشت پرده تحصن در سفارت انگلیس، چنین بستری فراهم آمده است.

بررسی توانمندی فکری و فرهنگی و پویایی هویت در هر دوره ای از تحولات می تواند شاخصی قابل اطمینان و گویا برای تشخیص چگونگی حیات اجتماعی به شمار آید. مواجهه نخبگان فکری و فرهنگی، که حافظان هویت و از مولدان آن نزد هر ملتی محسوب می گردند، می تواند نشان دهد که ساختار و بافت موجود جامعه به کدام سو و با کدام انگیزه و نیرو حرکت می کند. آقا سیداحمد رضوی، مشهور به «ادیب پیشاوری»، که تامل در آرای وی حکایت از سرزندگی فرهنگ ایرانی اسلامی در آن دوران و به تعبیر دیگر نفوذ این فرهنگ در فکر و رفتار ایرانی دارد، روشن می سازد که مقاومتی بنیادین در برابر استعمار وجود داشته است که این واقعیت اصالت فرهنگ و هویت در این مرز و بوم را نشان می دهد. نوشتار زیر، کندوکاوی محققانه در آرای ایشان می باشد.