فاطمه سید ابراهیمی نژاد

امروزه در ایران و برخی دیگر کشورها بته جقه نقشی است که در بسیاری از گفتمان های هنری دیده می شود. درباره پیدایش این نقش تشتت آراست و آن را برگرفته از سرو، کاج، آتش، سیمرغ،... می دانند. حال بته جقه از این نقوش به فرهنگ رفته و آنجا تولید گفتمان و هویت می کند. امروزه این نقش مرزها را درنوردیده و به گفتمان بین المللی کشیده شده است. بته جقه متعلق به تجربه های فرهنگی و اسطوره ایست و زمانی که از دید عناصر روایت سازی مورد مطالعه قرار می گیرد مشخص می شود که منشا اسطوره ایی دارد و روایت سازی و در نتیجه گفتمان سازی می کند. مساله پژوهش این است که بته جقه چگونه شرایط روایی خود را درون گفتمان ها حفظ می کند؟ چگونه نقش و کارکرد گفتمانی خود را توسعه می بخشد؟ چگونه با تثبیت کردن جایگاه خود از گفتمان ملی به بین المللی می رسد و مشروعیت گفتمانی خود را به دست می آورد که سبب توسعه جایگاهش درون ساختارهای روایی و هویتی می شود و علاوه بر حفظ هویت خود در طول زمان، آن را به فرهنگ های دیگر نیز انتقال می دهد؟برای پاسخ، با رویکرد نشانه معناشناختی گفتمان علاوه بر نشان دادن جایگاه ارزشی بته جقه، به تحلیل شرایط توسعه روایی آن درون فضاهای گفتمانی متعدد پرداخته شد. نتایج حاکی از آن است که بته جقه علاوه بر حفظ جایگاه، با تولید حرکت آن را متحول می کند و هویتش را نه با تغییر که با ثبات به دست می آورد. بته جقه با تولید تخیل، دیالوگ بین طبیعت و فرهنگ را شکل می دهد و نظام ارزشی تولیدی خود را با اسطوره و تخیل پیوند می زند و اینگونه از جایگاه ملی به بین المللی پیش می رود.

قصه ها و داستان های عامیانه از مواریث مهم و ارزشمند فرهنگ هر ملت به شمار می آیند که علاوه بر بیان رخدادهای گذشته، بیانگر رفتار، اندیشه و فرهنگ جاگرفته در لایه های بازمانده در تاریخ هر جامعه هستند. پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر رویکرد نشانه معناشناسی به بررسی نظام ارزشی اخلاقی در داستان «سمک عیار» پرداخته است. مسئله اصلی پژوهش این است که بر اساس چه سازوکاری، ارزش های اخلاقی درون گفتمان عیاری تولید می شوند. به عبارتی نظام ارزشی اخلاقی درون گفتمان عیاری، چه ارزش ها و الگوهایی را تولید می کند که مرزهای بین واقعیت و ایده آل گرایی را بر هم ریخته و نظام ارزش های عادی و رایج را به فراارزش های آرمانی و حتی اسطوره ای تغییر داده است؟ در واقع هدف اصلی این مقاله، بررسی کنش هایی است که اخلاقی آنها را به کار می گیرد تا از طریق آن الگوی ارزشی خود را تحقق بخشد. داده ها از کتاب سمک عیار به صورت هدفمند و بر اساس گفتمان های کنشی انتخاب شده اند. پس از تحلیل داده ها نتایج به دست آمده نشان می دهد که چالش های ارزشی در بافت گفتمانی، زمینه را برای تبدیل یک ارزش به ارزش های دیگر فراهم می آورد و سبب گسترش دایره ارزش ها و استعلای آنها می شود. به عبارتی عیاری، کارکردهای اجتماعی- فرهنگی رایج و نظام ارزش های معمول را به گونه های ارزشی و فراارزشی همچون جمع محوری، اسطوره محوری، تعالی محوری، ریسک پذیری، تجدیدپذیری، دگرمحوری، پیشگامی، جهتمندی در سبک زندگی کنشگران تبدیل می کند.

پژوهش بر اساس نظریه ی انسجام هلیدی و حسن (1985) و با روش توصیفی - تحلیلی و آماری انجام شد. هدف نگارندگان این بود که در چارچوب فرانقش متنی هلیدی، به بررسی مقایسه ای کاربست عوامل انسجام متنی و میزان انسجام و پیوستگی در متون شعری هشت بیتی از دفتر اول مثنوی مولوی و ترجمه ی انگلیسی جاوید مجددی بپردازند و به سوالات زیر پاسخ دهند: 1 .بر اساس نظریه ی انسجام هلیدی و حسن (1985)، میزان انسجام و پیوستگی در این شعر مثنوی مولوی و ترجمه ی آن چقدر است؟ و چگونه به کار رفته است؟ 2. با توجه به تحلیل مقایسه ای بسامد انسجام و پیوستگی در دو متن مبدا و مقصد، مترجم تا چه حد در انتقال مفاهیم، موفق بوده است؟ به این منظور، مطابق مدل هلیدی، بسامد عوامل انسجام واژگانی و دستوری و درصدهای انسجام و پیوستگی در اشعار محاسبه شدند. بر اساس «تعادل نقش بنیاد هلیدی در ترجمه» نزدیکی درصد های انسجام (% 6/94,  %4/96) و پیوستگی (% 8/92 , 91%) در دو متن و نیز شباهت نحوه ی توزیع عوامل انسجام در آن ها که به جز در عوامل برابری و هم معنایی، بسیار نزدیک به هم بودند، می توانند نشان دهنده ی تبعیت مترجم از سبک متن مبدا در انتقال مفاهیم متن مبدا از طریق ترجمه باشند.