قاسم قریب
-
فصلنامه تاریخ اسلام، پیاپی 96 (زمستان 1402)، صص 149 -180
پس از تاسیس خلافت عباسی، دو جریان فکری «شعوبی» و «ضد شعوبی» در جهان اسلام به معارضه با یکدیگر برخاستند. جنبش شعوبیه ایرانی، به پیشینه تاریخی و تمدنی کهن ایران استناد می کرد و در پی ارتقای جایگاه سیاسی و اجتماعی خود در نظم سیاسی نوین بود. جریان ضد شعوبی که امتداد اندیشه سیاسی امویان محسوب می شد، به دلیل از دست دادن منزلت سیاسی و اجتماعی پیشین، در پی القا و تداوم اندیشه برتری عرب بر غیرعرب بود.این پژوهش، در پی بازسازی مبانی فکری جریان ضد شعوبی در سده های نخستین اسلامی با تکیه بر آرای ابن قتیبه از حامیان جدی اندیشه مزبور است. دلیل انتخاب ابن قتیبه، به عنوان نماینده جریان تفکر ضد شعوبی، باقی ماندن کتاب فضل العرب اوست که حاوی صورت بندی کاملی از مبانی ضد شعوبی هاست. یافته های پژوهش نشان می دهد که مبانی فکری جریان ضد شعوبی بر اساس آرای ابن قتیبه، دارای دو محور کانونی اثبات برتری قوم عرب بر سایر اقوام و اثبات فرومایگی جایگاه اجتماعی، سیاسی و تاریخی ایرانیان و شعوبی مسلکان بوده که هریک مبتنی بر چندین اصل است. نوشتار حاضر، از نوع تحقیقات تاریخی است و با روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه ای، به ویژه کتاب فضل العرب، به نگارش درآمده است.
کلید واژگان: شعوبیه، جریان ضد شعوبی، ابن قتیبه، کتاب فضل العرب، امویانHostory of Islam, Volume:24 Issue: 96, 2024, PP 149 -180After the establishment of the Abbasid caliphate, two schools of thought, "populist" and "anti-populist" in the Islamic world, came into conflict with each other. The Iranian populist movement relied on Iran's ancient historical and civilizational background and sought to improve its political and social position in the new political order. The anti-populist movement, which was considered an extension of the Umayyad political thought, sought to instill and perpetuate the idea of Arab superiority over non-Arabs due to the loss of their previous political and social status. This research seeks to reconstruct the intellectual foundations of the anti-populist trend in the first centuries of Islam, relying on the opinions of Ibn e- Qutaiba, one of the serious supporters of the mentioned thought. The reason for choosing Ibn e- Qutaiba, as a representative of the anti-populist movement, is the survival of his book Fazl al-Arab, which contains a complete formulation of the anti-populist principles. The findings of the research clarify that the intellectual foundations of the anti-populist trend based on Ibn e- Qutaiba's opinions have two focal axes of proving the superiority of the Arab people over other nations and proving the inferiority of the social, political and historical position of Iranians and populist-Muslims, each of which is based on several principles. The present article is a type of historical research written through the descriptive-analytical method, relying on library sources especially the book of Fazl al-Arab.
Keywords: Populist, Anti-Populist Movement, Ibn E- Qutaiba, Fazl Al-Arab Book, Umayyads -
رشته تاریخ همچون سایر رشته های علوم انسانی در ایران دچار چالش ها و تنگناهای فراوانی است که آسیب های آن در چند سال اخیر دامنگیر استادان و دانشجویان این رشته شده است. ورود دانش آموختگان فاقد مهارت لازم در زمینه آموزش و پژوهش به بازار کار و ارایه تحقیقات بی کیفیت، مهم ترین ضعف های پیش روی رشته تاریخ محسوب می شوند که ریشه در ماهیت عناوین دروس این رشته دارد. با وجود تحولات سریع و گسترده جامعه ایران در سال های اخیر، عناوین دروس رشته تاریخ، تغییر نکرده و ابتکاراتی که در عرصه آموزش و پژوهش های تاریخی ملاحظه می گردد؛ بیش از آن که ناشی از مفاد دروس تاریخ باشد حاصل ذوق و سلیقه شخصی برخی استادان و پژوهشگران این حوزه است. نوشتار حاضر با تاکید بر این مشکل بنیادین، دو راهکار اساسی برای بهبود وضعیت رشته تاریخ و کاربردی تر شدن آن ارایه داده است. راهکار نخست، کسب مهارت های مختلف نظری و عملی فرارشته ای توسط دانشجویان تاریخ است که جز با ارتباط بینارشته ای پدید نمی آید و لازمه این ارتباط نیز گنجانیدن دروس جدید و مرتبط با تخصص دانشجویان هر گرایش از رشته تاریخ است. راهکار دوم که فقط در صورت تحقق راهکار اول قابل اجراست؛ ضرورت توجه به تحولات فکری و نهادی جامعه امروز و پاسخگویی به نیازهای نهادهای مختلف آموزشی، پژوهشی، برنامه ریزی و استراتژیک است. نتیجه دو راهکار مزبور، چیزی جز ایجاد تغییر بنیادین در ماهیت رشته تاریخ و تبدیل «دپارتمان تاریخ» به «دپارتمان مطالعات شرقی» نیست. در این نوشتار برای رشته پیشنهادی و فرضی «مطالعات شرقی» شش گرایش فرعی پیشنهاد شده است که می تواند از مقطع کارشناسی تا دکتری را پوشش دهد. وجه تسمیه «مطالعات شرقی» برای این رشته از آن روست که به دلیل غفلت و ضعف دپارتمان های تاریخ نسبت به تاریخ اروپا، چندین سال است که بررسی تاریخ اروپا و مطالعات غربی عملا به رشته «مطالعات منطقه ای» در مجموعه علوم سیاسی انتقال یافته است. رشته تاریخ با عناوین درسی و سرفصل های کنونی آن می تواند زیرمجموعه رشته «مطالعات شرقی» باشد و صرفا برای تربیت معلمان آموزش و پرورش به حیات خویش ادامه دهد.
کلید واژگان: رشته تاریخ، رشته مطالعات شرقی، عناوین درسی، سرفصل دروس، پیوند بینا رشته ای -
تاریخ بخارا نرشخی / بازتاب تاریخ اجتماعی در تاریخ نامه های محلی ایرانی
-
The History of Arabic Literature is a manuscript no. 13402 held in the Central Library of Astan Qods. The manuscript is among Abbas Eghbal Ashtiani's lectures about the history of pre-Islamic Arab literature that has been probably compiled at Tehran University by one of his students. The content of the work cannot be found in any of Eghbal’s other works and this can be considered a new-discovered version. Editing this manuscript results in identifying the attitude of the prominent professor of history and literature towards history of literature and its components, especially pre-Islamic Arabic literature. Moreover, editing and publishing such works can result in compiling the pamphlets of great professors of the first generation in Iranian universities.
Keywords: Arabic literature, Abbas Eghbal Ashtiani, History of Pre-Islamic Arab, Lectures -
کتاب فهرست نسخه های عهد ایلخانی در کتابخانه های ایران تالیف علی بهرامیان، طرح مشترک مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه ایران با آکادمی علوم مغولستان است که در سال 1396 ش. منتشر شد. هدف کتاب، شناسایی همه نسخه های خطی موجود در کتابخانه های ایران از هجوم چنگیز تا سقوط حکومت ایلخانی است. نویسنده در نوشتار حاضر به ارایه فهرستی از نقایص کتاب مذکور با تکیه بر نسخه های خطی موجود در کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی همت گماشته است.کلید واژگان: کتاب فهرست نسخه های عهد ایلخانی در کتابخانه های ایران، نقد کتاب، عهد ایلخانی، نسخه های خطی، ایران، علی بهرامیانThe book of the list of manuscripts of the Ilkhanid Period in Iranian libraries by Ali Bahramian is a joint project of the Center for Political and International Studies of the Ministry of Foreign Affairs of Iran with the Mongolian Academy of Sciences, which was published in 2017. The purpose of the book is to identify all the manuscripts in Iranian libraries from the invasion of Genghis to the fall of the Ilkhanid government. In the present article, the author has attempted to present a list of the book's shortcomings based on the manuscripts available in the library of Ayatollah Mar’ashi Najafīi.Keywords: Book List of Ilkhanid Period manuscripts in Iranian libraries, book critique, Ilkhanid Period, manuscripts, Iran, Ali Bahramian
-
رژیم های استبدادی فرانسه و ایران به ترتیب در انقلاب های 1789م و 1906م به حکومت مشروطه سلطنتی تبدیل شدند. انقلابیون در هر دو کشور خواهان تحدید قدرت نامحدود شاه و ایجاد مجلس قانونگذاری بودند. تاسیس پارلمان در ساختار هر دو حکومت ایران و فرانسه، مقدمه ای بر تدوین قانون اساسی نظام مشروطه بود که چالش های فراوانی به همراه داشت. پژوهش پیش رو با هدف بررسی تطبیقی میان روند تدوین نخستین قانون اساسی در جریان دو انقلاب مشروطه ایران و فرانسه انجام شده است. نتیجه این بررسی مقایسه ای نشان می دهد که در جریان تدوین قانون اساسی در ایران و فرانسه در چهار حوزه تدوین کنندگان قانون اساسی، منبع اصلی تدوین، مخالفان و موافقان آن و در نهایت نوع واکنش مردم، تمایزهای آشکاری وجود داشت که به تفاوت های فرهنگی و سیاسی دو جامعه ایران و فرانسه در آن عصر مرتبط بود. پژوهش حاضر از نوع تحقیقات تاریخی است و با شیوه تطبیقی و مبتنی بر داده های کتابخانه ای به نگارش درآمده است.
کلید واژگان: انقلاب مشروطه ایران، انقلاب کبیر فرانسه، قانون اساسی، بررسی تطبیقیThe autocratic regimes of France and Iran respectively in 1789 and 1906 changed to the constitutional governments. The revolutionaries in both countries demanded the imposition of unlimited powers of the king and the establishment of parliament. The establishment of a parliament in the structure of both the governments of Iran and France led to constitutional legislation. The present study seeks to make a comparative study of the process of legislation of constitutional constitution during the two Iranian and French revolutions. In each revolution, the process of legislation the constitution is carried out by the constituent assembly. The drafters of the constitution, the sources of adaptation of the laws, the spectrum opposed to the proposed constitution and finally the role played by the revolutionaries and people's actions are four important factors that affect the constitution. In the present article, the four factors mentioned compared in the two constitutional revolutions of Iran and France. The comparison result showed that In France, unlike Iran, the constituent editors represented a distinct social class and in their adopted laws the class interests of the makers were clearly achievable. The main source of the constitution of Iran was the translation of the laws of the western countries but the constituent assembly in France, in addition to the adoption of the laws of other countries, adopted most of its laws based on the needs and conditions of the French community.
Keywords: Constitutional Revolution of Iran, The Great French Revolution, Constitution, comparative study -
جغرافیای تاریخی اصطلاحی است که در دو دانش جغرافیا و تاریخ به کار می رود اما جغرافی دانان و مورخان تلقی یکسان از آن ندارند. پژوهشگران عرصه جغرافیا با توجه به تعریف خود از جغرافیای تاریخی مشغول انجام تحقیقاتی هستند که از حیث موضوع، هدف و نتیجه با آنچه مورخان از جغرافیای تاریخی انتظار دارند بسیار متفاوت است. مبانی نظری و روش-شناسی پژوهش در جغرافیای تاریخی برای جغرافی دانان امری واضح است، در حالی که مورخان با وجود پژوهش و آموزش در این حوزه مطالعاتی، درگیر آنارشی روشی هستند؛ به گونه ای که بسیاری از تحقیقاتی که نام جغرافیای تاریخی را بر خود نهاده اند در شمار تاریخ محلی محسوب می شوند. مساله پژوهش پیش رو بازتعریف جغرافیای تاریخی بر مبنای تلقی مورخان و مقایسه میان رشته ای آن با تلقی جغرافی دانان از این حوزه معرفتی است تا بر این اساس بتوان یک روش پژوهش و آموزش منسجم جغرافیای تاریخی از منظر دانش تاریخ ارایه داد. این مقاله کوشیده است با روش تحلیلی، یک چهارچوب نظری معین برای حوزه مطالعاتی جغرافیای تاریخی در رشته تاریخ تبیین و پیشنهاد نماید. نتیجه این بررسی نشان می دهد که با عنایت به پژوهش هایی که در حوزه دانش تاریخی به نگارش درآمده اند و عنوان جغرافیای تاریخی بر خود نهاده اند؛ می توان آن ها را به دو سطح «توصیفی» و «تحلیلی» تقسیم نمود و روش تحقیق و تدریس در هریک از گونه های مزبور را صورت بندی کرد.کلید واژگان: جغرافیا، روش پژوهش و آموزش، جغرافیای تاریخی توصیفی، جغرافیای تاریخی تحلیلیHistorical geography is a common term among geographers and historians that does not have the same definition. Geographers, according to their own definition of historical geography, carry out research on which subject, purpose and outcome are different from what the historians expect. Theoretical foundations and geopolitical methodology are clear for geographers, while historians have an anarchy in the same domain in terms of definition and methodology. Therefore, many of the research that holds the title of historical geography are in fact local history. This article seeks to provide a clear definition of historical geography, so that it can propose a research method for it. Historical geography in the history can be investigated at two levels of descriptive and analytical. At the first level, the subject of research is the study of developments in political boundaries over time and reestablishment of human geography in the past. While old-fashioned geographic research focused only on natural geography in past times and human settlements. At the analytical level, historical geography includes examining how geographic conditions affect the human development of the past.Keywords: Historical geography, Methodology, Descriptive Historical Geography, Analytical Historical Geography
-
اگرچه جنبش شعوبیه ی ایران حرکتی وسیع و دارای ابعاد متنوع بود، جریان شعوبی گری در جهان اسلام تنها به ایرانیان منحصر نبود. حکومت قوم گرای اموی با محوریت دادن به «عرب» در امور سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، زمینه ی نارضایتی سایر اقوام ساکن در سرزمین های اسلامی را فراهم کرد. سیاست های امویان در اندیشه و قلم جریان ضدشعوبی عصر عباسی تداوم یافت و واکنش نخبگان و توده های غیرعرب مسلمان نسبت به این تفکر تبعیض آمیز به اشکال مختلف نمایان شد. این پژوهش در پی یافتن جریان های مختلف جنبش شعوبی گری در میان اقوام غیرعرب مسلمان، به استثنای ایرانیان، در سده های نخستین اسلامی است. نتیجه ی بررسی ها نشان می دهد که نخبگان گروه های قومی بزرگ تر و مهم تر در جهان اسلام با تکیه بر توان فرهنگی و پیشینه ی تمدنی خود در برابر تحقیرهای ضدشعوبیان ایستادگی و افتخارات خود را مطرح کردند. نبطی ها، قبطی ها، مولدان اندلسی ، سیاهان حبشی-سودانی و ترکان پنج گروه قومی بزرگی بودند که در برابر برتری طلبی عربی واکنش نشان دادند. گرچه از نخبگان این اقوام، میراث مکتوب انگشت شماری باقی مانده است، با تکیه بر گزارش های منابع تاریخی، ادبی و دینی موجود می توان دریافت که نخبگان این گروه ها تلاش کردند تا افتخارات خود را بیان و دلایل برتری خود بر اعراب را نظریه مند کنند.کلید واژگان: جنبش شعوبیه، نبطی ها، قبطی ها، مولدان، حبشی- سودانی ها، ترکان -
حکومت آل کرت، هم زمان با هجوم مغولان به ایران، در شرق خراسان بزرگ تاسیس شد و از آغاز برتری مهاجمان مغول را پذیرفت. در عصر حاکمیت آل کرت بر خراسان، عوامل متعددی سبب ناآرامی این ایالت بود و حاکمان کرت توانستند با سیاست های ویژه خود، ثبات سیاسی این منطقه را تامین کنند. مسئله پژوهش حاضر، شناسایی سیاست آل کرت برای ایجاد ثبات سیاسی در خراسان و یافتن راهکارهای این حکومت برای تامین امنیت در این منطقه است. این پژوهش از نوع تاریخی و با روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه ای به نگارش درآمده است. نتیجه بررسی سیاست و راهکارهای آل کرت نشان می دهد که آنان در برابر هر تهدید برهم زننده ثبات سیاسی خراسان، واکنش متناسب با آن را از خود نشان می دادند. آل کرت با پذیرش مشروعیت حکومت ایلخانی، گرچه بخشی از استقلال خود را در امور داخلی و خارجی از دست داد اما توانستن خراسان را از نبردهای فرساینده با حکومت مرکزی برکنار نگه دارند. آل کرت در برابر توسعه طلبی های جغتاییان راه حل مقاومت نظامی را برگزیدند و در برابر فزون طلبی های سرداران مغول مستقر در خراسان نیز ایستادگی کردند. آنان به خوبی از عهده مرزداری شرق خراسان در برابر حکومت های سلطان نشین رود سند برآمدند و شورشیان نکودری و حاکمان محلی سیستان را تحت نظارت دقیق قرار دادند. عملکرد آل کرت پس از سقوط ایلخانان همچنان ثبات سیاسی خراسان را حفظ کرد و آنان با پذیرش مشروعیت ایلخان خواندگان طغاتیموری و ایجاد روابط خوب با جانی قربانی ها از تنش های احتمالی کاستند. آل کرت در برابر پیشروی های سربداران گزینه نظامی را برگزیدند و با استفاده از توان مذهبی اهل سنت و صوفیان خراسان موفق به مهار این حکومت شدند.
کلید واژگان: آل کرت، خراسان، ایلخانان، جغتاییان، نکودریان، سربدارانAl-Kart dynasty was established in eastern Khorasan on the eve of Mongols invasion and from the beginning, they accepted the supremacy of them. In the era of the Kartid rule in Khorasan, several factors contributed to the unrest of this state, and the Kartid rulers managed to secure their political stability through their special policies. This article seeks to find their solutions and policies. This research is a type of historical research and has been written by descriptive-analytical method and based on historical sources. The results of the study show that Kartid rulers reacted appropriately to any disruptive security factor. By accepting the legitimacy of the Ilkhanid rule, Kartid ruler were able to save Khorasan from confronting the central rule. They chose the military resistance solution to the Chagatai Khanate attacks. Al-Kart was able to control Sistan and Nikudarian and become the border guard of the eastern borders. Kartid rulers accepted the legitimacy of the Mongol survivors in Iran and therefore established a good relationship Tugha Timürid and Jani Qurbani dynasties. Al-kart chose the military option against the The Sarbadars’ expansionism and took advantage of the religious potential of the Sunnis and Sufis of Khorasan.
Keywords: Al-Kart, Khorasan, Ilkhanid Rule, Chagatai Khanate, Nikudarian, Sarbadars -
واکاوی ماهیت جنبش شعوبیه ازجمله حوزه های مطالعاتی در میان پژوهشگران تاریخ اسلام، ایران شناسان و متخصصان تاریخ ادبیات است. ازاین رو پژوهش های پرشماری در قالب کتاب، مقاله و پایان نامه در زبان های مختلف به بررسی جنبش شعوبیه اختصاص یافته است. بااین حال، هر دسته از پژوهشگران بسته به اینکه از زاویه تاریخ، ادبیات یا ایدیولوژی سیاسی زمانه به شعوبیه نگریسته باشند، به نتیجه متفاوتی پیرامون ماهیت این جنبش رسیده اند. مسئله پژوهش حاضر گونه شناسی مطالعات شعوبیه در دوره معاصر است که می توان آن را به سه گونه مختلف تقسیم کرد. مطالعات شعوبیه در سه حوزه غرب، جهان عرب و ایران گونه های مزبور هستند. این گونه شناسی صرفا براساس مسایل جغرافیایی و قومی نیست، بلکه مربوط به نوع نگاه و تفسیرهای متفاوت پژوهشگران حوزه های پیش گفته درباره شعوبیه است. پژوهشگران غربی، جنبش شعوبیه را یک نهضت ادبی خالص می دانند و آن را در حد یک حرکت فکری مندرج در متون می کاهند. بسیاری از پژوهشگران عرب با پیش فرض ضداسلامی بودن حرکت های شعوبی سده های نخستین، در دو سطح علمی و سیاسی ایدیولوژیک با آن مواجه شدند. در سطح نخست، پژوهشگران عرب کوشیدند تا تبیین تاریخی از جنبش مزبور ارایه دهند و در سطح دوم آن را به تحولات خاورمیانه معاصر و نقش ایرانیان در سیاست منطقه ای پیوند زدند. تحقیقات ایرانی و آثار فارسی مرتبط با مطالعات شعوبیه گونه سوم از پژوهش های این حوزه محسوب می شوند. پژوهش های ایرانی از آغاز تحت تاثیر ترجمه پژوهش های غربی و عربی بود و جز در موارد بسیار اندک موفق به شناخت ابعاد مختلف جنبش شعوبیه نشد.کلید واژگان: گونه شناسی، مطالعات شعوبیه، غرب، جهان عرب، ایرانAn analysis of the nature of the Shu'uabiyyah movement is one of the fields of the study investigated by scholars of Islamic history, Iranian studies, and the history of literature. Therefore, a vast amount of research has been conducted in books, articles, and dissertations in different languages, which have focused their attention on the study of the Shu'uabiyyah movement. However, each group of scholars has come to a different conclusion on this movement's nature, depending on whether they have viewed Shu'uabiyyah from the perspective of history, literature, or the political ideology of the time. The present study investigates the typology of studies on Shu'uabiyyah in the contemporary era, which can be divided into three different areas, namely the West, the Arab world, and Iran. This typology is not based solely on geographical and ethnic issues but rather on scholars' different views and interpretations of the movement presented in the fields mentioned above. Western scholars regard the Shu'uabiyyah movement as a purely literary one and limit it to an intellectual movement presented in texts. Many Arab scholars have faced the movement at both scientific and political-ideological levels because it was anti-Islamic in the early centuries. In the first level, Arab scholars have attempted to provide a historical explanation of the movement, whereas, in the second level, they have associated it with the changes in the contemporary Middle East and Iranians' role in regional politics. Iranian-based studies on the Shu'uabiyyah movement in the Persian language are the last category. From the beginning, Iranian-based studies have been influenced by translations provided by the Western and Arabic worlds, and except in very few cases, they have failed to understand the various dimensions of the movement.Keywords: Studies on the Shu'uabiyyah. Typology. The West. The Arab World. Iran
-
The history of people is the expression of the daily living conditions of the masses. Explanations of the daily living conditions are not reflected in the political accounts of official history books. However, we can understand people’s living conditions in different historical periods by using new methods. Accordingly, it is possible to reconstruct the history of the people of Iran in the early period and middle ages of Islam on the basis of political history books as well as legal and literary ones. The method of historiography of the people can be used independently based on historical data. This prevents the researcher from resorting to ideological theories. This article tries to introduce a methodology for writing people’s history. The history of people in Iran does not have an old background nor it is exemplified in numerous sources. The most overriding research in this field is The History of Iranian People by Abdolhossein Zarrinkoob, which is written his book based on political history. The history of people’s historiography in the West is much richer than that of Iran, and its outstanding works can be a good model for Iranian scholars.
Keywords: People’s History, Iran, The Early Period, Middle Ages of Islam, Methodology -
عرفان اسلامی برخلاف دیگر شاخه های علوم اسلامی، تنها درمیان قشر اندیشمند و عالم باقی نماند و با مخاطب قرار دادن عموم مردم، جریانی باعنوان تصوف را در جامعه اسلامی ایجاد کرد. بحث بر سر شرعی بودن یا نبودن عرفان اسلامی، عالمان متشرع را در دو گروه مخالفان و موافقان عرفان نظری قرار داد. در دوره صفوی اندیشه های ضد تصوف در آثار عالمان متشرع و فقی هان، بیشتر نمایان می شد که با انگیزه های مذهبی و روشن گری پیوند داشت. درحالی که گروهی مانند محمدطاهر قمی و میرلوحی از اساس با اندیشه های عرفا مخالف بودند، عالمانی چون ملا محسن فیض کاشانی و ملاصدرا با تمایز نهادن میان اندیشه های عرفان نظری و عملکرد صوفیان بازاری و عوام به دنبال استفاده از نظریه های عرفانی در تفسیر متون دینی بودند. علامه محمدباقر مجلسی دیدگاه و موضعی میان دو گروه عالمان پیش گفته اتخاذ نمود. وی با تمایز نهادن میان اندیشه های عرفان نظری و مناسک صوفیان عوام، رسوم و اعتقادات گروه دوم را مطلقا باطل و غیرشرعی و عقلی اعلام کرد؛ ازسوی دیگر، در برخورد با بزرگان عرفان و اندیشه های آنان، اصل تفسیر عرفانی برمبنای مکتب امامان شیعه (ع) را پذیرفت. تقسیم جریان تصوف به شیعه و اهل سنت و تبیین آموزه های پذیرفته شده مشترک میان تشیع و تصوف، دو محور اصلی بومی کردن عرفان نظری توسط علامه مجلسی است.کلید واژگان: علامه مجلسی، عرفان نظری، تصوف عامیانه، تفسیر عرفانی
-
مناسبات ایران صفوی با هند گورکانی یکی از دوره های پر افت و خیز در تاریخ روابط خارجی دو کشور ایران و هند است. تحرکات ازبکان شیبانی به عنوان دشمن مشترک گورکانیان و صفویان، از عوامل موثر بر تنظیم روابط خارجی ایران و هند بود و وجود این تهدید مشترک مرزی، سبب نزدیکی روابط آنان شد. فعالیت نظامی گسترده دولت عثمانی در غرب ایران نیز صفویان را بر آن می داشت تا برای آرام نگه داشتن مرزهای شرقی به دنبال حسن روابط با دولت گورکانی باشند. گذشته از تحولات سیاسی، پیوند دیرینه ایرانیان و هندیان و اشتراکات فرهنگی متعدد موجب پیوند نزدیک میان شاهان صفوی و سلاطین گورکانی شد. در روابط صفویان و گورکانیان مانند هر مناسبات دو جانبه دیگر، عوامل تنش زا نیز وجود داشت. حکومت های محلی منطقه دکن که برخی از آنان شیعی مذهب بودند، همواره از حمایت دربار صفوی برخوردار می شدند و دولت گورکانی با ادعای مالکیت بر دکن، از توسعه روابط میان سلسله های محلی و دولت ایران ناخشنود بود. گرچه مساله حکومت های محلی دکن برای صفویان ارزش خاصی داشت، اما مهم ترین عامل موثر بر تیرگی روابط ایران و هند گورکانی، مساله قندهار بود و این موضوع، چندین بار به واکنش نظامی منجر شد. در پژوهش حاضر، با تکیه بر روش تاریخی، عوامل موثر بر روابط صفویان ایران و گورکانیان هند شناسایی و تشریح شده است.کلید واژگان: ایران، هند، صفویان، گورکانیان، روابط خارجیSafavid Iran’s relations with the Mughal Empire constitute one of the most volatile epochs in Iran-India foreign relations. An important element bearing upon the calibration of Iran’s and India’s foreign relations was their common enemy, i.e. Sheibani Uzbeks which were deemed as a common threat on the borders of Iran and India. On the other hand, Ottomans extensive activities on Iran’s western borders drove the Safavid Empire to seek amicable relations with the Mughal Empire in order to maintain peace to the east. In addition to political drivers of relations, historical relations between Iran and India and ample cultural commonalities wove Safavid kings and Mughal rulers ever closer. Like other bilateral ties, Safavid-Mughal relations had its share of tension; local Shiite rulers in Dakan were always supported by the Safavid Empire and Mughal rulers were opposed to the expansion of relations between Indian local dynasties and Iran. Although the Safavid attached great importance to local rulers in Dakan, the most important factor that marred Safavid-Mughal relations was Qandehar which led to several military encounters. The current research draws upon historical method to identify and explain the main drivers of Safavid-Mughal relations.Keywords: Iran, India, the Safavid Empire, the Mughal Empire, Foreign Relations
-
جغرافیا به عنوان بستر تاریخ همواره نقش مهمی در شکل دهی به تحولات تاریخی ایفا کرده است. بیان وضعیت جغرافیایی یک منطقه از حیث موقعیت و اقلیم سبب درک بهتر رویدادهای سیاسی می شود و حتی بسیاری از مجهولات و نکات مبهم تاریخی را قابل فهم خواهد کرد. این پژوهش، از نوع پژوهش های کیفی و به دنبال یافتن عوامل جغرافیایی موثر بر شکل گیری حدود سرحدات حکومت طاهریان است. اتکا منابع تاریخی بر ارائه گزارش رویدادهای سیاسی، ناخواسته سبب کم توجهی مورخان و راویان به مکان شکل گیری آن حوادث شده است. بر این اساس برای بازشناسی قلمرو طاهریان از منابع غیرتاریخ نگارانه، به ویژه کتاب های جغرافیایی استفاده شده است. تاکنون نقش عوامل جغرافیایی در تشکیل سرحدات حکومت طاهریان، موضوع پژوهش مستقلی قرار نگرفته و فقط در چند کتاب مرتبط با تاریخ سلسله طاهری به صورت گذرا و کلی به حدود جغرافیای سیاسی آنان اشاراتی شده است. در نوشته حاضر سرحدات طاهریان بر مبنای جهت های چهارگانه و با حفظ ترتیب تاریخی حاکمان طاهری دوباره ترسیم شده است. در پایان با مراجعه به نقشه های موجود در چند اطلس معتبر داخلی و خارجی، میزان انطباق گزارش های منابع مکتوب و نقشه های مزبور اعتبارسنجی نقشه ای جدید پیشنهاد شده است.کلید واژگان: طاهریان، قلمرو، سرحدات، ناهمواری ها، اطلس های تاریخیGeography as a platform for history has always played an important role in shaping historical developments. Statement of the geographical situation of a region in terms of location and climate makes it easier to understand political events and even understand many obscure historical issues. This research is a type of qualitative research that seeks to find the geographic factors affecting the formation of the boundaries of the Taherian government. The reliance of historical sources on the reporting of political events has unintention caused historians and narrators to be underestimated ally where the events took place. Accordingly, non-historiographical sources, especially geographic books, have been used to identify Taherian territory, so far, the role of the geographic factors in the formation of the frontiers of the Taherian government has not been the subject of in dependent research, and only in some books related to the history of the Taheri dynasty have been tran siently and generally referred to the limits of their political geography.
In the present paper, the borders of Taherian keeping the historical order of the rulers of Taheri. Finally, by referring to the map sin some valid domestic and foreign atlases, the degree of compliance of written sources reports and these maps has been proposed as a new map validation.Keywords: Taherian, territory, borders, unevenness, historical atlases -
پژوهشنامه تاریخ تشیع، پیاپی 1 (بهار 1396)، صص 109 -126
علامه مجلسی، برای تالیف جامع حدیثی خود، بحارالانوار، از کتاب های روایی متنوعی بهره برده است. وی از همین رو پنج فصل مقدمه بحارالانوار را به معرفی کامل منابع خویش، اختصاص داده است. کتاب شناسی و نقد منابع در بحارالانوار شامل دو محور اصلی است: تعیین نویسنده واقعی برخی منابع کهن و بررسی اسناد بعضی کتاب ها. در محور نخست، مجلسی بر مبنای سند روایات، سبک و محتوای نگارش کتاب و نسخه های خطی قدیمی به اظهار نظر درباره مولف کتاب ها پرداخته است. تبحر علامه مجلسی در زمینه کتاب شناسی، سبب شده است تا به اشتباهات رایج کتاب شناسانه در زمان خویش اشاره و نظرات نادرست را تصحیح نماید. در بخش بررسی اسناد کتاب های روایی، نقد و بررسی علامه مجلسی فقط متوجه مولفان کتاب هاست و شامل راویان روایات درون کتاب ها نمی شود.
کلید واژگان: بحارالانوار، علامه مجلسی، کتاب شناسی، نقد منابع رواییCollecting a large number of Hadith books to provide Bihar al-Anvar, Majilisi. dedicated first five chapters to introduce, review and criticize the sources. The bibliography is based on two axes: the recognition of real writers and the authenticity of the documents in terms of narrators. At the former attempt Majlisi carefully examines the narratives as well as the style and content of the book's writing in order to judge the writer. He would genuinely find the common mistakes on bibliography and tries to reinterpret some ill assumptions. In terms of authenticity of narrations, Majlisi is more concerned about the writers of the books than is about the narrators.
Keywords: Bihar al-Anvar, Majlisi, bibliography, the criticism of narration sources -
In the past and today, access to authoritative manuscripts hand-written by previous experts has been of crucial importance to authors. Allame Majlisi wrote his famous book, Bihar al-Anvar, through using old books. Some of the manuscripts he had at his disposal were old and authentic. Majlisi was active in making copies of manuscripts. Some of Majlisis manuscripts have unique information which he reflected in his BiHar al-Anvar. This study tries to follow the features of Majlisis manuscripts.Keywords: Allame Majlisi, Bihar al Anvar, Old manuscriptss
-
34 جلد از مجموعه 110 جلدی بحار الانوار، ذیل عناوین مرتبط با تاریخ اسلام قرار دارند و می توان این تاریخ را به سه بخش: «تاریخ پیامبر(ص) [ج 15 22]»، «تاریخ تحولات سیاسی از تشکیل سقیفه تا پایان خلافت امیرمومنان، علی(ع) [ج 28 34]» و «تاریخ امامان شیعه: [ج 35 53]» تقسیم نمود. مجلسی برای تکمیل دائرهالمعارف حدیثی خویش، به تدوین تاریخ اسلام با محدوده ای که خودش تعریف نموده و بر اساس منابع شیعی، همت گمارده است. مصادر تاریخ نگاری مجلسی و چینش ابواب تاریخی بحار الانوار، بیانگر اثرپذیری تاریخ نگری وی از مبانی کلامی شیعه است؛ اما وی در مواجهه با اخبار و احادیث تاریخی و سنجش آنها، روشی غیرکلامی برگزیده است.
این نوشتار که با هدف واکاوی روش نقد گزارش های مربوط به تاریخ اسلام در بحار الانوار تدوین شده، به این نتیجه رسیده است که مجلسی غالبا نظرات خود درباره احادیث را پس از نقل کامل روایت بیان نموده و در موارد بسیاری، به شباهت میان روایات منابع شیعه و سنی و اقتباس های احتمالی صورت گرفته در کتاب های مختلف اشاره کرده است. نقد محتوایی روایات شیعه و سنی، رفع تعارض میان اخبار تاریخی منابع شیعی، ارجاع غیرمستقیم به منابع اهل سنت، توجه به عنصر زمان در نقادی ها و رفع ابهام از اسامی خاص در برخی روایات تاریخی، از دیگر شیوه های رایج شرح اخبار در بحار الانوار علامه مجلسی است. مجلسی در زمینه شرح و توضیح اخبار، گاه به روایات موازی و گاهی نیز به استنباط های شخصی خویش متکی است. بااین-همه، برخی نقادی های مجلسی در بخش تاریخ اسلام بحار الانوار، بر پیش-فرض های اعتقادی استوار است که شامل موارد معدود و خاصی می گردد.کلید واژگان: محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، تاریخ اسلام، نقد تاریخی، جوامع روایی شیعیAround 34 issues of Behar al- Anwar collection are related to the history of Islam and this history could be divided into three sections including: the history of prophet in the issues 15-22, the history of political changes from the development of craft up to the end of Amir al- Momenin caliph in the issues 28-34 and the history of Shiite Imams in the issues 35-53.
Majlesi has compiled the history of Islam on the basis of Shiite sources to complete his encyclopedia of traditions. His historiography and setting of the historical issues of Behar al- Anwar states that his historical view is affected by the theological principles of Shiism however he has selected a non- theological way towards the historical traditions and their evaluation. This writing, compiled with the purpose of investigating the way of criticizing the reports related to the history of Islam in Behar al- Anwar, has concluded that Majlesi stated his ideas towards the traditions subsequent to the complete criticism of narration and in many cases, he has noticed to the similarities among narrations of Sunnite and Shiite sources as well as the probable adaptation in diverse books.
The content-based criticism of Sunnite and Shiite narrations, settling the dispute among the historical traditions in Shiite sources, an indirect reference to Sunnite sources, noticing to the element of time in criticisms, removal of the ambiguity of proper names in some historical narrations are considered as the other common ways of explaining the tradition in Behar al- Anwar. Majlesi relies on corresponding narrations or personal deductions to elucidate the traditions.
Nevertheless, some of Majlesis criticism concerning the history of Islam is on the basis of the belief-based presumptions which are observed in some specific cases.Keywords: Mohammad Baqer Majlesi, Behar al Anwar, history of Islam, historical criticism, Shiite narration communities
- در این صفحه نام مورد نظر در اسامی نویسندگان مقالات جستجو می‌شود. ممکن است نتایج شامل مطالب نویسندگان هم نام و حتی در رشته‌های مختلف باشد.
- همه مقالات ترجمه فارسی یا انگلیسی ندارند پس ممکن است مقالاتی باشند که نام نویسنده مورد نظر شما به صورت معادل فارسی یا انگلیسی آن درج شده باشد. در صفحه جستجوی پیشرفته می‌توانید همزمان نام فارسی و انگلیسی نویسنده را درج نمایید.
- در صورتی که می‌خواهید جستجو را با شرایط متفاوت تکرار کنید به صفحه جستجوی پیشرفته مطالب نشریات مراجعه کنید.
©2000-2025 magiran.com All Rights Reserved.