مرتضی ثبوت

با پیروزی انقلاب اسلامی راهبرد جدیدی در سیاست خارجی ایران شکل گرفت که در مقایسه این راهبرد که در واقع به نام «نه شرقی نه غربی» مشهور گردید؛ به لحاظ بنیانی و تاریخی موازنه منفی، نظام بین الملل، گفتمان اسلام گرای انقلابی و روشنفکری جهان سوم به عنوان مهم ترین ریشه های این راهبرد بودند. راهبرد «نه شرقی نه غربی» البته دارای اصول مشخصی از قبیل استکبارستیزی، انقلابی بودن نیز است. از سوی دیگر با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی دوران جدیدی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران آغاز شد که منجر به بروز تحولاتی در این راهبرد گردید. این مقاله تلاش می کند تا با بیان مراحل مختلف راهبردهای سیاست خارجی در ایران به چگونگی تکوین راهبرد «نه شرقی نه غربی» پرداخته و اصول اساسی آن را بیان دارد. از سوی دیگر سیر تحول این راهبرد را نیز مورد مطالعه قرار خواهد داد.سیاست خارجی یکی از مهم ترین موضوعات در هر ساختار سیاسی است. اهمیت سیاست خارجی آن چنان است که جان لاک زمانی که در مورد تفکیک قوا صحبت می کند سیاست خارجی را قوه ای مستقل از مقننه و مجریه معرفی می کند. (لاک، 1391) در دورانی که دولت ها با یکدیگر تعاملات گسترده ای دارند نقش سیاست خارجی نیز رو به فزونی است. در این دوران راهبردهای سیاست خارجی در توسعه اقتصادی و سیاسی هر دولتی نقشی اساسی ایفا می کند. مسلما برای درک بهتر یک راهبرد لازم است که هم نظم بین المللی و هم نظم راهبردی که پیش از این حاکم بوده است مطالعه و بررسی گردد

دیپلماسی عمومی به عنوان یکی از ابزارهای سیاست خارجی دولت ها در دهه های گذشته از اهمیت بسیاری برخوردار بوده است. ایران و ترکیه به دلیل انتفاع از ظرفیت های بیشمار و جایگاه ویژه ای که در منطقه غرب آسیا و جهان اسلام دارند همواره توجه ویژه ای در بهره گیری موثر از این ابزار داشته اند. با گسترش تحولات بنیادین در منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا (خاورمیانه) بایستگی دیپلماسی عمومی بیش از پیش برای این دو بازیگر عرصه بین الملل نمایان شد؛ به گونه ای که هر دو کشور به فراخور شرایط و خط مشی های خود در عرصه سیاست خارجی از این ابزار برای تاثیرگذاری هر چه بیشتر بر روند تحولات استفاده نموده اند. پژوهش پیش رو به دنبال کنکاش پیرامون آن است که وجوه افتراق و اشتراک دیپلماسی عمومی ایران و ترکیه در مواجهه با رویدادهای گوناگون در منطقه خصوصا در قبال دو کشور عربی، مصر و سوریه، چه می باشد؟ این پژوهش در پاسخ به پرسش صدرالاشاره با بهره گیری از مدل تحلیلی نیکولاس کول این فرضیه را مطرح می کند که سیاست های اصلی در عرصه دیپلماسی عمومی این دو کشور به دلیل اختلاف عمیق ایدئولوژیک، دارای وجوه افتراق بنیادین با یکدیگر می باشد؛ به نحوی که علی رغم شباهت های ظاهری در برخی برنامه ها و سطوح به سختی می توان آن ها را بر یکدیگر منطبق نمود.

دیپلماسی عمومی بهعنوان یکی از ابزارهای سیاست خارجی دولتها در دهه های گذشته از اهمیت فوقالعادهای برخوردار شده است. این ابزار برای کشورهایی که از جایگاه منطقهای و جهانی برخوردارند و یا به دنبال دستیابی به آن میباشند اهمیتی دوچندان یافته است. کشور ترکیه با توجه به ظرفیتهای منحصربه فردش در منطقه غرب آسیا همواره توجه ویژهای در بهرهگیری موثر از این ابزار داشته است. با وقوع حوادث اخیر در منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا (خاورمیانه) بایستگی دیپلماسی عمومی بیش ازپیش برای این کشور نمایان شده است. مقاله پیشرو به دنبال بررسی و کنکاش دیپلماسی عمومی ترکیه در مواجهه با حوادث اخیر منطقه با بهرهگیری از مدل تحلیلی نیکلاس جی. کول میباشد. آنچه در پایان بیش از هر چیز نظر نگارنده را به خود معطوف ساخت آن بود که کارایی بالای دیپلماسی عمومی ترکیه علاوه بر صرف هزینه و توجه، بیشتر نیازمند راهبردی منطقی و سیاستی مستحکم می باشد چراکه تغییرات و ناآرامی های داخلی ضربه های جدی به وجه و تصویر کشورها میزند و همین امر سبب ناکارآمدی این ابزار سیاست خارجی میشود. ازاین رو ماهیت این اثر کیفی، رویکرد آن توصیفی و ابزارهای گردآوری اطلاعات و داده ها، اسنادی منابع نظری و تجربی فارسی و انگلیسی به همراه تجزیه وتحلیل مولف و بهرهگیری از نظر کارشناسان در قالب مصاحبه میباشد.