مجتبی نوری کوهبنانی

مواجهه ادیان با مقوله رنج دارای جوانب مختلفی است که از منظرهای گوناگون به آن پرداخته شده است. در این پژوهش به شیوه توصیفی تحلیلی به بررسی چگونگی استفاده آیین بودا از ظرفیت رنج در تبیین و تشریح جوانب انسان شناسانه می پردازد. در این مقاله رویکردهای مختلف آیین بودا در بهره برداری از ظرفیت رنج برای تبیین و توصیف دامنه های گسترده ای از ویژگی های انسانی مطرح می شود. همچنین در ادامه به استلزامات انسان شناختی اشاره می گردد و بیان می شود که نسبت رنج با طبیعت انسان چگونه است و وجود رنج چه نسبتی با اختیار انسان دارد. یافته های پژوهش نشان می دهد که بهره برداری آیین بودا از ظرفیت رنج، به مثابه یک ابزار موثر در تبیین انسان شناسی است و این آیین اعتقاد دارد که رنج نه تنها جزء حتمی زندگی، بلکه فرصتی برای تحول است. در این راستا، آیین بودا رنج را به دو دسته طبیعی و غیرطبیعی، و اختیاری و غیراختیاری تفکیک می کند و نتیجه تحمل رنج را رسیدن به نیروانه می داند.

یکی از بحث هایی که در پژوهش های اخلاقی به آن توجه می شود، موضوع «عامل اخلاقی» است. در این تحقیقات، عامل اخلاقی محوریت دارد و می توان ادعا کرد پایه ای ترین مبحث آن است؛ زیرا تمام امور اخلاقی بعد از پیش فرض گرفتن آن محقق خواهد شد. با توجه به گستردگی این بحث، پرسشی که در این پژوهش بررسی گردیده عاملیت اخلاقی خداوند و شروط آن از منظر امامیه و آیین کاتولیک است. اثر پیش رو به روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای کوشیده است تا عاملیت اخلاقی خداوند را از منظر این دو آیین بررسی کند. این نوشتار نشان داده است که عاملیت اخلاقی خداوند از منظر امامیه و آیین کاتولیک، با اندکی تفاوت، شباهت های فراوانی در شروط مطرح شده (علم و آگاهی، قدرت، اختیار و آزادی) با یکدیگر دارند.

می توان ادعا کرد که اخلاق رکنی اساسی و پایه مشترک فطرت تمام انسان هاست؛ ازاین رو زبان مشترکی برای گفت وگو و مقایسه بین ظرفیت های مختلف ادیان محسوب می شود که تحت عنوان نظام اخلاقی مورد بررسی قرار می گیرد. این نظام اخلاقی دارای اجزا و عناصری است که کدهای اخلاقی اصلی ترین آن است. کد اخلاقی اهیمسا یکی از مهم ترین دستورها در نظام اخلاقی آیین بوداست. طبق این اصل، انسان باید از آسیب رساندن به موجودات جاندار اجتناب کند و اگر چنین چیزی محقق نشود، گرفتار کرمه بدی خواهد شد که طبق اعتقاد به تناسخ، در زندگی بعدی او اثر منفی خواهد داشت. می توان گفت که مهم ترین اثر این کد اخلاقی، صلح در جهان است که به عنوان یک اصل در جهان برای انسان ها شناخته می شود. در این نوشتار به روش توصیفی تحلیلی کد اخلاقی اهیمسا با بهره گیری از منابع دینی آنان تبیین شده، در ادامه لوازم و تعارض و راه حل های آن بیان می گردد.

قرآن و عهدین به عنوان منابع اصلی دو دین ابراهیمی (مسیحیت و اسلام) مورد استفاده است. در این بین با اضافه شدن سنت، نظرات مختلفی در باب رابطه این دو منبع اصلی با آن شکل گرفت. ازآنجاکه در اسلام و مسیحیت مذاهب مختلفی ایجاد شدند. در این مختصر برای انسجام بحث به شیوه توصیفی تحلیلی به این موضوع پرداخته می شود، که از منظر امامیه و آیین کاتولیک رابطه قرآن و عهدین با سنت چگونه است؟ و سعی شده است تا با توجه به منابع هریک از این دو آیین، این رابطه بیان شود. برای روشن شدن نظر مورد قبول، از چهار دیدگاه کمک گرفته شده و مشخص شد که اولا از نظر امامیه و آیین کاتولیک بین قرآن و عهدین با سنت رابطه طولی برقرار است؛ ثانیا سنت در مسیحیت مقدم بر کتاب مقدس بوده و علت آن عدم کتابت کتاب مقدس در مسیحیت اولیه است؛ و در امامیه قرآن با سنت همراه بوده و بعد از کتابت قرآن کریم، سنت هم زمان حول آن شکل گرفته است.

یکی از حقایق مورد انتظار مومنان امامیه و نیز یهودیت ارتدکس، تشکیل حکومت دینی و کسب فیض حضور در کنار ولی خداست و در چشم داشت آن روز، دعاها می کنند. لیکن در زمان حاضر منتظر آمدن آخرین منجی هستند تا تحت لوای او به آن سعادت وعده داده شده و واقعی نایل شوند. هدف از این نوشتار تبیین این مطلب است که قبل از ظهور آخرین منجی، تشکیل حکومت دینی توسط مومنان جایز است یا خیر؟ در اثر پیش رو به شیوه توصیفی تحلیلی و روش کتابخانه ای، سعی شده تا به این مسئله پاسخ داده شود. با بررسی های صورت گرفته در منابع هرکدام از این دو مذهب این نتیجه حاصل شد که قبل از ظهور آخرین منجی، تشکیل حکومت دینی از منظر امامیه واجب و از منظر یهودیان ارتدکس حرام است.

درباره چگونگی آفرینش، دیدگاه های گوناگونی در آثار فلاسفه و متکلمان وجود دارد که در نوشتار پیش رو به شیوه توصیفی تحلیلی به بررسی این مسئله پرداخته شده است. در این مقاله تلاش بر این است که از منظر قرآن کریم و کتاب مقدس، نحوه آفرینش، واکاوی و تبیین شود. خلق از عدم، از بحث های مهمی است که باید از نظر دینی به آن پرداخت و در نهایت بحث های مرتبط با آن را روشن کرد؛ چراکه پایه بسیاری از مسایل علمی و دینی است. در ادامه، خلطی که برخی مرتکب شده و حوزه دین و عقل را جدا کرده اند، در قالب یک اشکال مطرح شده و پاسخ آن از زبان اسلام که تنها پاسخگو به این اشکال است بیان گردیده است. در پایان، به نتیجه حاصل از بحث های صورت گرفته اشاره شده است.

یکی از بحث های مهم که در پژوهش های اخلاقی به آن پرداخته شده، مسئله مسئولیت اخلاقی است که جنبه های مختلف آن، اعم از شرایط و گستره، مورد واکاوی و بررسی قرار گرفته است. بین مسئولیت اخلاقی و عامل اخلاقی تفاوت وجود دارد؛ گرچه ممکن است در برخی از شرایط مشترک باشند، لکن دو مسئله متفاوت هستند. ازاین رو پرسشی که باید مورد تحقیق قرار گیرد این است که شرایط عامل اخلاقی چیست؟ تعریف مناسب برای آن کدام است؟ تا از خلط بین مسئولیت اخلاقی و عامل اخلاقی جلوگیری شود. در اثر پیش رو به شیوه توصیفی تحلیلی و روش کتابخانه ای، سعی شده است تا شرایط عامل اخلاقی از منظر امامیه و آیین کاتولیک، مورد بررسی قرار گیرد. در این نوشتار نشان داده می شود که شرایط عامل اخلاقی از منظر امامیه و آیین کاتولیک، با اندک تفاوتی، شباهت فراوانی با یکدیگر دارند. با توجه به بررسی های صورت گرفته، محور بحث در شرایط عامل اخلاقی، از منظر امامیه و آیین کاتولیک بحث تمییز است.