علی نعیم الدین خانی

با پیشرفت فناوری و ظهور دستگاه های هوشمند، استفاده از نرم افزارهای قرآنی به یکی از راه های موثر در ترویج و فراگیری آموزه های قرآن کریم تبدیل شده است. این نرم افزارها، نه تنها دسترسی آسان به متن و تفسیر آیات الهی را فراهم می کنند، بلکه ابزارهای مختلفی برای آموزش و مطالعه این کتاب آسمانی به کاربران ارائه می دهند. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، بیش از سه دهه است که در راستای تولید کتابخانه های دیجیتال اسلامی همت گماشته و تاکنون تولیدات فاخر و ارزنده ای را تقدیم جامعه علم و پژوهش نموده است؛ از جمله می توان به محصولات قرآن محور اشاره کرد که علاقه مندان و مخاطبان بسیاری را جذب خود ساخته است.
این نوشتار در سه محور: نرم افزار، وبگاه و اپلیکیشن موبایلی، به اختصار به بررسی محصولات قرآنی این مرکز مبادرت ورزیده و به واکاوی ویژگی ها و قابلیت های این دست تولیدات ارزشمند می پردازد.

انباشت حجم عظیمی از داده های گوناگون در فضای اینترنت، شبکه های اجتماعی و سرورهای شرکت های بزرگی مثل: گوگل، فیس بوک و توئیتر موجب شد که تمام دانش بشری به طور یکپارچه برای همگان دسترس پذیر باشد. جمع آوری داده های کلان و پیاده سازی الگوریتم های مشخص روی آنها، درعمل، به استخراج دانش بشری توسط ابزارهای خاص، مانند چت جی پی تی (ChatGPT) انجامیده و نتایجی با کمترین خطاها به دست آمده است.
گاهی آنچه امروزه در باره هوش مصنوعی (Artificial intelligence) گفته می شود، بیشتر نگاهی افراطی و تهدیدآمیز است و واقعیت عینی ندارد. گفتنی است که هوش مصنوعی ابداعات جدیدی را شکل داده، دامنه فعالیت، توانمندی و رفاه انسان ها را توسعه می بخشد و از مشکلات جامعه امروزی می کاهد؛ ولی این طور نیست که این فناوری نوین، جایگزین انسان یا مشاغل مربوط به او شود؛ بلکه سخن درست، این است که بگوییم هوش مصنوعی، فرصت های تازه ای را پدید می آورد و شکل مشاغل و کارها را به گونه ای شگفت تغییر می دهد. بنابراین، هرگز نباید تصور کرد که هوش مصنوعی، نابودکننده بشر و مشاغل مرتبط با آدمی است؛ بلکه تغییردهنده شکل و روش اجراء آنهاست و درواقع، به نوعی روند دستیابی به نتایج را آسان تر نموده و حتی با حضور خودش، مشاغل جدیدی را ایجاد کرده و توانایی انسان را در عرصه های مختلف وسعت داده است.
از این دست مباحث که بگذریم، یکی از دغدغه ها و توصیه های همیشگی رهبر حکیم و فرزانه انقلاب اسلامی، حضرت آیت الله العظمی خامنه ای، مقوله هوش مصنوعی است. توجه جدی و قانونمند به فضای مجازی، استفاده از ابزارهای روز دنیا، پرهیز از غفلت و بی توجهی نسبت به مسئله هوش مصنوعی، لزوم ارتقاء رتبه علمی کشور در حوزه هوش مصنوعی، دستیابی به استقلال علمی در زمینه فناوری های نوین و فعال و اثربخش بودن در این عرصه، از جمله محورهای فرمایشات مقام معظم رهبری در زمینه فناوری های امروزی، به ویژه هوش مصنوعی است.
نظر به اهمیت بحث هوش مصنوعی و سفارش ها و تاکیدهای مستمر رهبر معظم انقلاب در باره این مسئله جهانی، لازم دیدیم که سخنان معظم له را در این مورد بکاویم و نکات مطرح شده در فرمایشات ایشان را یادآور شویم.

«تا همه ظرفیت اندیشه خلاق آدمی به کار نیفتد، امید کشف معارف الهی و ژرفای آموزش های اهل بیت(ع) برآورده نخواهد شد. ابزار فنی و دانش جدید، کمک خوبی در این راه شمرده می شوند. شما جوانان فاضل و کارآمد، از اینکه خواسته و توانسته اید با استخدام کامپیوتر در این راه گامی بردارید، خداوند تعالی را سپاس گزارید و در ادامه راه، فقط رضای او را مقصود قرار دهید و برای گشوده شدن سرچشمه های دانش و معرفت، از او مدد بخواهید. امید است کار متواضع شما، با قبول الهی رفعت یافت و در این سرآغاز، فرجامی رضایت بخش و شفابخش داشته باشد.»
فراز فوق، سخن ماندگاری است که رهبر معظم انقلاب اسلامی در اوایل شکل گیری و تاسیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، آن را در بازدید از دستاوردهای نور مرقوم نمود. امید است که این بیان نورانی، همواره چراغ راه این مرکز افتخارآفرین قرار گیرد و بیش از پیش، محصولات ارزنده و تولیدات کاربردی و مفیدی را تقدیم جامعه اسلامی و علاقه مندان معارف الهی نماید.
از جمله این تولیدات نرم افزاری، نسخه جدید جامع تفاسیر نور است که در اواخر سال گذشته با حضور بزرگان، اساتید، قرآن پژوهان و علاقه مندان به قرآن کریم، در سالن اجتماعات مرکز نور رونمایی شد. در این مراسم، حجت الاسلام والمسلمین دکتر اکبر راشدی نیا معاون محترم پژوهشی، حجت الاسلام والمسلمین دکتر محمدحسین بهرامی رییس مرکز نور و آیت الله محمدی گلپایگانی رییس دفتر مقام معظم رهبری سخنرانی نمودند.
در ادامه، سخنان این عزیزان را جهت استفاده خوانندگان گرامی، ارائه می نماییم.

با توجه به برگزاری آیین رونمایی نرم افزار «جامع اصول فقه - نسخه3» در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و انعکاس آن در این شماره از فصلنامه ره آورد نور، ضروری می نمود تا نوشتاری را به معرفی تفصیلی این محصول اختصاص دهیم. ازاین رو، نگارنده با استفاده از بخش «درباره برنامه» این نرم افزار، متن حاضر را تنظیم و تدوین نموده است که امید است مورد استفاده علاقه مندان و پژوهشگران اصول فقه قرار گیرد. مقاله پیش رو، مشتمل است بر پیشینه و اهمیت دانش اصول فقه و معرفی محتوای علمی و قابلیت های تحقیقاتی نسخه سوم نرم افزار «جامع اصول فقه».

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی که تولیدکننده محصولات نرم افزاری در حوزه علوم و معارف اسلامی است، بخش قابل توجهی از تولیداتش به شکل شخصیت محور عرضه می شود. برخی از بزرگان دینی و شخصیت های علمی، در عرصه های گوناگون صاحب نظر و متخصص هستند و لازم است که همه آثار آنها در موضوعات مختلف در یک نرم افزار جمع آوری شود تا علاقه مندان و محققان بتوانند در جنبه های متعدد شخصیتی و آرای علمی آنان، به شکل کامل، به مطالعه و تحقیق بپردازند و به دام یک سویه نگری و برداشت های اشتباه یا ناقص نیفتند و پژوهش جامعی را به سامان برسانند. بدیهی است که تولید محصولات شخصیت محور، فواید و برکات بسیاری دارد که بررسی آنها نوشتاری جدا می طلبد. یکی از این دست محصولات، «مجموعه آثار امام خمینی (ره)» است که به دلیل جایگاه و منزلت والای حضرت امام در نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران، از اهمیت فراوانی برخوردار است. گفتنی است که نسخه جدید این نرم افزار، شامل 170 عنوان کتاب در 384 جلد و 36 رساله می باشد و به طور کلی، مشتمل است بر: 1. منابعی که اکثر آنها به قلم امام سامان یافته و برخی نیز تقریر مباحث علمی ایشان است که به همراه «موسوعه الإمام الخمینی (50 جلد)» عرضه شده است؛ 2. متن کامل آثار موضوعی انتشاریافته از سوی موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س) با عنوان «تبیان» که مشتمل بر موضوعات گوناگون است؛ 3. آثار شهید آیت الله سید مصطفی خمینی. در این مقاله، طی سه بخش به معرفی اجمالی نسخه سوم این نرم افزار ارزشمند پرداخته ایم که آیین رونمایی از آن، خردادماه سال جاری در حسینیه جماران تهران برگزار شد.

در گزارش های منابع مربوط به تاریخ ادیان، آمده است که اندکی پس از ظهور هر دینی، فرقه هایی با نام ها و ویژگی های مختلف، پیرامون آن دین پدید می آمده که پیروانشان، خود را میراث دار اصلی آن دین می دانسته اند. این امر، انگیزه های فراوانی را برای تحقیق فراهم آورده است. این دست تحقیقات و مطالعات در کنار تعامل با جوامع دیگر، نیازمند داده های صحیح و غیرمغرضانه است و برای یافتن دیدگاه ها و نظریات درست، گریزی جز شناخت صحیح ادیان و فرق و مذاهب انشعاب یافته از آنها نداریم. در همین راستا، تولید نرم افزاری که بتواند نمایانگر گزارش های فرقه نویسان ادیان، مذاهب و فرق به شکلی کامل باشد و از هرگونه پیش داوری به دور باشد، ضروری به نظر می رسد. از این رو، با مدیر گروه علمی علوم عقلی مرکز نور، جناب حجت الاسلام والمسلمین حمیدرضا شیرملکی، به گفت وگو نشستیم و درباره پروژه در دست اقدام این مرکز در خصوص فرق و مذاهب، سوالاتی چند را مطرح نمودیم. امیدواریم مطالب این مصاحبه، مورد توجه دین پژوهان و علاقه مندان به دانش فرقه شناسی قرار گیرد.

آنچه در این نوشتار می خوانید، گفت وگویی است که با حجت الاسلام والمسلمین سید جلال الدین بختیاری، مدیر محترم گروه فقه و اصول مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی انجام شده است. در این مصاحبه، ضمن اشاره به پیشینه شکل گیری گروه فقه و اصول در مرکز و معرفی محصولاتی تولید آن، به برخی چالش های آماده سازی و تولید نرم افزارهای فقهی و اصولی اشاره شده و در پایان نیز چشم اندازها و محصولات در دست اقدام مرکز نور در حوزه فقه و اصول، بررسی شده است. امید که مورد استفاده علاقه مندان و کاربران محترم قرار گیرد.

نرم افزارها و برنامه های ویژه تلفن همراه، بخشی از تولیدات کاربردی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی است که پاسخگوی نیازهای گروهی از کاربران و محققان در دسترسی به متون اسلامی و انسانی است. این نوع از برنامه ها، به دلیل ویژگی های کارآمد و مفیدی مانند: دسترسی آسان و همگانی، تولید زودهنگام و کم هزینه، کاربری ساده و زودیاب، همه پسندی، حجم اندک و نیز راحتی در نصب و حذف برنامه، از استقبال عموم کاربران برخوردار است. ازاین رو، مرکز تحقیقات نور با تولید این نوع از نرم افزارها در بستر سیستم عامل های اندرویدی، در نشر و گسترش معارف اسلامی در فضای مجازی، نقش موثری ایفا نموده است. در نوشتار حاضر، جهت آشنایی بهتر خوانندگان با این دست از تولیدات نور، طی دو بخش، این محصولات را معرفی می نماییم.

رهبر حکیم و فرزانه انقلاب، در همان نخستین ایام توسعه اینترنت در کشور، بر لزوم مراقبت از فضای مجازی و انجام اقدام های لازم تاکید نمودند؛ چنان که بیانات معظم له در آذرماه سال 1381ش گواه این موضوع است. ایشان در سال 1390 با تشکیل شورای عالی فضای مجازی، تلاش برای مدیریت فضای مجازی، بومی سازی سخت افزارها و نرم افزارهای پرکاربرد، بهره گیری حداکثری از فرصت ها و پیشگیری جدی از تهدیدها و آسیب های این فضا را از مسیولان امر مطالبه کردند. کوتاهی و بی توجهی برخی از متولیان و مجریان به این مطالبات، باعث شد ایشان در سال های اخیر نیز بارها از وضعیت آسیب زا و رهاشده فضای مجازی کشور و سلطه دشمنان بر آن، به شدت اظهار نارضایتی نمایند و از کوتاهی مسیولان گلایه کنند؛ بیانات ایشان از سال 1395 تا 1400ش، بیانگر دغدغه های رهبری در خصوص مدیریت سنجیده و درست فضای مجازی است. در این نوشتار، ضمن اشاره به برخی از منویات رهبری، به گوشه ای از کاستی ها و نقایص عملکرد مسیولان مدیریت فضای مجازی می پردازیم؛ هرچند این انتقادها و انتظارهای بجا، نفی کننده زحمات انجام شده یا در دست انجام متولیان امر در تحقق بخش اندکی از مطالبات رهبری، نیست.

در این نوشتار، به اختصار مهم ترین محصولات تولیدی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و نرم افزارهایی که با مشارکت این مرکز تحقیقاتی با سایر مراکز، نهادها و موسسات علمی و پژوهشی سامان یافته، معرفی شده و جدیدترین تولیدات نور در معرض اطلاع خوانندگان محترم قرار گرفته است. برخی از این برنامه ها، جدید بوده و برای نخستین بار تولید و عرضه شده اند و شماری نیز از نظر محتوای علمی و قابلیت های پژوهشی روزآمدسازی شده و ارتقاء نسخه یافته اند.

نوشته حاضر، با هدف مروری بر فرمایشات مقام معظم رهبری درباره فضای مجازی و فناوری های نوین ارتباطی و تبیین فرصت ها و تهدیدهای این فضا سامان یافته است. همچنین کوشیده ایم به شناسایی ضعف ها و قوت های مطرح در این حوزه از نگاه ایشان بپردازیم و دورنمایی از منویات و دغدغه های معظم له را ترسیم نماییم.
سال هاست که ایشان در حوزه اهمیت فضای مجازی و توجه ویژه به این مقوله، نکات ارزنده و سفارش های لازم را بیان می نمایند که متاسفانه تاکنون فرمایشات ایشان، هنوز مورد توجه و اهتمام لازم از سوی مسیولان قرار نگرفته است. امید است در دولت سیزدهم، توجه بیشتری از نظر تیوری و عملی به رهنمودهای گهربار رهبری شود و تحولات چشمگیری را در این عرصه کلیدی که به اندازه انقلاب حایز اهمیت است، شاهد باشیم.

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، در طی بیش از سی سال فعالیت در حوزه داده پردازی علوم اسلامی و تولید محصولات نرم افزاری در بسترهای مختلف، آن طور که مخاطبان و کاربران نور اذعان داشته اند، مسیر تولید دانش و عرصه پژوهش های اسلامی و معرفتی را هموار نموده و بحمدالله، دستاوردهای بزرگی را در این سال ها به دست آورده است.
در این نوشتار، خوانندگان محترم را با تازه های تولیدات نور در زمینه نرم افزارهای ویندوزی آشنا می سازیم و نگاهی اجمالی به محتوای و قابلیت های این محصولات داریم. مقاله حاضر، در دو بخش کلی «محصولات اختصاصی نور» و «نرم افزارهای مشارکتی نور» سامان یافته است. گفتنی است که نوشته حاضر، از معرفی نرم افزارهای تولیدی مرکز نور که بعد از نگارش این مقاله، عرضه خواهند شد، خالی است.

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی با عنایت رهبر فرزانه انقلاب اسلامی حضرت آیت الله خامنه ای در سال 1368 تاسیس گردید. هدف اصلی این مرکز، اشاعه فرهنگ غنی اسلام با آسان سازی دستیابی به منابع و متون اصیل دینی با بهره گیری از امکانات رایانه ای است. تولید محتوای علوم اسلامی و انسانی که ثمره آن در محصولات و وبگاه های مرکز قابل مشاهده است، به صورت مستمر در این مرکز ادامه دارد.
با توجه به توانمندی های فنی و داده ای و وجود شبکه ارتباطی با صدها مرکز حوزوی، علمی پژوهشی، دانشگا هی و دولتی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی مناسب ترین گزینه برای راه اندازی مرکز داده علوم اسلامی کشور با هدف ارایه خدمات اطلاعاتی به مراکز تابع دفتر رهبری، روحانیون و اساتید، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و همچنین مراکز دولتی و خصوصی است.

اشاره:
محصولات مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در موضوعات گوناگون علوم و معارف اسلامی سامان یافته است و همه حوزه های مربوط به: عقاید، کلام، قرآن، حدیث، ادعیه، فقه، احکام و مناسک، فلسفه، منطق، عرفان، اخلاق، تربیت، ادبیات، طب، فرهنگ، اجتماع، تاریخ و سیره، جغرافیا، نجوم، سیاست، انسان شناسی، شخصیت شناسی و آثار بزرگان را پوشش می دهد.
یکی از این موضوعات، اخلاق است. تولیدات نور در حوزه اخلاق، به دو دسته کلی قابل تقسیم است: الف. محصولاتی که تنها به همت محققان و متخصصان مرکز تهیه و تولید شده و همه یا بخش بسیاری از آن، به موضوعات و مباحث اخلاقی مرتبط است. ب. نرم افزارهایی که با مشارکت مرکز نور سامان یافته و تمام یا قسمتی از آن، به ارایه متون و مطالب اخلاقی اختصاص دارد. در این نوشتار، به معرفی اجمالی مهم ترین این محصولات به ترتیب الفبایی می پردازیم.
شایان توجه است که به دلیل محدودیت در ارایه مطالب، از ذکر برخی تولیدات مرکز که به طور غیرمستقیم به حوزه دانش اخلاق و معارف اخلاقی مربوط می شود، صرف نظر نمودیم؛ نرم افزارهایی از قبیل: جامع تفاسیر نور3، جامع الاحادیث 3.5، دانشنامه نبوی، سیره معصومان(ع)، فرهنگ اصطلاحات علوم، دروس حوزوی، کتابخانه احادیث تفسیری، فرهنگ موضوعی بحار الانوار، فرهنگ موضوعی تفسیر تبیان و المیزان، معجم موضوعی کتب اربعه، آثار بنیاد معارف اسلامی، قصه ها و نکته ها، آوای ملکوت، دانشنامه فضایل اهل بیت(ع) در منابع اهل سنت، حدیث اهل بیت(ع) و مجموعه نرم افزارهای شجره طوبی.

اشاره
آنچه در این گزارش می خوانید، مروری است بر نشست های خبری و رونمایی های برگزارشده در ماه پایانی سال 1399 و اوایل سال جاری که در آنها، از برخی محصولات جدید مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی پرده برداری شده است. نسخه جدید حدیث ولایت، مجموعه آثار سید هادی خسروشاهی نسخه 3، دانشنامه تفسیر صافی، دانشنامه تفسیر طبری، و نهج البلاغه اندرویدی ویژه حامل های همراه، از جمله محصولات تازه ای است که در طی مراسمی چند، از آنها رونمایی شد و به محققان و علاقه مندان علوم و معارف اسلامی معرفی گردید.

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی برای سروسامان دادن به تولیدات خود، از گروه های متعدد علمی در معاونت پژوهشی بهره می برد. یکی از این گروه ها، گروه «قرآن، اخلاق و دعا»ست که تاکنون نرم افزارهای فاخر و پرمخاطبی را در کارنامه فعالیت خود به ثبت رسانده است و از آن جمله می توان به نرم افزار: جامع تفاسیر نور، نور الجنان و دانشنامه اخلاق اشاره نمود.
ازآنجاکه این شماره از فصلنامه ره آورد نور، به معرفی فعالیت ها و تولیدات گروه «اخلاق و دعا» در مرکز نور اختصاص دارد، به حضور حجت الاسلام والمسلمین عزت الله مرتضایی، مدیر محترم گروه «قرآن، اخلاق و دعا» در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی رسیدیم و با ایشان درباره پیشینه، روند تولید و قابلیت های نرم افزارهای اخلاقی نور به گفت وگو نشستیم. امید است که این مصاحبه، مورد استفاده علاقه مندان و خوانندگان عزیز قرار گیرد.

اشاره: وقتی سخن از عرصه «فرهنگ و تبلیغ دینی» به میان می آید، معمولا نگاه ها معطوف به مخاطبان و کاربران عمومی است. بدیهی است که بخش بزرگی از مخاطب های این عرصه را افراد غیرمتخصص تشکیل می دهند. به همین جهت، مراکز و نهادهای متولی امر دین و فرهنگ، بسته به گستره وظایف خویش، ملزم به ارایه محتواهایی مفید و مناسب برای عامه مردم نیز هستند.
مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، این مهم را از نظر دور نداشته و ضمن تولید محصولات تخصصی وبی و ویندوزی در حوزه های مختلف علوم و معارف اسلامی، شمار قابل توجهی از نرم افزارهای خود را در همین راستا تهیه و تولید کرده است. برخی از این محصولات، مستقلا از آثار تولیدی مرکز نور به شمار می روند و بعضی دیگر، از جمله تولیدات سفارشی و مشارکتی نور می باشند و البته ما در این مختصر، در صدد شمارش همه آنها نیستیم و به معرفی مهم ترین آنها بسنده می کنیم.
گفتنی است که محصولات تخصصی و پژوهشی مرکز، مانند نرم افزار جامع الاحادیث و جامع تفاسیر نور و یا وبگاه جامع قرآنی و جامع الاحادیث، هرچند برای پژوهشگران و متخصصان حوزه تفسیر و حدیث سامان یافته، اما در آنها محتواهای عمومی نیز جهت استفاده سایر مخاطبان در نظر گرفته شده است؛ محتوا هایی همچون: ترجمه آیات، تفاسیر عامه پسند، ترتیل، تلاوت مجلسی، ترجمه و شرح احادیث، احکام شرعی، اخلاق اسلامی و یا زندگی نامه و سیره معصومان(ع).
همچنین، مرکز نور نرم افزارهای بسیاری را در زمینه مجموعه آثار شخصیت های بزرگ علمی و اسلامی تولید کرده که بیشتر جنبه تخصصی دارند و در این مقاله، صرفا به برخی از مهم ترین مواردی اشاره شده که جهت بهره مندی عموم نیز مفید هستند. شماری دیگر از تولیدات نور برای عموم مخاطبان، برنامه های اندرویدی است که پرداختن به آنها، مجالی دیگر می طلبد و در اینجا از ذکر آنها صرف نظر نموده ایم.
بنابراین، در این نوشتار، تعدادی از مهم ترین محصولات برخط و برون خط نور را که با حوزه تبلیغ و فرهنگ دینی مرتبط است و برای عموم مخاطبان نیز قابل استفاده می باشد، به اختصار معرفی می نماییم.

اشاره: در سال های گذشته، تولید محتوا و عرضه آن به کاربران، یکی از مولفه های مطرح در حوزه فناوری اطلاعات به شمار می رفت؛ اما امروزه یکپارچه سازی داده ها به همراه تعامل با کاربران و استفاده کنندگان محصولات نرم افزاری، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. نظر به اهمیت مباحث فنی و هوش مصنوعی در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، با معاون محترم فنی مرکز نور، جناب آقای مهندس، مهدی نیکنام، گفت وگو نمودیم.
در این مصاحبه، به مباحث و محورهایی همچون: جایگاه معاونت فنی، اداره ها و وظایف کلی، بسترهای تولید نرم افزار در مرکز، یکپارچه سازی اطلاعات (گراف دانش)، تعامل با مراکز علمی و موسسات پژوهشی دیگر، داده محوری و ارزیابی رفتار کاربران، خواهیم پرداخت. امید است که مورد توجه و استفاده علاقه مندان قرار گیرد.

اشاره:
اطلاع رسانی چهره به چهره در زمینه چگونگی بهره گیری از امکانات رایانه و نرم افزارهای اسلامی به شخصیت های علمی داخل و خارج کشور، از جمله: عالمان، اندیشمندان، مسیولان نهادهای فرهنگی، سیاستمداران، اساتید و فرهیختگان حوزه و دانشگاه، در شمار اقدامات فرهنگ ساز بخش «روابط عمومی و بین الملل» مرکز تحقیقات کامیپوتری علوم اسلامی است.
ارتباط با شخصیت های حقیقی و حقوقی خارج از مرکز؛ شرکت و حضور در مجامع، سمینارها، کنگره ها و جلسات علمی، فرهنگی و تحقیقاتی داخلی و خارجی مرتبط با فعالیت های مرکز؛ کارشناسی در خصوص درخواست تاسیس و ایجاد بانک های اطلاعات خودگردان و مدیریت و نظارت بر عملکرد آنها، گوشه هایی از وظایف این بخش به شمار می رود.
نظر به اهمیت بحث روابط عمومی و بین الملل در مرکز نور، به حضور مدیرکل این دفتر، جناب حجت الاسلام والمسلمین محمدباقر خوانساری رسیدیم تا از نزدیک با پیشینه، وظایف، فعالیت ها و برنامه ها و چشم اندازهای بخش مذکور، بیشتر آشنا شویم.

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، ارایه کننده نرم افزارهای علوم اسلامی است که در موضوعات متنوعی به تولید و عرضه محصولات ویندوزی و وبی اقدام کرده است. یکی از این موضوعات، مباحث مربوط به علوم عقلی، مشتمل بر دانش: فلسفه، کلام و عرفان است که نیازهای علمی و پژوهشی بسیاری از محققان و علاقه مندان این حوزه را پاسخگوست. این نرم افزارها که در وهله نخست در قالب نسخه های دسکتاپ یا آفلاین تولید شده، به همت محققان و متخصصان نور، به ویژه پژوهشگران و دست اندکاران معاونت پژوهشی و معاونت تولید مرکز سامان یافته اند.
گفتنی است که معاونت پژوهشی مرکز نور، از گروه های مختلفی تشکیل شده که از آن جمله، گروه علمی عقلی است که در موضوعات: فلسفی، کلامی و عرفانی به انجام تحقیقات لازم و بسترساز برای تولید نرم افزارهای مرتبط با این علوم فعالیت می کند.
مجموعه تولیدات نرم افزاری مباحث علوم عقلی در مرکز نور، در سه قالب کلی: کتابخانه ای، معجم موضوعی و درختواره ای سامان یافته است. معمولا در نرم افزارهای کتابخانه ای، بیشتر سعی در گردآوری و ارایه منابع و فراهم نمودن امکانات تحقیقاتی و کاربردی برای جست وجوی لفظی در متن است؛ ولی در نرم افزار های معجم موضوعی و درختواره ای، سعی و هدف کلیدی تولیدکنندگان برنامه، بسترسازی برای جست وجوی مفهومی و تحلیل موضوعی محتوای متون مرجع و اصلی است.
آنچه در ادامه خواهید خواند، محتوا و قابلیت های محصولات تولیدشده یا در دست تولید است که از ابتدای کار مرکز تاکنون در زمینه علوم عقلی عرضه شده اند یا خواهند شد. امید است که این نوشتار، مورد توجه خوانندگان عزیز قرار گیرد.
بحث پیش رو را در سه محور دنبال خواهیم کرد: محصولات تولیدشده، نرم افزارهای در دست تولید و محصولاتی که در آینده تهیه و عرضه می شوند.

درآمد:
امور کاربران مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، یکی از بخش های فعال معاونت بازرگانی و خدمات فرهنگی به شمار می آید که از دو واحد «نصب» و «پشتیبانی» تشکیل شده است. بدیهی است، اصلی ترین کار این بخش، بعد از اتمام فرایند تولید و عرضه نرم افزارهای نور آغاز می شود و کارشناسان خدوم و پرتلاش آن، همواره باید به ابهام ها، سوال ها و پیشنهادهای محققان و کاربران برنامه های نور پاسخ گویند و در خصوص فرایند نصب و فعال سازی نرم افزارهای مرکز در قالب پیشخوان نور و تحت شبکه نیز جوابگوی خریداران باشند و گره از مشکلات آنها باز کنند.
با توجه به اهمیت این بخش در روند تولید، عرضه و معرفی محصولات مرکز، در نوشتار پیش رو، به تبیین گوشه ای از خدماتی که بخش امور کاربران به مخاطبان و مشتریان خود ارایه می کند، می پردازیم. در ابتدا اهداف و شرح وظایف این بخش را مرور می کنیم و آنگاه از زبان دست اندرکاران، خدمات و فعالیت های ارزنده و راهگشای آن را معرفی می نماییم.

آنچه را در این متن می خوانید، گفت وگویی است با حجت الاسلام والمسلمین عزت الله مرتضایی، مدیر گروه تفسیر و علوم قرآن مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی که به معرفی پایگاه جامع قرآنی و بخش های مختلف آن از قبیل بخش متن و ترجمه، بخش سورنامه، بخش تفسیر، بخش اعلام و بخش فرهنگ موضوعی پرداخته اند و امکاناتی که این پایگاه به محققان ارائه می کند را تشریح کردند. ایشان ضمن تبیین ضرورت راه اندازی این پایگاه به پیشینه این پایگاه در خارج و داخل مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی اشاره کرده اند و تفاوت این پایگاه با پایگاه های مشابه را بیان نمودند و برخی از مشکلات ساخت این پایگاه را مطرح کرده و آینده پیش روی این پایگاه را تشریح کردند که از نظر خوانندگان عزیز می گذرد.

اشاره
در روند تولید نرم افزارهای پژوهشی، بعد از انجام کارهای تحقیقاتی سنگین و گسترده، فرایندهای فنی کار نیز بسیار مهم و درخور توجه است. آنچه زحمات و تلاش های پژوهشی را سروسامان می دهد و در معرض استفاده آسان و کاربردی محققان قرار می دهد، همین قابلیت های فنی است که تکمیل کننده پروژه هایی از این دست به شمار می رود.
آنچه در این گفت وگو از نظر شما خوانندگان عزیز می گذرد، مطالبی است که از زبان مدیر فنی نسخه جدید نرم افزار درایه النور، حجت الاسلام والمسلمین، مهندس صفایی، مطرح شده است که به روشنی، روند تحلیل و طراحی این محصول رجالی را تبیین نموده است. درایه النور یا دانشنامه رجال شیعه، از جمله محصولات تخصصی نور است که برای محققان علم رجال و حدیث پژوهان، بسیار مفید و کارآمد است. امید است مطالب عرضه شده در این مصاحبه، برای مسئولان، مدیران، علاقه مندان و کاربران این نرم افزار، مفید واقع شود و دورنمایی از زحمات ارزنده و ماندگار دست اندرکاران این برنامه را به تصویر کشد.

در سی ودومین نمایشگاه سراسری کتاب تهران امسال، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی به عرضه محصولات نرم افزاری خویش در حوزه علوم و معارف اسلامی پرداخت و از سه نرم افزار جدید به نام های: کتابخانه حکمت اسلامی نسخه 2، دانشنامه اخلاق اسلامی و تاریخ ایران اسلامی نسخه 2، رونمایی کرد. در ابتدای این مراسم، ابتدا رئیس محترم مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، دکتر حمید شهریاری، نکات مهمی را درباره تحولات نوین در حوزه فضای مجازی بیان نمود که در این گزارش، تقدیم خوانندگان عزیز می شود.

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، از مراکز پیشرو در حوزه داده پردازی و هوشمندسازی متون و منابع مربوط به علوم و معارف اسلامی است که تاکنون محصولات ارزشمندی را به جامعه علمی و پژوهشی تقدیم نموده و بار سنگین تحقیق و بازیابی محتواهای دینی و اسلامی را تا حد چشمگیری کاهش داده است. از جمله تولیدات فاخر این مرکز، عرضه نرم افزارهای مرتبط با دروس و علوم رایج در حوزه های علمیه است. به اذعان خود طلاب و اساتید حوزه های علمیه کشور، محصولات نور، مسیر دانش را هموار نموده و یاری رسان محققان در راه استخراج دقایق و نکات علوم و معارف اسلامی است. ازاین رو، بر آن شدیم در این نوشتار، به اختصار، محتوای علمی این محصولات کارآمد را معرفی کنیم. امید است که مورد استفاده خوانندگان و علاقه مندان قرار گیرد.