مریم حاج عبدالباقی

برخی از مفسران و دانشمندان علوم قرآنی بر این باورند که تفسیر قرآن بر اساس ترتیب نزول سوره ها، بهترین روش برای فهم قرآن و دست یابی به اهداف متعالی آن می باشد. یکی از این افراد، مهدی بازرگان است که در کتاب« پا به پای وحی» سوره های قرآن را با ترتیب نزول خاصی تفسیر نموده است. وی با ارایه معیاری به نام « طول متوسط آیات» که منظور از آن خارج قسمت تعداد کلمات سوره بر تعداد آیات همان سوره می باشد، و توضیح و تفصیل آن در قالب جداول و منحنی هایی در کتاب «سیر تحول قرآن» روش پیشنهادی خود را مطرح نموده است. بازرگان ادعا می کند که طول متوسط آیات در سال های نخست بعثت اندک بوده و در سال های بعد تدریجا افزایش یافته است؛ و در سال های آخرت هجرت به اوج خود رسیده است. دراین مقاله نشان داده ام که مولف «سیر تحول قرآن» با تکلف بسیار سعی کرده است که پیش فرض خود را مبنی بر این که با گذشت زمان «طول متوسط آیات نازل شده به تدریج افزایش می یابد » را به اثبات برساند. برای این مقصود گاه در شماره گذاری آیات مناقشه کرده است. برای مثال سوره « نصر» را یک آیه به حساب آورده است و یا پنج آیه نخست سوره «علق» را ده آیه فرض نموده است. در بخش دوم با ذکر هشت اشکال، نشان داده‎ام که بخشی از سال های نزول مندرج در کتاب «سیر تحول قرآن» با مضامین آیات و شواهد قطعی تاریخی و روایی ناسازگار است.

محمدباقر بهبودی از پژوهشگران حوزه حدیث، ضمن رد صحت کل روایات کافی، تنها کمی بیش از ربع احادیث آن را صحیح دانسته است. به گفته بهبودی، وی تمام روایات کافی را بررسی و به انتخاب احادیث صحیح بر اساس سیره قدما پرداخته و حاصل این مطالعه را در کتاب صحیح الکافی بازنموده است. این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی به بررسی کتاب صحیح الکافی با تکیه بر دیدگاه های ناقدان می پردازد. بر این پایه، بناست که در مطالعه پیش رو دریابیم اولا، رویکردشان در برخورد با حدیث چگونه بوده است و ثانیا، رویکرد منتقدان نسبت به کتاب صحیح الکافی، چه بوده و چه اشکالاتی بر آن وارد کرده اند. یافته های تحقیق حاکی از آنست که هرچند ایشان در شناسایی احادیث صحیح، علیل و ضعیف، روش های بدیعی ارایه نموده، اما برخی معیارهای وی مورد نقد قرار گرفته است. مهمترین انتقادات عبارتند از: روش حذف روایات، رد احادیث معاریض، تصور تخلیط و اضطراب در روایات، تحلیل تاریخی نامعقول، بی ارزش شمردن احادیث غیر صحیح. اگرچه صاحب کتاب یادشده با طرح این معیارها سعی در جداسازی احادیث صحیح کرده، اما از آن جا که مبانی رجالی و برخی معیارهای ایشان در انتخاب صحاح با نقد جدی روبروست، نمی توان پذیرفت که احادیث منتخبشان، تنها احادیث صحیح باشند.

گسترش روابط اجتماعی و اقتضایات زندگی نوین بشری، سبب فزونی حضور زنان در جامعه و افزایش ارتباط اجتماعی زنان و مردان گردیده است. یکی از مهم ترین مسایل اجتماعی، مسئله ی ارتباط زن و مرد، شناخت مبانی و اصول این ارتباط می باشد. پژوهش حاضر با هدف بررسی اصول ارتباط اجتماعی زن و مرد از دیدگاه اسلام با بهره گیری از سیره ی انبیاء و اولیاء الهی (ع) به روش تحلیلی- توصیفی انجام شد. یافته های پژوهش نشان داد که اسلام برای هر نوع حضور اجتماعی زن و مرد و معاشرت با هم، بایدها و نبایدهای اخلاقی توصیه می نماید و بر این نکته تاکید دارد که باید از هر آنچه منجر به فساد و فتنه شود، اجتناب کرد. احترام به شخصیت زن و حفظ حریم، توصیه به عدم اختلاط، رعایت اصل حیا، عفاف و حجاب، ترک برخوردهای غیرضروری بین زن و مرد در محیط های اجتماعی از جمله اصول روابط اجتماعی زن و مرد است که روح معارف اسلام و سیره ی عملی معصومین(ع) آن را تاکید و تقریر می‏کند.

علل الحدیث، علمی است که به بررسی آسیب های مخفی احادیث، از حیث متن و سند می پردازد. کتاب «علل الحدیث» محمدباقر بهبودی از نگارش های معاصر در موضوع احادیث معلل است. این مقاله درصدد فهم شیوه های تحلیل و سنجش در کتاب یادشده می باشد. از بررسی کتاب، مشهود است که مولف هر آنچه را سبب عدم پذیرش روایات می شود، به عنوان آسیب حدیثی لحاظ کرده و از آن جا که غالبا این آسیب ها را تعریف نکرده، تنها راه دست یابی به شیوه های ایشان در نقد، بررسی نمونه روایات کتاب است. این بررسی نشان داد که مهم ترین روش بهبودی در نقد سندی و متنی، بررسی و مقایسه روایات با یکدیگر است. ایشان با این روش، به وجود برخی آسیب های سندی از جمله: إرسال، انقطاع، اعضال، تعلیق، تحریف و تصحیف، تخلیط در سند و برخی آسیب های متنی از قبیل: تصحیف و تحریف، اسقاط و ادراج در متون، تخلیط متن و سند و تعریض... تصریح داشته است؛ در پژوهش انجام شده، مشخص شد که مواردی که ایشان به عنوان آسیب ذکر کرده، جزء آسیب های حدیثی به شمار می روند و تشخیص به جا و درست است؛ اما مثال هایی که ایشان ذیل عنوان برخی آسیب ها ذکر کرده، نشان دهنده آن آسیب حدیثی نبود و با بررسی تمام طرق، صحت برخی از روایات احراز شد.

دربخش نخست این نوشتار، آیه های قرآنی درباره موضوع حجاب را بررسی و نتیجه آن را به شکل اصول و روش ها استخراج کرده ایم. در بخش دوم نیز با مقایسه روی کرد قرآن کریم با روش نظام جمهوری اسلامی ایران در این زمینه، تفاوت های اساسی اوضاع اجتماعی ایران با دوران نزول قرآن را نشان داده و نقاط ضعف و قوت روش نظام جمهوری اسلامی را برشمرده ایم.
با توجه به این که سوره نور پس از سوره احزاب نازل شده است و سوره احزاب در آغاز، درباره حجاب و عفاف، با زنان پیامبر سخن می گوید، نتیجه می گیریم قرآن، اصل (تدرج) و روش گام به گام را رعایت کرده است. در روش قرآن، برای اقناع کسانی که خود یا همسرانشان موظفند حجاب را رعایت کنند، از روش توضیح، توجیه، استدلال و تلاش چشم گیر استفاده شده است. در روش قرآن هنگام بیان احکام حجاب، اصولی هم چون آزادی و حفظ کرامت انسانی، 1 مدارا، 2 اعتدال و دوری از افراط و تفریط، 3 تشویق و مثبت اندیشی4 رعایت شده است.
موضوع حجاب در قرآن در چارچوب نظام عفاف اسلامی مطرح شده است. با توجه به سوره نور و روند طرح مسائل در آن به این نتیجه می رسیم که در این چارچوب، حجاب، عفاف و غیرت، سه راس مثلث عفاف در جامعه هستند.
هنگام بررسی نقاط قوت و ضعف نظام جمهوری اسلامی در اجرای قانون حجاب در جامعه ایران باید به دو تفاوت اصلی جامعه اسلامی ایران و مسلمانان صدر اسلام اشاره کنیم. تفاوت نخست، نفوذ غرب زدگی در ایران و شکل گیری این تصور است که هر چیز غربی، خوب و هر چیز شرقی، بد است.
تفاوت دوم که زیرمجموعه تفاوت اول به شمار می رود، پیدایش تصور منفی نسبت به حجاب است که آن را نشانه عقب ماندگی می دانند. در آسیب شناسی روش نظام جمهوری اسلامی در برخورد با موضوع حجاب، این موارد را می توان به عنوان نقطه ضعف سیاست های حکومت اسلامی بیان کرد: رعایت نکردن اصل (تدرج) و سیاست گام به گام در اجرای قانون پیش از بسترسازی مناسب، کم کاری فرهنگی و بی توجهی به کار فرهنگی به عنوان رکن قانون مند شدن اندیشه و رفتار مردم، رعایت نکردن اعتدال در اجرای احکام، بی توجهی به زاویه دید و اندازه ها در طرح احکام اسلامی، در هم آمیختن عادت ها و آداب ایرانی با حدود واجب پوشش اسلامی، اجبار غیرمسلمانان به داشتن حجاب کامل، حرام کردن برخی حلال ها در اجرای برنامه حجاب اجباری در جامعه.
هم چنین می توان گفت نقطه قوت جمهوری اسلامی در استقرار و استمرار حجاب، همان نقطه ضعف آن است که مقوله ای تشکیکی به شمار می رود. هرگاه نظام جمهوری اسلامی در هویت یابی برای جوانان و بازگشت به خویشتن در جامعه ایرانی و اسلامی، با ابزارهای گوناگون توفیق یافته، حجاب نیز به عنوان یکی از نشانه های عزت نفس شرقی و استقلال دینی و ملی تقویت شده است. در مقابل، هرگاه از عزت طلبی و حفظ استقلال روحی و فرهنگی و ملی و مبارزه با غرب زدگی غفلت شده، حجاب هم به عنوان یکی از ابزارهای حفظ هویت فرهنگی، آسیب دیده است.
به طور کلی، رمز برآوردن هدف قرآن که در آیه های 34 و 35 سوره احزاب بیان شده، اجرای هم زمان این دو فرمان با هم است: نخست، حفظ متانت و وقار زنان با پرهیز از رفت وآمد گناه آلود در بیرون از خانه دوم بالابردن سطح دانش و فرهنگ بانوان با آموزش و یادآوری. نقطه قوت دیگر جمهوری اسلامی، اثبات عملی امکان تحقق فعالیت و نشاط فرهنگی، علمی، اجتماعی، سیاسی و هنری بدون آلوده شدن به بی عفتی، بی حجابی و فساد اخلاقی است.