رضاخان
در نشریات گروه تاریخ-
قتل ایمبری در سال 1303ش. اندکی پیش از تغییر سلطنت در ایران عصر قاجار درهمتنیدگی زیادی با سیاست‌های داخلی و خارجی ایران داشت. موضوع نفت، تثبیت قدرت سیاسی و اقتصادی بریتانیا در ایران، به حاشیه راندن شرکتهای نفتی آمریکایی توسط بریتانیا، بحث جمهوریخواهی در ایران، محدودیت فعالیت‌های مطبوعاتی و آزادی بیان توسط دولت و برخی دیگر از مسائل پیدا و پنهان مسائل سیاسی ایران با این حادثه به صورت مستقیم و غیرمستقیم پیوند یافت. قربانی شدن ایمبری توسط اوباش و متعصبان مذهبی، بهانهای شد که بریتانیاییها به رقبای تازه به میدان آمده خود در عرصه اقتصاد نفتی خاورمیانه بفهمانند که دیپلماسی نفتی ایران در کف قدرت آن هاست. در پژوهش حاضر، پرسش اصلی این است که ماجرای سقاخانه و قتل ایمبری چه تاثیری بر تحولات داخلی و قراردادهای نفتی ایران با بریتانیا داشته است؟ یافتههای پژوهش با تکیه بر اسناد آرشیوی، خاطرات و گزارشهای تاریخی نشان میدهد تکاپوهای ایمبری جهت نزدیکی کمپانیهای نفتی آمریکایی با دولت ایران جهت همکاری و اخذ امتیازات نفتی، بهانهای در اختیار انگلیسی‌ها قرار داد تا آن ها درصدد حذف ایمبری برآیند. از سوی دیگر، ازنظر داخلی نیز واقعه سقاخانه و مرگ ایمبری مورد بهره برداری رضاخان قرار گرفت و بهانهای برای سرکوب کنشگران سیاسی از سوی وی شد. رضاخان با ایجاد حکومت نظامی ناشی از قتل ایمبری به اعمال سیاست‌های خود جهت بسترسازی پایههای سلطنت خویش پرداخت. در پژوهش حاضر از روش توصیفی تبیینی استفاده شده و تلاش می‌شود با استفاده از اسناد و دادههای کتابخانه‌ای و آرشیوی، تا حد امکان پاسخی مناسب برای پرسش پژوهش یافته شود.کلید واژگان: ایمبری، آمریکا، بریتانیا، رضاخان، نفتThe murder of Imbrie, the US consul in Iran in 1924, occurred shortly before the change of monarchy in Iran. The final years of the Qajar era were marked by significant entanglements in Iran’s domestic and foreign policies. Issues such as oil, the consolidation of British political and economic power in Iran, the marginalization of American oil companies by Britain, the rise of republicanism in Iran, the expansion of government repression against the press and freedom of expression, and many other related and underlying issues were directly and indirectly linked to this incident. Imbrie’s death was exploited by some religious fanatics as an excuse for the British to send a message to their new competitors in the Middle Eastern oil economy, signaling that Iran’s oil resources were firmly within their control. The central question is this: What impact did the Saqaqhane incident and Imbrie’s murder have on Iran’s internal developments and its oil contracts with Britain? Archival documents, memoirs, and historical reports indicate that Imbrie’s efforts to bring American oil companies closer to the Iranian government, in order to secure oil concessions, provided the British with an excuse to eliminate him. From a domestic perspective, the Saqaqhane incident and Imbrie’s death were seized upon by Reza Khan as an opportunity to suppress political activists. By establishing a military government in response to Imbrie’s murder, Reza Khan began to implement policies that would lay the foundation for his monarchy. This study uses a descriptive-explanatory method and aims to provide a comprehensive answer to the research question by drawing on library and archival sources.Keywords: Imbrie, The United States, Britain, Reza Shah, Oil
-
مسائلی که پس از پیروزی مشروطه خواهان و فتح تهران روی داد بر دامنه ناامنی و هرج ومرج در کشور افزود. مشروطه خواهان در دولت جدید دریافتند که بدون وجود نظمیه ای کارآمد و سازمان دهی شده، قادر به ایجاد نظم و امنیت در کشور نخواهند بود. با توجه به ناامنی برپاشده در کشور اولیاء دولت به فکر جلب مستشاران خارجی از ممالک غربی افتادند. با تصویب مجلس عده ای از نظامیان سوئدی از طرف دولت به ایران دعوت شده و اداره نظمیه را در دست گرفتند. این پژوهش با روش توصیفی_تحلیلی و بر پایه مطالعات اسنادی درصدد است که با ارائه شناختی روشمند از تشکیلات نظمیه در دوره حضور سوئدی ها، اقدامات این افسران خارجی را مورد ارزیابی و در پایان نیز سرنوشت این افسران سوئدی را مورد بررسی قرار دهد. در این راستا سوال اصلی این پژوهش عبارت است از اینکه سوئدی ها در دوره ریاست خود بر نظمیه چه اقداماتی انجام دادند و چه تاثیری داشتند؟ یافته های پژوهش نشان می دهد سوئدی ها در زمان حضورشان در نظمیه که تقریبا 10 سال به طول انجامید توانستند با بهره گیری از تجربیات نظامی و اصول انتظامی و پلیسی عموما غربی، تغییرات مهم و کاربردی در تشکیلات نظمیه به وجود آورند. این اقدامات باعث شد تشکیلات نظمیه تا حدود بسیار زیادی از لحاظ تشکل و ساختار تغییر نماید و امنیت نسبی در شهرهای بزرگ ایجاد شود. با ظهور رضاخان، وی که نمی توانست وجود افسران سوئدی قانون گرا را در ساختار قدرت داخلی کشور تحمل نماید، به بهانه های مختلف مقدمات اخراج این افسران را از نظمیه فراهم نمود.
کلید واژگان: نظمیه، سوئدی ها، تغییرات ساختاری، قاجار، رضاخانThe issues that happened after the victory of the constitutionalists and the conquest of Tehran added to the scope of insecurity and chaos in the country. The constitutionalists in the new government realized that they would not be able to establish order and security in the country without an efficient and organized system. Due to the insecurity in the country, the leaders of the government thought of attracting foreign advisers from western countries. With the approval of the parliament, some Swedish soldiers were invited to Iran by the government and took over the administration of Nazmiyah. This research, with a descriptive-analytical method and based on documentary studies, aims to evaluate the actions of these foreign officers by providing a methodical understanding of the organization of the police during the presence of the Swedes, and at the end, examine the fate of these Swedish officers. In this regard, the main question of this research is, what measures did the Swedes take on the regime during their presidency and what was their impact? The findings of the research show that the Swedes, during their presence in Nazmiyah, which lasted for almost 10 years, were able to make important and practical changes in Nazmiyah's organization by taking advantage of their military experience and generally western policing and policing principles. These measures caused the organization of the order to change to a great extent in terms of organization and structure, and relative security was created in the big cities. With the emergence of Reza Khan, he could not tolerate the existence of legalistic Swedish officers in the internal power structure of the country, and prepared the preparations for the expulsion of these officers from the order under various pretexts.
Keywords: Nazmiyah, Swedes, Structural Changes, Qajar, Reza Khan -
بررسی نقش شخصیت سیاسی احمدشاه قاجار در سقوط قاجاریه
روان شناسی سیاسی احمدشاه قاجار که در زمان او سلسله قاجاریه منقرض و با تاسیس حکومت پهلوی دوره ی جدیدی در ایران آغاز شد، برای فهم تحولات سیاسی این دوره بسیار کارساز می باشد. مقاله حاضر درصدد است تا با روش توصیفی-تحلیلی و به کمک نظریه کارن هورنای به این سوال پاسخ دهد که شخصیت سیاسی احمدشاه چه نقشی در سقوط حکومت قاجار داشت؟ یافته های این بررسی نشان می دهد که احمدشاه قاجار از همان دوران کودکی و نوجوانی به دلایلی مختلف داخلی و خارجی شخصیتش تحت تاثیر ترس و ناامیدی قرار گرفت و بر آینده سیاسی خود، حکومت قاجار و جامعه ایران بسیار تاثیر گذاشت. این شخصیت آمیخته به ترس، خود را در ترس از سرگذشت پدر و اجداد خود، ترس از قدرتهای خارجی، ترس از مخالفان داخلی و ترس از شایعات و تبلیغات نشان داده بود. این ترس باعث ناامیدی وی نسبت به زمامداری خود گردید و در نهایت با ترک کشو و عدم بازگشتش به سقوط قاجاریه کمک کرد.
کلید واژگان: احمدشاه، اضطراب، قاجار، رضاخان، روانشناسی سیاسیInvestigating the role of Ahmad Shah's political personality in the fall of the Qajar dynastyThe political psychology of Ahmad Shah Qajar, in whose time the Qajar dynasty was extinct and a new period began in Iran with the establishment of the Pahlavi government, is very useful for understanding the political developments of this period. This article tries to answer the question of what role did the political personality of Ahmad Shah play in the fall of the Qajar government with the descriptive-analytical method and with the help of Karen Horne's theory? The findings of this study show that Ahmad Shah Qajar was a character mixed with fear and despair, which manifested itself in fear of the history of his father and ancestors, fear of foreign powers, fear of internal opponents, and fear of rumors and propaganda. This fear, which was formed in his personality since his childhood due to internal and external sad factors, caused him fear and despair towards his leadership and was also given to him so that he could not take decisive measures with courage and resourcefulness to deal with Sardar Sepe and other domestic and foreign opponents, and finally, by leaving Keshu and not returning, he contributed to the downfall of Qajar.
Keywords: Ahmad Shah, Anxiety, Qajar, Reza Khan, Political Psychology -
در سال های واپسین و بحرانی حکومت قاجار، فقدان دولت مرکزی قدرتمند، موجب آن شد تا رضاخان سلسله مراتب قدرت را در مقام های ریاست دیویزیون قزاق، وزارت جنگ و سرداری سپه، رییس الوزرایی و سپس در دست گرفتن حکومت موقت را طی کرده و منجر به انقراض سلسله قاجار شود. طی این دوران رضاخان اعلامیه های زیادی که حاوی مضامین مختلف درباره وضعیت نظامی، اجتماعی و سیاسی کشور بود، صادر نمود. بررسی و تحلیل این اعلامیه ها موجب می شود تا دلایل، عوامل و چگونگی به قدرت رسیدن وی، روند تغییر سلطنت و تغییرات مهم حکومتی، نظامی و سیاسی ایران در اوایل سده چهاردهم خ. مورد بررسی قرارگیرد. ساختار نظامی کشور، وضعیت امنیت و سامان دادن به آن، اولویت دادن به استقلال وطن، وطن گرایی، ایجاد نظم، رفاه و امنیت مردم ایران و اولویت های اجتماعی و سیاسی از جمله موارد مهم و قابل توجه در اعلامیه های رضاخان پیش از رسیدن وی به مقام سلطنت است. در پژوهش پیش رو این پرسش مطرح می شود: اعلامیه های رضاخان حاوی چه نکاتی درباره اوضاع ایران در اواخر قاجار بوده و تاکید وی بر کدام مولفه های سیاسی و اجتماعی است؟ یافته های پژوهش از این بیانیه ها، در فاصله زمانی دست یابی وی به ریاست دیویزیون قزاق تا رسیدن به مقام سلطنت، علاوه بر آشکارکردن سیر تفکر و فعالیت های رضاخان، تغییر رویکرد وی، از منظر فکری و سیاسی، از جایگاه سرباز به یک حاکم نظامی را نیز به خوبی نمایان می سازند. نگارندگان تلاش دارند تا با استفاده از روش تحلیل محتوا و با استناد به داده های کتابخانه ای و آرشیوی، به پژوهش موضوع مورد نظر بپردازند.کلید واژگان: ایران، اعلامیه، امنیت، رفاه، رضاخان، ملی گرایی، ساختار نظامیIn the last and critical years of Qajar reign the lack of a powerful central government caused Reza Khan to reach positions such as “Head of the Cossack Division”, “Minister of War and the commander-in-Chief of the Army (=Sardar Sepah)”, “Prime Minister”, and then he took over the temporary government and overthrew the Qajar dynasty. During this period, Reza Khan issued many declarations that contained various contents about the military, social and political situation of the country. The study and analysis of these declarations makes it possible to understand the causes, factors and the process of his rise to power, the way of changing the monarchy, and the important governmental, military and political changes of Iran in the 20th century. An important part of these declarations is about the military structure of the country, the security situation and its organization, prioritizing the independence of the fatherland, patriotism, establishing order, safety and welfare of Iranians, and social and political priorities. The research question is about:” What points did Reza Khan’s declarations contain about the situation of Iran during the end of Qajar period, and which political and social components did he emphasize? The findings of this research show that the study of the history of Reza Khan’s period from the time he became the Head of the Cossack division to the position of king, in addition to revealing his thinking and activities, also shows the change in his intellectual and political approaches from a soldier to a military ruler.Keywords: declaration, Iran, Nationalism, military structure, Reza Khan, Security, Welfare
-
از مشروطه تا کودتای 1299ه.ش، در هر رویداد تاریخ ساز، سوای عوامل بیرونی و شاخصه های موثر فرعی، پنج گروه اجتماعی اصلی در صحنه سیاست ایران دست درکار بوده اند. شاهزادگان، اشراف و هواداران سلطنت؛ روشنفکران و آزادی خواهان؛ چپ گرایان؛ رهبران ایلی و سران چادرنشینان؛ و روحانیت. این پنج گروه با ویژگی ها و نیروهای متفاوت، گاهی با اهداف و منافع متضاد و در پاره ای موارد همسو، همواره در رقابت و کشمکش زیستند و توانستند موجودیت خود را تا پایان حیات دودمان قاجار در پاییز 1304 حفظ نمایند. پژوهش حاضر می کوشد تا به این پرسش اصلی پاسخ دهد که جریان های عمده باشنده در سیاست ایران به هنگام برکناری قاجارها با چه کیفیتی، در چه وضعیتی قرار داشتند و کدام توانستند بیش از دیگران اثرگذار باشند. بر شالوده موضوع مورد اشاره و با بهره گیری از روش تحلیل تاریخی یعنی کالبدشکافی منسجم مدارک موجود در سیر تاریخی رخدادها، این نتیجه حاصل می شود که روحانیت پیش از همه به دورنمای تغییرات اساسی پی برد و با تقویت اعتبارش که بر اثر بازشکوفایی حوزه علمیه قم و مهاجرت مراجع از عتبات به ایران فراهم شده بود، توانست در روند انتقال قدرت، روابطی منظم و متوازن با سردارسپه برقرار سازد؛ اما سایر جریان ها که از واقعیات روز و ماهیت رقیب سرسختشان کمتر آگاهی داشتند؛ یا به کلی حیثیت شان را از دست داده بودند، یا ناگزیر به اراده رضاخان تن دردادند و یا با آغاز روند تحولات، به تدریج در برابر شرایط جدید غافل گیر گردیده و به گوشه ای رانده شدند.کلید واژگان: منازعات اجتماعی، قاجاریه، روحانیت، رضاخان، تاریخ اجتماعیApart from external factors and subsidiary influential forces, five main social currents have been involved in the Iranian political scene in every historical event from the Constitutional Revolution to the coup d’etat of 1299/1921. Princes, nobility, and supporters of the monarchy; intellectuals and libertarians; leftists; tribal leaders and nomadic chiefs; and the clergy. These five forces, who were different in character and influence and had conflicting but sometimes converging agendas and interests, lived in competition and conflict for the most part but were able to maintain their existence toward the end of the Qajar dynasty in the Fall of 1304/1925. Since the situations of these actors and the influence of their positions in the process of ousting Qajar have not been accurately studied; then, the present study attempts to answer this question: what were the circumstances and the status of the major social currents in Iranian politics during the overthrow of the Qajar and which were more influential than others. Based on the mentioned topic and by using the method of historical analysis as a coherent scrutiny of the documents in the historical course of events, the research concludes that the clergy realized the prospect of fundamental changes sooner than the other actors and by strengthening its credibility through the re-emergence of the seminary of Qom and the migration of religious leaders to Iran from Karbala and Najaf achieved organized and balanced relations with Sardar Sepah during the transfer of power. Other currents, however, were less aware of the facts of the day and the nature of their fierce rival or had lost their credibility altogether -either had to surrender to the will of Reza Khan- or by the beginning of the process of changes, they couldn’t cope with the situation and gradually had to crawl into a corner.Keywords: Social conflicts, Qajar, the Clergy, Reza khan, social history
-
در غوغای جمهوریخواهی رضاخان قبل از رسیدن به سلطنت، جمعی طرفدار جمهوریت و گروه زیادی مخالف آن بودند. سیدحسن مدرس از مخالفان سرسخت جمهوریخواهی بود. غیر از شهید مدرس، اکثریت علما نیز با جمهوریخواهی مخالف بودند. در این مقاله، ضمن بیان علت مخالفت علما با جمهوریخواهی، به سفر رضاخان به قم پرداخته شده و تلاش شده به این سوال پاسخ داده شود که مواجهه شیخ عبدالکریم حایری و نیز سید‌ابوالحسن اصفهانی و میرزا محمدحسین نایینی (دو مرجعی که توسط عوامل انگلیس، از نجف به ایران تبعید شده بودند) با رضاخان در جریان سفر وی به قم چگونه بود و چه نتایجی در موضوع جمهوریخواهی و برخی مسایل دیگر داشت؟ آیا علت عدم مخالفت علما با رضاخان به‌رغم مخالفتشان با جمهوریخواهی پی‌گیری رضاخان برای بازگشت علمای تبعید‌ی به نجف بود، یا موضوع عمیق‌تر بود و علما در این دیدار درخواست‌هایی مطرح کردند و رضاخان خود را متعهد به اجرای آن نمود؟ این مقاله با شیوه توصیفی تحلیلی و با روش کتابخانه‌ای و اسنادی به این موضوع پرداخته و با توجه به منابع و اسناد بر این باور است که خواسته‌های علما در جهت حفظ و تقویت اسلام و تشیع بوده که متاسفانه گزارش تفصیلی از این مذاکرات افشا نشده است. در مقاله به سند و نامه‌ای اشاره می‌شود که به نام مرحوم نایینی و اصفهانی برای رضاخان نوشته شده و به صورت ضمنی از برخی توافق‌ها و تعهدها در قم سخن گفته شده است که اظهار تدین سردار سپه با برگزاری عزاداری و اجرای مراسم مذهبی، و اطلاعیه‌اش بعد از بازگشت از قم مظاهر آن است.
کلید واژگان: جمهوریت رضاخان، حوزه و جمهوری رضاخان، شهید مدرس، آیات و مراجع ثلاث، حوزه، رضاخان -
حوزه‌های علمیه شیعه از دیرباز نقش سترگ و مستمری در صیانت، توسعه و ارتقای سطح باورهای اسلامی داشته و در عرصه‌های گوناگون اجتماعی نقش‌آفرین بوده‌اند. این توفیق به دست نیامده است، مگر با تقوا، اخلاص، جهاد، تدبیر، دقت و تیزبینی زعمای حوزه در مقاطع تاریخی. در این میان، حوزه علمیه قم با زعامت آیت‌‌الله حایری یزدی با تجربه فراز و نشیب‌ها و فرصت‌ها و تهدیدهای گوناگونی در عصر قاجار و پهلوی اول از فعال‌ترین و تاثیرگذار‌ترین حوزه‌های علمیه در قرون اخیر بوده است. این تحقیق با تکیه بر آراء، مواضع و عملکرد ایشان به‌مثابه مجدد حوزه علمیه قم، حوزه تراز اسلامی در موقعیت خاص پهلوی اول از دیدگاه ایشان را واکاوی کرده و با استفاده از منابع استنادی و کتابخانه‌ای، اصولی همچون برنامه‌ریزی، علم‌آموزی، تامین معیشت، رعایت اصول اخلاقی، جلب اعتماد عمومی، اصلاح شیوه‌ها و فرایندها را از معیارهای حوزه تراز اسلامی نسبت به طلاب و مردم از دیدگاه ایشان دانسته و اصولی همانند بصیرت، اولویت‌سنجی، تدبیر و مصلحت‌سنجی و تعدیل سیاست‌های دولتمردان را رسالت حوزه در قبال دولتمردان پهلوی اول برشمرده است.
کلید واژگان: آیت الله حائری یزدی، حوزه های علمیه، قم، حوزه تراز اسلامی، رضاخان -
نشریه مطالعات تاریخی، پیاپی 72 (بهار 1400)، صص 97 -119
سیاست اتحاد لباس یا به عبارت دقیق‌تر قانون «متحدالشکل نمودن البسه اتباع ایران در داخله کشور» یکی از مهمترین مقاطع تاریخی دوره پهلوی اول است؛ اما تحولات این مقطع را نباید با قطع نظر از گذشته و پیشینه آن مورد توجه قرار داد. این مقاله ضمن بررسی تاریخ تحول پوشش مردان از دوره قاجار تا پهلوی به عکس‌العمل حوزه و روحانیت در مقابله با سیاست اتحاد لباس در دوره پهلوی اول می‌پردازد.
کلید واژگان: اتحاد لباس، حوزه علمیه قم، حاج شیخ عبدالکریم حائری، رضاخان -
به دنبال کودتای سوم اسفند 1299 و تلاش رضاخان برای تشکیل یک ارتش یکپارچه و مدرن، قدرت حکومت مرکزی به نحو بی سابقه ای افزایش یافت. این تحول در زمانی بود که هرج ومرج و ناامنی سراسر ایران را فراگرفته و برقراری امنیت مهم ترین توقع جامعه از دولت بود. با تشکیل قشون متحدالشکل، سرکوبی ایلات و عشایر در دستور کار قرار گرفت و تقابل های زیادی با ایلات کردستان، لرستان، کرمانشاهان، آذربایجان، بلوچستان و دیگر مناطق روی داد. هدف پژوهش حاضر بررسی پدیده خشونت ارتش در رویارویی با عشایر و ایلات و ماهیت این تصادمات است. مقاله با تکیه بر منابع و پژوهش های معتبر و به شیوه توصیفی تحلیلی و به روش پژوهش تاریخی درصدد پاسخ به این سوال است که خشونت های ارتش در برابر عشایر و مخالفان از چه ماهیتی برخوردار بود؟ مقاله به این نتیجه می رسد خشونتی که ارتش پهلوی اول به بهانه برقراری امنیت، در تقابل با ایلات و عشایر، مرتکب شد تا حد زیادی غیرضروری و سلیقه ای بود؛ برای نمونه فرماندهانی مانند امیر احمدی و شاه بختی و دولو بیشتر به قصد غارت و چپاول دارایی های مخالفان و کسانی چون البرز و خزاعی از روی جاه طلبی به خشونت دست زدند.
کلید واژگان: ارتش، خشونت، ایلات و عشایر، رضاخان، پهلوی دومFollowing the coup d'état of March 1920 and Reza Khan's efforts to form a unified and modern army, the power of the central government increased in an unprecedented manner. This development took place at a time when chaos and insecurity spread all over Iran and establishing security was the most important expectation of the society from the government. With the formation of a uniform army, the suppression of tribes and nomads was put on the agenda and many confrontations took place with the tribes of Kurdistan, Lorestan, Kermanshah, Azerbaijan, Baluchistan and other regions. The aim of the current research is to investigate the phenomenon of army violence in confrontation with nomads and tribes and the nature of these clashes. Relying on reliable sources and researches, the article seeks to answer the question of what was the nature of the army's violence against the nomads and opponents in a descriptive, analytical and historical research method? The article comes to the conclusion that the violence committed by the first Pahlavi army against the tribes and nomads under the pretext of establishing security was largely unnecessary and tasteful; For example, commanders such as Amir Ahmadi, Shahbakhti, and Dolo mostly committed violence with the intention of looting and plundering the properties of the opposition, and those such as Alborz and Khazaei committed violence out of ambition.
Keywords: army, violence, tribes, nomads, Reza Khan, second Pahlavi -
به‌رغم دیدگاه‌های مختلفی که در تاریخ معاصر درباره حکومت پهلوی اول وجود دارد، کمتر اختلاف‌نظری درباره ماهیت استبدادی و خودکامه این حکومت برآمده از کودتای سوم اسفند 1299 وجود دارد. این ویژگی سیاست در دوره پهلوی اول را برخی از مورخان و جامعه‌شناسان در قالب نظریه تبدیل «دولت مطلقه» به «نظام سطانی» در دوره پهلوی اول تیوریزه کرده‌اند. برخی هم این ویژگی‌ها را عنصر ذاتی پهلوی اول می‌دانند که در سال‌های اولیه پنهان مانده بود. در هر صورت، نقش امرای ارتش که تثبیت و تحکیم قدرت رضاشاه مرهون فعالیت آنها بود را نمی‌توان در تشدید خودکامگی و تباهی سیاسی پهلوی اول نادیده گرفت؛ امرایی که وجه اشتراک آنها عضویت در نیروی قزاق بود. در واقع ماهیت و روند تحولات حکومت پهلوی اول، متاثر از غلبه الیت نظامی و شکل‌گیری طبقه نظامی حامی پهلوی بود که در تعامل با دیگر طبقات بالای جامعه تحولات این دوران را رقم زدند. این پژوهش با انتخاب مطالعه در سطح خرد، به بررسی نقش محمدحسین آیرم در تاسیس، تثبیت، تحکیم و تشدید حکومت خودکامه پهلوی اول پرداخته است.
کلید واژگان: محمدحسین آیرم، رضاخان، خودکامگی سیاسی، پلیس سیاسی، طبقه نظامی -
در اواسط مجلس پنجم، در زمانی که رضاخان سمت نخست وزیری را داشت برای سرکوبی شورش شیخ خزعل راهی جنوب کشور(استان خوزستان) شد. سردار سپه پس از ختم غایله شیخ خزعل به عتبات رفت و در نجف با آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی، آیت الله نایینی و چند تن دیگر از علمای نجف دیدار نمود. یکی از منابعی که درباره این دیدار گزارش می دهد، کتاب معارف الرجال تالیف شیخ محمد حرزالدین است. مولف در روایت خود به ذکر این مطلب پرداخته که مراجع نجف در مقابل موافقت با سلطنت رضاخان، اجرای دو خواسته را از وی مطالبه کردند؛ نخست حضور پنج تن از مجتهدان طراز اول به منظور نظارت بر مصوبات مجلس (اجرای اصل دوم متمم قانون اساسی) و دوم تداوم رسمیت یافتن مذهب شیعه جعفری رضاخان نیز وعده عملی نمودن آن ها را داده است. اما ابهام های اساسی در مورد این روایت وجود دارد که پذیرش این گزارش را با تردید مواجه می سازد. بنابراین مقاله حاضر با عنوان «بازخوانی و نقد روایت کتاب معارف الرجال درباره دیدار رضاخان با مراجع در نجف» با رویکردی انتقادی می کوشد به این پرسش ها پاسخ دهد که آیا در دیدار مذکور مراجع چنین درخواست هایی از رضاخان داشته اند؟ آیا چنین وعده هایی از طرف رضاخان به مراجع داده شده است؟ و محور اصلی مذاکرات رضاخان با علما و مراجع در این دیدار چه بود؟
کلید واژگان: کتاب معارف الرجال، رضاخان، آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی، آیت الله محمدحسین نائینی، اصل دوم متمم قانون اساسیIn the middle of the fifth term of the parliament, when Reza Khan was the Prime Minister, he went to the south of the country to suppress the rebellion led by Sheikh Khaz’al. After visiting the Holy Shrines in Najaf, he met Ayatollah Sayyed Abulhasan Esfehani, Ayatollah Naeini, and several other religious leaders of Najaf. One of the sources that report this meeting is the book Ma’arif al-Rijal written by Shiekh Mohammad Herz al-Din. In his narrative, the author mentions that the religious sources of imitation asked Reza Khan two things in return for consenting to his monarchy; first, the presence of five first-class mujtahids in order to monitor the resolutions of the parliament، and second, maintaining the Ja’fari Shiite sect as the official religion of the country. Reza Khan promised to fulfill those demands. However, there are major doubts concerning this narrative, which makes it difficult to believe the report. Thus, the present article, using a critical approach, seeks to answer the following questions: In the mentioned meeting, did the religious sources of imitation make such requests from Reza Khan? Did Reza Khan make such promises to the religious sources of imitation? And, in this meeting, what was the main topic of Reza Khan’s negotiation with the scholars and religious sources of imitation?
Keywords: Maarif-al-Rejal book, Reza Khan, Ayatollah Seyyed Abolhassan Isfahani, Ayatollah Mohammad Hossein Naini, The second principle of the constitutional amendment -
منابع تاریخی درخصوص پرورش و ترفیع رضاخان از یک سرباز ساده قزاق به رده های بالای نظامی، پیش از کودتای اسفند 1299ش، روایات مختلفی دارند. تاریخ شفاهی تاج الملوک آیراملو، همسر دوم رضاخان که از قدرت بی بهره نبود، این امتیاز ویژه را دارد که دارای پیوستگی منطقی و ابهامات کمتری است. به دلیل آشنایی تاج الملوک با بسیاری از مسایل، جزییات و روایت از درون خانواده، با نقد تاریخی و مقایسه آن با دیگر منابع، می توان به جزییات بسیاری از وقایعی که هنوز دارای ابهام اند، دست یافت. بررسی و تحلیل شیوه ورود رضاخان به بریگاد قزاق و پیشرفت سریع وی در امور نظامی، زمینه های ارتباط با مستشاران انگلیسی و انتخاب وی به فرماندهی نیروهای قزاق در کودتای سوم اسفند، با وجود نظامیان صاحب منصب، هدف این مطالعه است که با شیوه توصیفی و روش تحلیل روایت ارایه می شود. ویژگی مهم خاطرات تاج الملوک این است که به دلیل حضور و معاصر وقایع بودن، بازنمایی صحنه تاریخی را همزمان با همان شرایط توصیف می کند و کمتر تحت تاثیر منابع، شرایط و ارزشهای زمان های است.
کلید واژگان: رضاخان، تاج الملوک، کودتای1299، تاریخ شفاهی، قزاق ها، بلشویسمHistorical sources have many ambiguities regarding the upbringing and promotion of Reza Khan from a simple Kazakh soldier to high military ranks, before the coup d'état of March 1299 Shamsi. The oral history of Taj-ul-Maluk Ayramlu, the second wife of Reza Khan, who was not without power, has the special privilege of being logically coherent and less ambiguous. Due to Taj-ul-Maluk's familiarity with many issues, details and narratives from within the family, by historical criticism and comparing it with other sources, it is possible to obtain details of many events that are still ambiguous. The method of Reza Khan's entry and training in the Kazakh Brigade, his rapid progress in military work, the fields of communication with British advisers and his election to command the military forces in the 3rd Esfand coup, despite the presence of military officers, the problem and their analysis is the purpose of this study. It is presented with descriptive method and narrative analysis method. The important feature of Taj-ul-Maluk's memories is that it describes the representation of the historical scene simultaneously with the same conditions and is less influenced by sources, conditions and contemporary values.
Keywords: Taj al-Muluk, Reza Khan, 1299 coup, oral history, Cossacks, Bolshevism -
شیخ خزعل در خوزستان یکی از نیروهای مرکزگریز در اواخر قاجار بود که با تکیه بر رشته ای از عوامل داخلی و خارجی به مانند ضعف قاجارها و جنگ جهانی اول توانسته بود تا حدودی خودمختاری به دست آورد. حکومت والی بر پشتکوه که با شیخ خزعل متحد بود و همچنین موقعیت راهبردی لرستان باوجود خاندان های شورشی مانند خوانین زینبی بیرانوند که به مثابه حایلی میان خوزستان و پایتخت عمل می کردند از چشم شیخ خزعل دور نماند تا با این شرایط بتواند در برابر حکومت مرکزی تمرد نماید. نوع پژوهش حاضر توصیفی_تحلیلی با استفاده از منابع دست اول، اسناد، روایات و سایر منابع تحقیقاتی و اساس آن واکاوی این پرسش است: شیخ خزعل برای حفظ قدرت خود بر بخشی از خوزستان در مقابله با حکومت مرکزی چه مناسباتی با والی پشتکوه و خوانین زینبی بیرانوند برقرار کرد؟ حاصل بررسی صورت گرفته بیانگر اینست که شیخ خزعل با برقراری ارتباط پنهانی، تحریک و تشویق انگیزه ای، حمایت مالی و تسلیحاتی از والی پشتکوه و خوانین شورشی لرستان به ویژه خوانین زینبی بیرانوند توانست تا مدت ها از ورود نیروهای حکومت مرکزی به خوزستان جلوگیری نماید. وی طبق یک برنامه سنجیده با طرح یک زنجیره از نیروهای مرکزگریز مثل خوانین زینبی بیرانوند و والی پشتکوه از سیلاخور در پیشکوه تا حسین-آباد در پشتکوه امتداد داشت، توانست با ارسال اسلحه به مخالفان حکومت مرکزی در این مناطق تا مدت ها از نفوذ حکومت مرکزی در منطقه تحت نفوذش در محمره جلوگیری کند. در واقع ماندگاری شیخ خزعل در مدت حکومتش بر بخشی از خوزستان بر مبنای طرح یک مناسبات منطقه ای از سیلاخور تا حسین آباد بود.
کلید واژگان: شیخ خزعل، والی، لرستان، خوزستان، رضاخانSheikh Khazal in Khuzestan was one of the centrifugal forces in the late Qajar period who, by relying on a series of internal and external factors such as the weakness of the Qajars and the First World War, was able to gain some autonomy. The governorship of Poshtkuh, which was allied with Sheikh Khuzal, as well as the strategic position of Lorestan, despite insurgent families such as the Khans of Zeinabi Biranvand, who acted as a barrier between Khuzestan and the capital, did not escape Sheikh Khuzal's eyes. The central government rebels. The present type of descriptive-analytical research using first-hand sources, documents, narrations and other research sources is based on the analysis of this question: Sheikh Khazal to maintain his power over a part of Khuzestan in the face of the central government. Established? The results of the study indicate that Sheikh Khazal, by secretly communicating, inciting and encouraging motivation, financial support and weapons from the governor of Poshtkuh and the insurgent Khans of Lorestan, especially Khans Zeinabi Biranvand, was able to enter the central government forces long ago. Khuzestan to prevent. According to a well-thought-out plan, a chain of centrifugal forces such as Khanin Zeinabi Biranvand and the governor of Poshtkuh stretched from Silakhor in Pishkuh to Hossein-Abad in Poshtkuh, sending weapons to the central government opposition in these areas to prolong the government's influence. Central in the area under its influence in Mohammarah.
Keywords: Vali, Sheikhkhzal, Lorestan, Khuzestan, Reza Khan -
در این مقاله به بررسی نقش سرکوب‌گرانه انگلیس و عوامل آن، در دوره پایانی نهضت جنگل، اردیبهشت 1299 تا آذر 1300، پرداخته‌ایم. عوامل انگلیس در این برهه در چند جبهه مختلف به جنگ نهضت جنگل رفتند. بخشی از عوامل برجسته انگلیس، به‌صورت نفوذی در میان بلشویک‌ها حضور پیدا کردند و جریان چپ را به سمت اهداف انگلیس مدیریت کردند. آنها با تندروی، رهبری این جناح را به‌دست گرفتند و فعالیت‌هایی انجام دادند که به ضرر نهضت جنگل بود. از سوی دیگر، میرزا کریم‌خان رشتی، از برجسته‌ترین عوامل انگلیس در ایران معاصر، جبهه عظیمی ایجاد کرد و طیف مختلفی از گروه‌های داخلی را حول محور ضدیت با نهضت، گردآورد. شوروی هم، به‌رغم تمام شعارهای ضدامپریالیستی، برای نابودی نهضت جنگل، با انگلیسی‌ها همکاری و در نهایت نهضت را سرکوب کردند.
کلید واژگان: نهضت جنگل، میرزا کوچک جنگلی، کودتای سوم اسفند 1299، انگلیس، رضاخانThis paper studies the repressive role played by the British in the last phase of Jungle Movement (May 1920 – December 1921). The British fought with the Jungle forces in several fronts. Part of skillful British agents penetrated in the Bolshevik forces and led the leftists toward the British goals. By taking radical positions, they became the leader of this faction and followed the activities harmful for the Jungle Movement. On the other side, Mirza Karim Khan Rashti who was one of the prominent British agents in contemporary Iran, created a great front and gathered a vast spectrum of domestic forces who were opposing with the Jungle Movement. The Soviets also cooperated with the British despite anti-imperialistic slogans in order to wipe out the Jungle Movement and finally they repressed that.
-
در این مقاله به مطالعه زندگی وزولود استاروسلسکی، چگونگی برآمدن او به فرماندهی نیروی قزاق و در نهایت کنار گذاشتن او از این فرماندهی پرداخته‌ایم. روند برآمدن و عزل استاروسلسکی مقدمه و زمینه‌های دست‌یافتن انگلیس به فرماندهی نیروی قزاق بود. این نیرو که در زمان ناصرالدین‌شاه تاسیس شد تا مدتی پیش از کودتای سوم اسفند 1299، فرمانده‌اش به دست افسران روسی بود. یکی از لوازم و نیازهای کودتای سوم اسفند به‌دست گرفتن فرماندهی نیروی قزاق، به‌عنوان مهمترین نیروی نظامی کشور بود. آن کودتا به وسیله قزاق‌ها به فرماندهی رضاخان انجام شد. شناسایی رضاخان برای انجام کودتا روی دیگر پروژه حذف استاروسلسکی بود.
کلید واژگان: کودتا، استاروسلسکی، انگلیس، نیروی قزاق، رضاخانThis paper reviews the life of Vsevolod Starosselsky (1875–1935); how he rose up, became the commander of Persian Cossack Brigade, and finally dismissed. The process ending up with the rise and fall of Starosselsky paved the way for the British to take the control of Persian Cossack Brigade. This brigade had been stablished during the reign of Naser al-Din Shah Qajar. Shortly before the coup, Russians officers would command this force. Commanding this brigade was a necessary tool for 1921 coup since it was the most important military force in the country. Cossack Brigade did that coup headed by Reza Khan. Recognizing Reza Khan to attempt the coup was the other side of Starosselsky dismissal project.
Keywords: Coup, Starosselsky, Great Britain, Cossack Brigade, Reza Khan -
مجله تاریخ و تمدن اسلامی، پیاپی 32 (پاییز 1399)، صص 167 -194
تا قبل از کودتای سوم اسفند 1299 دیویزیون (لشکر) قزاق و تشکیلات ژاندارمری دو نیروی نظامی اصلی ایران با خاستگاه هایی متفاوت بودند. این دو نیرو بررغم تضاد هایی که با هم داشتند در جریان قرارداد 1919 تا اندازه ای به هم نزدیک شده، به دنبال کودتای سوم اسفند به همکاری نسبی با هم پرداختند، اما تضادها و رقابت های آنان بلافاصله بعد از کودتا مجددا آشکار گشت و در اواخر سال 1300ش به محو استقلال ژاندارمری و ادغام آن در قشون متحدالشکل انجامید. هدف پژوهش حاضر این است که با تکیه بر منابع و پژوهش های معتبر ضمن مروری بر پیشینه این دو نیرو، به فراز و فرود جایگاه ژاندارمری بعد از کودتا تا پایان قیام لاهوتی (بهمن 1300) بپردازد و به این سوال پاسخ دهد که ژاندارمری در جریان تاسیس قشون متحدالشکل، در نتیجه کدام عوامل جایگاه خود را به نفع نیروی قزاق از دست داد؟ پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی به تجزیه و واکاوی چگونگی برتری یافتن نیروی قزاق بر ژاندارمری در فاصله اسفند 1299 تا بهمن 1300 می پردازد. یافته های پژوهش نشان می دهد که سه واقعه قیام کلنل محمدتقی خان پسیان، شکست اردوی آهنین و شورش لاهوتی زمینه های لازم را برای تحقق هدف دیرینه سردار سپه مبنی بر محو ژاندارمری و ادغام آن در نیروی قزاق فراهم آورد و وی در تشکیلات جدید باز هم ژاندارم ها را در جایگاهی پایین تر از قزاق ها قرار داد.
کلید واژگان: ابوالقاسم لاهوتی، اردوی آهنین، پسیان، رضاخان، ژاندارمری، قزاق، کودتاUntil Before the February 22nd 1921 coup, the Cossack division and the gendarmerie were the two main military forces of Iran with different origins. Despite their contradictions, the two forces became somewhat closer during the 1919 agreement and partly cooperated together following the February 22nd 1921 coup, but their contradictions and rivalries immediately reappeared after the coup in early 1922, led to the disappearance of the independence of the gendarmerie and the integration into a uniformed army. The present study by reliable sources and researches has studied the background of those two forces to deal with the rise and fall of the gendarmerie after the coup until the end of the Lahouti uprising and so tries to answer the question that the how did the gendarmery lost its position in favor of the Cossack force? By a descriptive-analytical method this paper has analyzed how the Cossack force prevailed over the gendarmerie in the period from February 1921 to February 1922. The findings show that the three events of Colonel Mohammad Taghi Khan Pessian's uprising, the defeat of the Iron regiment, and the Lahouti's revolt provided the required grounds for the realization of Sardar Sepah's long-standing goal of eliminating the gendarmerie and integrating it into the Cossack force. In the new organization, he again placed the gendarmes in a lower position than the Cossacks.
Keywords: Gendarmerie, Cossack, Reza Khan, Coup, Lahouti, Pessian, Iron regiment -
تا قبل از تشکیل قشون متحدالشکل در جنگ و درگیری هایی که میان اسماعیل آقا (سمکو) با قوای دولتی روی می داد غالبا شکست با نیروی دولتی بود. به دنبال تشکیل قشون متحدالشکل، سرکوبی سمکو در اولویت قرار گرفت و این مهم ترین ماموریت این نیروی تازه تاسیس بود که تحت فرماندهی ژنرال امان الله جهانبانی بالاخره در تابستان 1301 و در محلی بنام شکریازی، سمکو را شکست دادند. هدف پژوهش حاضر پاسخ به این پرسش است که علل پیروزی قشون متحدالشکل در شکریازی چه بود و چه تمایزهایی میان این جنگ با جنگ های سابق وجود داشت؟ مقاله حاضر ضمن مروری بر جنگ های پیش از شکریازی، با تکیه بر منابع معتبر و به روش توصیفی تحلیلی برای نخستین بار به بررسی و تحلیل علل و عوامل پیروزی ارتش ایران در این جنگ می پردازد. فرضیه پژوهش حاضر بر این اساس است که جنگ شکریازی به لحاظ زمینه ها و بسترهای آن و همچنین توانایی های نظامی و عملیاتی کاملا متفاوت از جنگ های سابق بود. یافته های تحقیق نشان می دهند علاوه بر برتری های کمی و کیفی نیروی دولتی و تسلیحات جنگی آنان، موفقیت در جنگ شکریازی همچنین حاصل تدابیر دیپلماتیکی چون هماهنگی با ترکیه و پاره ای عوامل دیگر بود.
کلید واژگان: جنگ شکریازی، اسماعیل آقا سمکو، قشون متحدالشکل، جهانبانی، رضاخانAbstract Before the formation of uniformed army, in most of the wars fought between the state forces and Ismail Agha Shishak (Simko Shishak), the state forces suffered heavy defeats. Following the formation of the uniformed army, the crackdown of Simko was given priority and this was the most important mission of this newly formed force who under the command of General Amanollah Jahanbani finally defeated Simko in Shakaryazi in summer 1922. The present descriptive-analytical study, relying on reliable resources and for the first time, aims to find the reasons for the victory of uniformed army in Shakaryazi and what made this war different from the previous ones. The hypothesis of this study is that Shakaryazi war was completely different from previous wars in terms of backgrounds as well as military and operational capabilities. The findings show that in addition to qualitative and quantitative advantages of the governmental force and their armament, the success in Shakaryazi war was resulted from diplomatic measures such as cooperation with Turkey and some other factors.
Keywords: Shakaryazi, Simko, uniformed army, Jahanbani, Reza Khan -
به تازگی سندی ارزشمند از شهربانی کرمانشاه در دوران رضاخان و مربوط به سال های 1310 تا 1315 خورشیدی یافت شده که شناسنامه اطلاعاتی افراد تحت تعقیب آن دوران است. در میان افراد مختلف مطرح شده در این سند، نام و تصویر تعدادی از مبارزان مخالف استبداد رضاخانی دیده می شود که بیشتر آن ها با دستور وی و توسط عوامل زندان قصر کشته شده اند. این مقاله با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی و مراجعه به منابع کتابخانه ای درصدد معرفی، مبارزات و سرانجام تلخ تعدادی از این افراد است که علاوه بر معرفی صوری و محتوایی این سند در صدد معرفی سابقه مبارزاتی تعدادی از این مبارزان است. نتایج تحقیق حاکی از نقش مبارزاتی افراد انقلابی آن دوران در زمینه های مختلف است: عده ای از این مبارزان همچون شیخ محمدتقی بهلول در لباس روحانیت بوده و از حریم ارزش های اسلامی مانند حجاب دفاع می کرده اند. عده ای از جمله بزرگان برخاسته از دامن عشایر بودند که سابقه ای دیرینه در مبارزه با حکومت های دست نشانده ای همچون رضاخان داشتند. کسانی مانند ناصرخان قشقایی و یوسف خان امیر مجاهد. عده ای از آن ها از صاحبان قلم و اندیشه بودند مانند فرخی یزدی و یحیی دولت آبادی. از میان آن ها فردی چون شیخ خزعل کعبی به منافع شخصی خود بیش از هر چیز دیگری می اندیشید و در مبارزه با رضاخان ثبات فکری نداشت.کلید واژگان: شناسنامه اطلاعاتی، اشراف، شهربانی، کرمانشاه، رضاخانRecently, a valuable document of the Kermanshah police during the reign of Reza Khan related to the years 1310 to 1315 was found, which is the identity card of the prosecuted people at that time. Among the various individuals mentioned in this document are the names and images of a number of fighters opposed to Rezakhani's tyranny, most of whom were killed on his orders and by palace prison agents. This article uses a descriptive-analytical method and refers to library sources to introduce,battles and finally the bitter fate of some of these people. In addition to the formal and content introduction of this document,this paper seeks to introduce the battles of some of these fighters. The results of the research indicate the role of the revolutionary people of that time in various fields: some of these fighters, such as Sheikh Mohammad Taghi Behlool, dressed as clerics and defended the sanctity of Islamic values such as hijab. Some of them were tribal elders like Naser Khan Qashqaei and Yousef Khan Amir Mojahed who had a long history of fighting against tyrannical governments such as Reza Khan. Some of them were writers and thinkers, such as Farrokhi Yazdi and Yahya Dolatabadi. Among them, somebody like Sheikh Khazal Kaabi thought of his personal interests more than anything else and did not have intellectual stability in the fight against Reza Khan.Keywords: information card, aristocracy, Police, Kermanshah, Reza Khan
-
Having been released from Seyed Zia al-Din Tabatabaei’s prison, Firouz Mirza Nosrat al-Dowleh entered the parliament (Majlis) from Kermanshah in its fourth period. Nosrat al-Dowleh, who regarded the British policy towards himself and his family as hostile at the time of coup d’état of 1921, employed anti-British policy during the fourth period of Majlis with the cooperation of Qavam al-Saltaneh (the Prime Minister). However, some incidents at the time of elections for the fifth Majlis made him change his attitude towards Britain. During two years of activity in the fifth Majlis, Firouz recovered his relationship with Reza Khan-e Sardar Sepah and became one of his allies. Undoubtedly, Nosrat al-Dowleh is one of the great men of politics in our country whose position and role in contemporary history are not fully explored. The present study seeks to criticize and evaluate the role and activity of this outstanding grandee during the fourth and fifth periods of Majlis.
Keywords: Nosrat al- dowleh, Firouz, Reza khan, Sardar sepah, Majlis -
این مقاله به بررسی «پروژه جمهوریت» که در زمستان 1302 توسط رضاخان به اجرا گذاشته شد می‌پردازد. این پروژه از سه بازوی نظامی، تبلیغی و سیاسی پارلمانی برخوردار بود. رضاخان پیش از آن و برای اجرای پروژه، ابزارهای لازم را که عبارت بودند از وزارت جنگی و رییس‌الوزرایی به دست آورده بود. او با اقدامات مختلفی از جمله تهدید و تطمیع مخالفان و استفاده از امکانات وزارت جنگ و ابلاغ دستورالعمل به نظامیان و دولتمردان سعی داشت تا پایان اسفند 1302 طرح مذکور را در مجلس به تصویب برساند و حکومت قاجار را منحل سازد. در این دوران حکومت قاجار در ضعیف‌ترین وضعیت خود به‌سر می‌برد و تنها قدرتی که توانست مانع از اجرای پروژه شود روحانیت و قدرت اجتماعی آن بود. با تجلی این قدرت بود که مجلسیان توانستند در برابر پروژه جمهوریت بایستند و مانع از تصویب آن شوند.
کلید واژگان: رضاخان، دوره پنجم مجلس شورای اسلامی، جمهوریت، نظامیان، سال 1302
- نتایج بر اساس تاریخ انتشار مرتب شده‌اند.
- کلیدواژه مورد نظر شما تنها در فیلد کلیدواژگان مقالات جستجو شده‌است. به منظور حذف نتایج غیر مرتبط، جستجو تنها در مقالات مجلاتی انجام شده که با مجله ماخذ هم موضوع هستند.
- در صورتی که می‌خواهید جستجو را در همه موضوعات و با شرایط دیگر تکرار کنید به صفحه جستجوی پیشرفته مجلات مراجعه کنید.
©2000-2025 magiran.com All Rights Reserved.