محمدرضا سرشار

اگر قرار است نگاهی جستجوگرانه و مروری منتقدانه بر وضعیت ادبیات داستانی ایران پس از انقلاب داشته باشیم، بهتر است کار را باکسی شروع کنیم که هم اهل انقلاب باشد، هم اهل ادبیات و هم اهل نقد. که نبود هریک از این سه ویژگی، کار بررسی منتقدانه، متعهدانه، دردمندانه و متخصصانه را دشوار خواهد کرد. خوشبختانه محمدرضا سرشار نویسنده این مقاله جمله این ویژگی ها را داراست.
در این نوشتار از او، ابتدا قوت ها و آنگاه کمبودها و ضعف های ادبیات داستانی بعد از انقلاب را به حدی که مجال مجله است می کاود.
انقلاب اسلامی ایران موجب دگرگونی های بزرگ و عمیق در فکر، فرهنگ و آرمان ایرانی شد و هرچه جلوتر رفت، از این مرغزار، بار و بری نو رسید؛ اما آفات دهر همانگونه که در برخی از شاخ و برگ های این درخت تناور بروز کرد، در حوزه ادبیات داستانی هم کم و بیش پیش آمد و ضعف ها و کاستی هایی بر جای گذاشت.

انقلاب اسلامی سال 1357 فقط انقلابی سیاسی نبود که به تغییر حاکمیت و نظام سیاسی منجر شود، بلکه این انقلاب، تمامی حوزه های زندگی اجتماعی را متحول نمود. تغییر در حوزه اندیشه و ادبیات داستانی شاهدی بر این مدعاست که نگارنده در این سلسله مقالات به دنبال تبیین آن بوده است. بیان ویژگی های ادبیات داستانی پس از انقلاب و مقایسه آن با دوره پیش، و تغییرات آن در عرصه کمی و کیفی موضوع نوشتار پیش رو می باشد.

کاستی ها و کوتاهی های ما در هر یک از عرصه های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی انقلاب که توجیه پذیر باشد، بدون شک در زمینه ادبیات داستانی و رمان انقلاب چنین نخواهد بود. ضعف های ما در عرصه داستان نویسی و رمان را نمی توان به تهدیدها و توطئه ها نسبت داد یا کمبود امکانات و محاصره اقتصادی را به عنوان دلیل آن مطرح کرد. بر فرض آنکه مناسب نبودن وضعیت زیست اجتماعی عموم فرهیختگان را بخواهیم زمینه های این کاستی ها عنوان کنیم، آیا در عرصه دیگری مانند سیاست خارجی، تجهیزات دفاعی، پیشرفت های علمی و... شاهد آن نبوده و نیستیم که در بستری از تهدید، تهاجم و توطئه به شکوفایی ها و افتخارات بسیاری دست یافته ایم؟
پس درد رمان نویسی ما در چیز دیگری است! شاید بتوان گفت که فرزندان انقلاب در عموم زمینه ها جرات حضور، مقاومت و حماسه آفرینی را داشته اند، اما در این چنین زمینه ای، نه آن چنان که باید و شاید. آیا گام نهادن در این راه آنقدر هراس انگیز است که ما شاهد چنین راه کم رهرویی بوده ایم؟
در مقاله زیر نکته هایی در این زمینه یادآوری شده است.

ادبیات از جمله حوزه هایی است که از سویی تغییر و تحولات فکری، سیاسی، اجتماعی و... در آن بازتاب پیدا می کند و از سوی دیگر خود می تواند به ادبیات از جمله حوزه هایی است که از سویی می تواند با آگاه ساختن مردم به تغییر و تحولات فکری، اجتماعی، سیاسی و... جامعه کمک کند و از سویی دیگر همین تغییر و تحولات در آن بازتاب می یابد. ادبیات داستانی ایران نیز چنین کارکردی داشته است. در این مقاله تلاش شده تاثیراتی که پیروزی انقلاب اسلامی بر این عرصه داشته و به متمایز شدن آن از دوره پیش از انقلاب انجامیده است بررسی گردد.

پیامدهای انقلابها از جمله عرصه هایی است که کمتر مورد مطالعه وسیع و جدی قرار گرفته است. مقاله حاضر به منظور جبران این خلا در زمینه ادبیات داستانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی توسط یکی از صاحب نظران این عرصه نگاشته شده است. نکته اساسی تکرارشونده در این گونه مباحث همانا رویارو شدن با نشانه های متضاد تحول و تغییر مثبت، از یک سو، و فاصله بسیار و قابل تامل با آرمانها و اهداف، از سوی دیگر، می باشد که ضمن یادآوری ضرورت آسیب شناسی تغییرات، امیدواری و برنامه ریزی برای هدایت آنها را الزامی می سازد.