مامون
در نشریات گروه تاریخ-
سیاست مذهبی مامون و گسترش تشیع درایراننشریه سخن تاریخ، پیاپی 44 (زمستان 1402)، صص 117 -140
خلافت مامون زمینه ساز تغییرات و تحولات سرنوشت سازی در جهان اسلام، به ویژه در سرزمین ایران برای مذهب تشیع و شیعیان گردید. این پژوهش در صدد بررسی این مسئله است که سیاست مذهبی مامون چه بود و خواسته و ناخواسته چه پیآمدهایی برای مذهب تشیع و گسترش آن در ایران داشت؟ فرضیه تحقیق این است که مامون به منظور مشروعیت بخشی و تحکیم بنیان قدرت خود؛ به سرمایه معنوی، نفوذ دینی واعتبار اجتماعی و سیاسی تشیع و شیعیان، به امامت امام رضا (ع) متوسل شد. او براین باور بود که با اتخاذ چنین سیاستی می تواند به اهداف خود نایل آید اما، سیاست ها و اقدامات خاص علی بن موسی الرضا (ع) چنان شرایط را دگرگون ساخت که نه فقط مامون به اهداف خود نرسید بلکه با چالش ها و تعارض های بنیادین فکری- سیاسی با آموزه های تشیع و شیعیان به امامت آن حضرت مواجه گردید. در این پژوهش با روش تحلیل سندی وکیفی این نتیجه به دست آمد که امام رضا (ع) سیاست ابزاری مامون را به سیاستی راهبردی و فرصتی برای تفسیر، تبیین و نشر آموزهای حقه اسلامی مبتنی بر اصل امامت تبدیل کرد و از فرصت فراهم شده به وسیله مامون برای گسترش تشیع و آموزه های شیعی بهره برد.
کلید واژگان: مامون، سیاست مذهبی، امام رضا (ع)، ولایتعهدی، تشیع، ایرانMa'mun's religious policy and the expansion of Shiism in IranThe period of Ma'mun's caliphate became the basis for the decisive changes and transformations in the Islamic world, especially in the vast land of Iran for the Shiism and Shiites. This research aims to investigate the issue of what was Ma'mun's religious policy and what were the intended and unintended consequences for the Shia religion and its expansion in Iran? The hypothesis of the research is that Ma'mun resorted to the Imamate of Imam Reza in order to legitimize and consolidate his power with capital and prestige, the religious, social and political influence of Shiites and Shiites. He thought that by adopting such a policy, he could achieve his goals. However, the specific policies and measures of Ali ibn Musa al-Reza changed the situation so much that not only did Ma'mun not reach his goals, but he also faced challenges and fundamental intellectual-political conflicts with the teachings of Shi'ism under his Imamate. With the method of documentary and qualitative analysis, the result was obtained that Imam Reza turned Ma'mun's instrumental policy into a strategic policy and an opportunity to interpret, explain and publish the teachings of Islamic wisdom based on the principle of Imamate and took advantage of the opportunity provided by Ma'mun to spread Islam with Shiite reading.
Keywords: Ma'mun, Religious Politics, Imam Reza, Succession, Shiism, İran -
داستان بازدید عبدالله مامون (198-218 هجری) خلیفه نام آور عباسیان از دخمه خسرو انوشیروان (531-579 م.)، دست کم از سده پنجم هجری، با روایت های گوناگون در منابع تاریخی آمده است. مامون آگاه از دادگری و خردمندی پادشاه ایرانی، کنجکاوانه به دیدار دخمه او می رود و آنگاه با دیدن شکوه کالبد مرده او و نیز درون مایه اندرزهای اخلاقی او چنان به شگفت می آید که همدلانه زبان به ستایش بزرگی و خردمندی و برتری خسرو انوشیروان می گشاید. در روایتی از این حکایت که در «تاریخ بناکتی» نوشته داوود بن محمد بناکتی (مرگ: 730 هجری) آمده است، تلاش مامون برای یافتن و ورود به دخمه خسرو انوشیروان، به گونه ای بازگو می شود که یادآور بن مایه گذشتن پهلوان از چندین سختی و دشواری برای دست یافتن به هدفی معین است که این بن نامه، الگوی هفت خان نامیده می شود. با این که پژوهش های فراوانی درباره بن مایه هفت خان در فرهنگ ایرانی انجام شده و نیز به بازدید مامون از دخمه خسرو انوشیروان پرداخته شده است، در هیچکدام از این پژوهش ها، این بازدید در چارچوب بن مایه ایرانی هفت خان واکاوی نشده است. در این جستار، تلاش خواهد شد که این حکایت را هرچند ساختگی و خیالی باشد، در چشم انداز بزرگ تر الگوگیری عباسیان از ساسانیان و فرهنگ ایرانی با راهنمایی ایرانیان فرهیخته کارگزار خلافت بغداد بنگریم تا احتمالا روشن شود که پردازندگان این حکایت که شاید بتوان آن را «هفت خان مامون» نیز نامید، چه کسانی بوده اند و اگرچه خیالی و ساختگی، چرا مامون خلیفه بزرگ جهان اسلام را به دیدار خسرو انوشیروان پادشاه ایرانی زردشتی برده اند.
کلید واژگان: مامون، خسرو انوشیروان، دخمه، تاریخ بناکتی، هفت خان، فضل بنJostarha-ye Tarixi, Volume:12 Issue: 2, 2022, PP 289 -322The story of the visit paid by ʽAbd-allāh Maʼmūn as an ʽAbbasid caliph (814-834 CE) to Khusraw I's tomb (531-579 CE) has been told in a great many historical sources at least since the eleventh century. Aware of the Persian ruler's fairness and sagacity, the caliph pays a visit out of curiosity to the tomb, and begins to extol his virtues upon seeing Khusraw's corpse and the moral themes there. In an account provided by Tārikh-e Banākatī written by Dāwūud b. Moḥammad Banākatī (d. 730/1329), Maʼmūn's effort to find the tomb is narrated as though a hero goes through the arduous stages of a quest to achieve a predetermined end. The process resembles a leitmotif called haftkhān, or literally 'seven stages'. Notwithstanding a large number of studies discretely dealing with the leitmotif and the quest, the visit by Maʼmūn has never been analyzed in terms of the leitmotif. We will try to examine the embed it, regardless of whether it is real or imaginative, in a wider perspective which involves the Abbasids' emulation of the Sasanian and Persian culture through the good offices of the cultured Persian agents working in the caliphate establishment in Baghdad. This will probably reveal who were behind the narrating or fabricating of what we may designate as Haftkhān-e Maʼmūn, and why the caliph of the Muslim world set out to visit the tomb of a Persian Zoroastrian king.
Keywords: Maʼmūn, Khusraw I, Daxma, Tārikh-e Banākatī, Haftkhān, Fażl b. Sahl, Ḥasan b. Sahl -
این پژوهش، با هدف بررسی نقش «مشروعیت» در حاکمیت مامون، بر آن است تا با تکیه بر روش گفتمان انتقادی فرکلاف و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای، پیش زمینه ها و علت های پیشنهاد ولایتعهدی به امام رضا(ع) را، با واشکافی گفتمان دو سوی درگیر در منازعه مامون و امام رضا(ع)- تفسیر و تبیین کند و با نگرشی تحلیلی انتقادی بر مقطع تاریخی منتهی به ولایتعهدی امام رضا(ع) در پی حصول به این نتیجه است که مامون کوشیده، با افزودن ضلع دیگری بر حاکمیت خود، مرکز ثقل مشروعیت را جابه جا کرده، توازن قوای هر دو طرف را به نفع خود برهم زند و تلاش او برای بهره بردن از پتانسیل علویان و رهبر ایشان امام رضا(ع) که در بین مسلمانان محبوبیت و مشروعیت و مقبولیت داشته، یک استراتژی حکومتی برای حل «بحران مشروعیت» ایجاد شده از قتل خلیفه مستقر بوده است.
کلید واژگان: عباسیان، بحران مشروعیت، ولایتعهدی امام رضا(ع)، مامون، علویان، فرکلاف -
«بیت‌الحکمه» مامون کتابخانه‌ای سلطنتی بود که در عصر اول عباسی همزمان با خلافت هارون عباسی (170193ق) و وزارت خاندان برامکه در سال 187ق/803م تاسیس شد و در دوران خلافت مامون تا متوکل (198232ق) به اوج شکوفایی رسید و از عصر متوکل (232247ق) رو به افول نهاد. جریان اعتزال در شکل‌گیری، رونق و افول بیت‌الحکمه مامون نقش بسزایی داشت. این پژوهش با هدف ارایه تصویری از نقش جریان اعتزال در شکل‌گیری بیت‌الحکمه ازیک‌سو و فروکاهش رونق آن ازدیگرسو، به عوامل موثر در شکل‌گیری و فروپاشی آن به شیوه توصیفی تحلیلی با تمرکز بر نقش اندیشه و جریان اعتزال می‌پردازد. براساس یافته‌های تحقیق، مقابله با نفوذ علمی و معنوی اهل‌بیت، با به جریان انداختن حرکت‌های جدید علمی و گرایش شدید مامون و خلفای پس از وی تا متوکل به اندیشه اعتزال از جمله عوامل شکل‌گیری بیت‌الحکمه بود. کاهش رونق نهضت ترجمه، خروج دانشمندان از بغداد، تلاش گسترده مامون در دفاع از اندیشه‌های اعتزالی، سخت‌گیری‌های فراوان نسبت به مخالفان اعتزال، سیاست‌های ضداعتزالی متوکل، اطرافیان او و خلفای پس از وی، ترویج حدیث‌گرایی به‌جای خردگرایی که شالوده جریان اعتزال بود و عدم تسامح و تساهل خلفای پس از مامون با اندیشمندان و علمای مذاهب گوناگون و به‌ویژه معتزله به‌لحاظ اعتقادی موجب افول بیت‌الحکمه مامون شد. البته شکل‌گیری قدرت‌های نیمه متمرکز و گاه کاملا مستقل در شرق و غرب خلافت عباسیان و تقابل آنان با دستگاه خلافت را نیز به‌عنوان عامل سیاسی نمی‌توان نادیده گرفت.
کلید واژگان: بیت الحکمه، شکل گیری بیت الحکمه، افول بیت الحکمه، مامون، معتزله، جریان اعتزال -
امام رضا (ع) همزمان با شروع قرن سوم هجری وارد ایران شد. از سال 12 هجری قمری فتوحات اسلامی در ایران شروع شد و همزمان به ویژه در دوران خلافت امیرالمومنین علی (ع) مردم با خاندان آل بیت (ع) آشنا شدند و انس گرفتند و تشیع در این سرزمین نفوذ یافت. مناطقی مثل مداین، قم و خراسان اولین مناطقی بودند که در همان سده اول هجری به تشیع گرایش پیدا کردند. در اینجا این سوال مطرح است که ورود امام رضا (ع) به ایران چه تاثیری در گسترش تشیع در بین ایرانیان داشت. به طور یقین تاثیر فرهنگ را در عقیده ملت ها را نمی توان انکار کرد. مردمی که تمدن اصیل و فرهنگی عمیق دارند به طور نسبی قدرت تمیز و تشخیص بیشتری از بقیه دارند و این خود عامل مهمی برای پذیرش آیین تشیع در ایران بود. یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد که ورود امام رضا (ع) تاثیر زیادی در گرایش ها و نگرش های اعتقادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی ایرانیان داشت؛ زیرا شخصیت علمی، معنوی و شیوه های اخلاقی و رفتاری امام رضا (ع) و تعاملات ایشان با مردم زمانی که در خراسان بودند نیز این تاثیر را دوچندان می کرد.
کلید واژگان: امام رضا (ع)، تشیع، هجرت، ایران، خراسان، خلفا، هارون، مامون -
Different and sometimes conflicting narrations from Imam Reza's Subrogation have been reflected in Sunni and Shia texts. Therefore, the problem of this article is to study Subrogation narratives in Islamic Historiography, And the author intends to answer these questions: How Has Imam Reza's Subrogation been reflected in historical sources, and have historians mention to Imam Reza's compulsion to accept succession? Which sources have mentioned this issue? The author intends to answer these questions using a descriptive-analytical method. The results of this study show that each of these historians, influenced by their own insights and attitudes, has reflected the Subrogation narrative in their text. Sunni religious historians have sought to legitimize the al-Ma'mun government and have rejected the report of al-Ma'mun compulsion to accept the Subrogation of Imam Reza, so that they intend to convey to the reader that acceptance of Imam Reza's Subrogation was based on consent. Shiite historians who have written their texts during the Shiite Buyid dynasty, have studied and mentioned in detail the issue of the compulsion of Imam Reza. The
Keywords: al-Ma'mun, Imam Reza's Subrogation, Legitimacy, Shiite andSunni Historical Texts -
از ابتدای آفرینش بشری، بحث و گفتگو از کارآمدترین روش ها در بیان آراء و اندیشه ها بوده است. این سیر تکوینی برای انتقال آراء و عقاید ادامه داشت تا اینکه در عصر امام رضا(ع) با توجه به اوضاع سیاسی و فرهنگی و ظهور فرقه ها و مذاهب مختلف، رونق یافت و در این میان مامون با برپایی جلسات بحث و گفتگو بر رونق این گونه محافل افزود. با این توصیفات، با توجه به داده های منابع اسلامی در پی پاسخگویی به این سوال هستیم که با توجه به علل به وجود آمدن فضای باز فرهنگی توسط خلیفه عباسی، امام رضا(ع) چگونه توانست با منطق عقلاتیت در مناظرات طرف مقابل خود را به قبول عقیده درست وا دارد؟ این پژوهش به شیوه توصیفی- تحلیلی در پی پاسخ بدین پرسش است. نتایج حاصل از پژوهش بیانگر آن است که به دلیل بها دادن مامون به صاحبان ارباب ادیان و مذاهب و برقراری نهضت ترجمه و قدرت گیری گروه های عقلگرا فرصت مناسبی به وجود آمد تا امام رضا(ع) با تکیه بر علم لدنی خویش، با شاخصه های راهبردی منطق عقلانیت به خوبی افراد مقابل خود را مجاب نموده و آنها را به پذیرش حقیقت وا دارد.
کلید واژگان: مناظرات، امام رضا علیه السلام، عقلانیت، مامون، مدارا و تسامح دینیsince the beginning of human creation, the discussion has been one of the most effective methods in expressing openinos and ideas. This development continued for the transfer of votes and ideas until at the age of Imam Reza, given the political and cultural conditions and the emergence of different sects and religions, Mamoon continued to hold talks and discussions about the prosperity of these circles. According to these description and Islamic source data, we are seeking answer to this question regarding the causes of the existence of open cultural space by Khalifa al-Abbasi, how was Imam-Reza able to admit the right opinion in the debate on the other side. This research is based on descriptive-analytical way to answer this question. The results of the study indicate that, due to the value of Mamoon to the owners of religions and beliefs the establishment of translation movement and the rise of empowering group, there was a good opportunity for Imam Reza to relying on his strategic features of rationality logic as well as individuals, and to persuade them to accept the truth.
Keywords: Debates, Imam Reza (AS), Rationality, Faith, Tolerance, Religious Tolerance -
فصلنامه تاریخ اسلام، پیاپی 76 (زمستان 1397)، صص 99 -128رونق فرهنگی عصر اول عباسی، اقتدار و تسامح نسبی خلفا و دولت مردان این عصر و شرایط اقتصادی و اجتماعی حاکم بر قلمرو اسلامی، زمینه های بهره گیری مسلمانان را از میراث فرهنگی دیگر ملل، مانند نهادهای آموزشی هموار کرد و امکان تحقق بخشی از آموزه های اسلامی را در علم آموزی و مدنیت فراهم آورد. در این میان خراسان دارای جایگاهی ویژه بود و با توجه به عوامل و زمینه های زیر در عرصه علم و آموزش، رشدی فراوان یافت و مراکز آموزشی نوظهوری در آنجا پدید آمدند. عواملی مانند جایگاه ویژه خراسان در تکوین و تحکیم قدرت بنی عباس، استقرار و تعلق خاطر مامون به این منطقه، علاقه مندی مامون به علم، حضور امام علی بن موسی(ع)در این منطقه و نقش ایشان در فعالیت های علمی و سرانجام موقعیت ویژه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی خراسان که با پیدایش حکومت های محلی بر ظرفیت های آن افزوده شد در این امر تاثیر فراوانی داشتند. بررسی سیر تحول علمی و آموزشی خراسان با تاکید بر جایگاه مراکز آموزشی عصر امارت و خلافت مامون و واکاوی تاثیرگذاری شرایط سیاسی بر آن، به ویژه سهم دولت مردان این عصر، مسئله ای است که مقاله حاضر با رویکرد توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر منابع دست اول در پی تبیین آن است.کلید واژگان: خراسان، نهاد علم، نهاد آموزش، مامون، تمدن اسلامیHostory of Islam, Volume:19 Issue: 76, 2019, PP 99 -128Cultural prosperity in the first era of the Abbasid government, the relative authority, the toleration of caliphs, the presence of statesmen in this era, the economic and social conditions dominated on the Islamic territory provided the ground for the Muslims to take advantage of cultural inheritance of other nations such asEducational institutes to fulfill some parts of Islamic instructions in regard with seeking knowledge and civility. Meanwhile, Khorasan was of particular position thanks to the elements such as the particular position of Khorasan in creating and strengthening of the Abbasids’ authority, Ma’mun’s interest to settle in this area and his role in regard with the scientific activities and finally the particular economic, social and political conditions in Khorasan which was developed by the advent of the local governments. The investigation of scientific and educational development in Khorasan with the emphasis on the position of educational centers in time of Ma’mun as well as the study of the effectiveness of political conditions particularly the role of statesmen are the issues followed in the present research by taking advantage of the descriptive-analytical method and the primary sourcesKeywords: Khorasan, institute of science, Institute of Education, Ma’mun, Islamic civilization
-
After the fall of the Barmakids, the Islamic Empire started to weaken, and the partitioning of Abbasid caliphate began since Harun al-Rashid. After a while, during a speech, Harun al-Rashid mentioned all the consequences which were caused by the absence of Barmakids dynasty. By slaughtering of the Barmakids, Persians’ influence decreased in the Abbasid state apparatus for a short period. However, during the struggle between Amin and Ma'mun which resulted to victory of Ma'mun over Amin with leadership of his Iranian prominent commander-in-chief, Tahir Dhul-Yamīnayn and the reinstating of Ma’mun to power again by the Iranian minister, Abu l-Abbas al-Fadl ibn Sahl, Persians regained their influence and power in the Abbasid
caliphate and the ruling of Islamic lands once again.Keywords: Al-Sahel, Al-Fadl ibn Sahl, Hassan Ibn-Sahl, Ma’mun, AbbasidCaliphate, Persians -
با روی کار آمدن عباسیان و آغاز نهضت علمی، فرقه های کلامی بسیاری در جهان اسلام به وجود آمدند. مهمترین این فرقه در دوره اول عباسی معتزله بود که خلافت عباسی به کمک آنها و با اتکاء به آرا و استدلالات عقلی آنها به مقابله با شبهات و تشکیکات وارده بر دین برآمدند. در این مقاله با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی بر پایه منابع کتابخانه ای به تبیین زمینه های قدرت یابی و افول این نحله فکری و همچنین مناسبات میان معتزلیان و اهل حدیث پرداخته شده است. سوال اصلی پژوهش این است که با توجه به خدمات معتزله در تبیین فکری جامعه اسلامی چه عواملی موجب شد تا متوکل عباسی معتزلیان را سرکوب کند و بار دیگر به اهل حدیث روی آورد؟ دستاورد تحقیق بر این نکته استوار است که مامون پس از غلبه بر امین برای مقابله با جناح پر قدرت قشری اعراب با تمایلات فکری حشویه، که مامون را نماینده واقعی اعراب اهل سنت نمی دانستند سبب نزدیکی خلیفه به معتزله شد. در حالی که متوکل به سبب علایق عرب گرایانه و تمایل به بازگرداندن خلافت عباسی به روزگار پیش از مامون، تلاش کرد تا با سرکوب معتزلیان بار دیگر به اهل حدیث نزدیک شود.کلید واژگان: اهل حدیث، عصر اول عباسی، فرقه های کلامی، مامون، معتزله، متوکلMu'tazilites, as an intellectual theological school flourishing at the early Abbasid era, had a great influence on the establishment of Abbasid caliphate. This paper, using a descriptive and analytical method based on library resources, attempts to explain causes and contexts of the rise and decline of this intellectual school, as well as the relations between the Mu'tazilites and the other outstanding theological school known as Ahl al-Hadith. The main question of the paper is why Mutawakkil (r. 847-861), despite of the marvellous contribution of Mu'tazilites to intellectual development in Islamic society, was opposed to them. The study's conclusion is that caliph Ma'mun (r. 813-833), in confrontation with Amin (r. 809-813) and his supporting sect of al-Hashwiyah which denied the authority of Ma'mun, intended to ratify the opposite thought system of Mu'tazilites who stood against orthodox Arabs. After Ma'mun, Mutawakkil, again by supporting Ahl al-Hadith, combated Mu'tazilites and tried to restore Arab nationalism.Keywords: Mu'tazilites, Ahl al-Hadith, Ma'mun, Mutawakkil, theological schools.
-
مسئله خلق قرآن، از جمله رویدادهای پرآوازه دوران مامون و جانشینان او، یک نزاع کلامی صرف نبود که مخالفان و موافقان آن، با استدلال و احتجاج به بیان دیدگاه خود بپردازند؛ بلکه با عنوان «محنت» به یک موضوع سیاسی و اجتماعی تبدیل شد و با تقسیم مسلمانان به دو دسته «باورمندان» و «غیرباورمندان» به آن، منازعات و مجادلات فراوانی را دامن زد و تا آنجا پیش رفت که انسجام فکری جامعه اسلامی را هم تهدید کرد. خلفای عباسی نیز در پی بهره برداری های خود از این ماجرا بودند.
این مقاله، با رویکردی تاریخی و با روش توصیفی تحلیلی، کوشیده است مفهوم خلق قرآن و عوامل مطرح شدن این موضوع از سوی معتزله و عباسیان، و سرانجام سیاست امام هادی(ع) را در برخورد با این مسئله بررسی کند. یافته های پژوهش نمایانگر آن است که امام هادی(ع) همچون امامان پیش از خود، در برخورد با این مسئله، سیاستی متفاوت با دو جریان فکری حاکم، یعنی معتزله و اهل حدیث و نیز دستگاه خلافت پیش گرفتند. امام هادی(ع) موضوع خلق قرآن را یک فتنه می دانستند و بر همین اساس و با تدبیر ایشان، شیعیان از ورود به این بحث بی حاصل خودداری کردند.کلید واژگان: امام هادی(ع)، خلق قرآن، محنت، مامون، احمد بن حنبلThe creation of Quran considered as the most famous event in time of Mamoon and his successors was not only a verbal dispute that its fore and against stated their viewpoints with reasoning but also it changed into a political and social issue as Mehnat and led to the division of Muslims into two branches of believers and non believers and threatened the Islamic intellectual unity.
Meanwhile, Abbasid caliphs were making profit from this event. Relying on the historical approach as well as the analytical-descriptive method, this article has endeavored to study the concept of creation of Quran and the elements of raising this issue by Abbasids and Mutazilites and finally, Imam Hadis policy in dealing with it.
The finding of research clarifies that Imam Hadi (PBUH) like Imams before him could deal with this issue considered as a dominant thought, against Mutazilah, people of tradition and caliphate system.Keywords: : Imam Hadi (PBUH)_creation of Quran_Mehnat_Mamoon_Ahmad Ibn e Hanbal -
در دوره ی خلافت عباسیان، به ویژه در دوره ی مامون، مناظره هایی با غیرمسلمانان اعم از اهل کتاب و غیر آنان انجام می شد که به زعم برخی از نویسندگان این مناظره ها گویای عصری درخشان و آزاداندیشی مامون عباسی و اعتقاد او به تکثر عقیدتی بوده است. اما تحلیل کنش ها و گفت وشنودهای خلیفه و مناظره کنندگان نشان دهنده ی وضعیت دیگری است. این تحقیق بر پایه ی روش کیفی تفسیری (مبتنی بر توصیف و تحلیل) در پی بررسی این مسئله است که به لحاظ روانی چه فضایی بر مناظره کنندگان، به ویژه غیرمسلمانان، حاکم بوده و تا چه اندازه در بیان باورهای خویش خودسانسوری می کرده اند و حضور مامون چه تاثیری بر برگزاری مناظره ها داشته است. مدعای پژوهش حاضر این است که با توجه به برخوردهای خلیفه با مناظره کنندگان هدف از برگزاری این جلسات غلبه و سرکوب این گروه ها و پیروزی فکری مسلمانان بر آنان بوده است.کلید واژگان: دوره ی عباسی، مناظره، غیرمسلمانان، آزاداندیشی، مامونDuring the Abbasid caliphate period, especially during the period of Mamun, there were debates with non-Muslims, whether from the Ahl al-Kitab (People of the Book) or others, which, according to some of the authors, illustrate a brilliant era and free-thinking of Mamun and his belief in plurality of ideologies. But the analysis of the actions and dialogues of the caliph and debaters indicates another situation. This research, based on the qualitative method of interpretation (based on description and analysis), seeks to investigate the question that which space has dominated over debaters, especially non-Muslims, and how much they practiced self-censorship in expressing their beliefs and what has been the effect of the presence of Mamun in these debates. The present paper claims that, with regard to the encounters of the caliph with the debaters, the aim of these meetings was to overcome and suppress these groups with the aim of gaining the intellectual victory of Muslim over them.Keywords: Abbasid Period, Debate, Non, Muslims, Liberal, Mamun.
-
مناظره های ائمه (ع) با گروه ها و اشخاص مختلف مذهبی، از مهم ترین مسائل برای درک بهتر باورهای شیعه امامیه است؛ زیرا این مناظره ها، به منظور شناخت درست باورهای شیعه انجام شده و این باورها، در گفتگوهای علمی با مخالفان مطرح شده است. در این میان، مناظره های امام جواد (ع)، به دلیل گستردگی فضای علمی پدیدآمده در آن دوره و پشتیبانی خلفای عباسی از برگزاری جلسه های مناظره میان بزرگان دین، از اهمیت بسزایی برخوردار است. این پژوهش با بهره گیری از موارد مناظره های امام جواد (ع)، در پی بررسی سیر تاریخی مناظره های امام در منابع مختلف کلامی، تاریخی، روایی، تفسیری و دیگر منابع است. بدین روی به مناظره های نه گانه یاد شده در منابع توجه داشته تا مخاطب، متن، راوی مناظره، تفاوت متن مناظره، سن امام و محل مناظره را در منابع بررسی کند و سیر تطور آن ها را مشخص سازد. این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی، دست آوردی داشته که بین مناظره های امام در منابع مختلف تفاوت خاصی وجود ندارد و این امر نشان دهنده فضای سیاسی حاکم بر دوره ایشان است.کلید واژگان: امام جواد (ع)، مامون، یحیی بن اکثم، مناظره، سیر تاریخی، معتصمThe debates between Shia Imams and different religious sects and groups have always been considered as a proper way in understanding Twelvers thoughts. Such discussions with oppositions in scientific environment can introduce a suitable way in recognizing Shiite beliefs. In the time of Imam Al-Jawad (a) scientific environment was dominated in which Abbasid caliphs tried their best to hold debates between religious leaders and scholars. In the present paper, historical changes of the debates of Imam Al-Jawad (a) will be analyzed based on historical, narrative, Kalam and interpretive sources. Therefore, the mentioned nine discussions in sources will be studied in the aspects of addressee, text, the narrator of discussion, differences between texts of discussions, the age of Imam and the place of discussion in order to specify the historical changes. The present paper has applied a descriptive analytical approach and it concluded that the differences between Imams discussions in different sources was insignificant which represents the political environment of the government of the time.Keywords: Imam Al Jawad (a), Mamun, Yahya ibn Aktham, Debates, Historical Changes, Mutasim
-
ورود امام رضا(ع) به ایران و اقامت ایشان باعث تحولات بزرگی در تاریخ ایران و اسلام به ویژه تشیع گردید. امام رضا(ع) پس از آن که با اکراه از مدینه به مرو آورده شد، به اجبار منصب ولایتعهدی مامون - خلیفه عباسی- را پذیرفت. دوران کوتاه ولایت عهدی ایشان از یک سو قیامهای علویان راآرام نمود واز سوی دیگر موجب رنجش عباسیان وقیام علیه مامون گردید.این دوران موجب آرامش و آزادی نسبی شیعیان که در زمان خلفای پیشین مورد آزار وشکنجه قرارمیگرفتند گردید وسادات وعلویان از بلاد مختلف به ایران مهاجرت کردند .در این عصر مامون جلسات مناظره با حضور امام رضا (ع) ودانشمندان ادیان مختلف برگزار می کرد که امام (ع) صاحبان مذاهب وفرق مختلف را مجاب نموده و به بسط وگسترش تفکر شیعه ورفع شبهات می پرداخت .حضور امام رضا (ع) موجب شکوفایی گنوسیسم اسلامی ایرانی گردید.کلید واژگان: امام رضا(ع)، ایران، پیامدهای سفر امام رضا(ع)، مامون
-
به قدرت رسیدن عباسیان، از مهمترین حوادث تاریخ جهان اسلام می باشد. آل علی(ع) و آل عباس، دو خاندان قدرتمند طایفه بنی هاشم، با همکاری یگدیگر دولت اموی را ساقط نمودند. عباسیان، تا پیش از سقوط بنی امیه، مردم را به اجماع درخصوص مناسبترین فرد از خاندان حضرت پیامبر(الرضا من آل محمد) دعوت می کردند. درنتیجه، بسیاری از شاخصیتهای وابسته به خاندان علی(ع) با تاویل شعارها به حق خلافت اولاد حضرت علی(ع) به جنبش عباسیان پیوستند. اما بنی عباس با به دست گرفتن رهبری جنبش، علویان را به حاشیه رانده و دولت عباسی را تشکیل دادند. خاندان علی(ع) نیز با ادعای اینکه صاحب مستحق خلافت می باشند، علیه بنی عباس جبهه گرفتند. به این طریق آنها به مهم ترین جبهه مخالف حکومت جدید تبدیل شدند. آل علی(ع) در دوره عباسیان، برای به دست آوردن حکومت قیام های متعددی را شکل دادند. خلفای عباسی نیز برای ایجاد مانع در مقابل آمال علویان، گاهی راه حل فشار، و گاهی نیز شیوه سازش را ترجیح می دادند. کوتاه سخن آنکه، تخاصم میان دو خاندان مورد بحث، به مدت مدیدی ادامه یافت، و در نهایت موجب تضعیف و فروپاشی خلافت عباسی شد. نوشته حاضر، ترجمه مقاله حاک یئمز، محقق مذاهب اسلامی، می باشد. نویسنده در این مقاله ضمن تکیه بر متون دست اول تاریخ نگاری اسلامی، با نگاهی متفاوت نسبت به جامعه اهل سنت، به قضیه پیدایش و استمرار نهضت شیعه در قرون نخستین اسلامی نگریسته است. هر چند در برخی موارد، اظهارنظرهای حاک یئمز جای تامل است؛ اما جهت شناخت موضع و ماهیت نگرش محققان جدید ترک (به عنوان بخشی از جامعه اهل سنت غیر عربی) نسبت به مسائل مختلف تاریخ اسلام، ترجمه و آگاهی از محتوای تحقیقات ایشان ضروری به نظر می-رسد.
کلید واژگان: آل علی(ع)، عباسیان، مامون، متوکل، علی الرضا(ع) -
عصر امام رضا(ع) به عنوان یکی از دوره های پرتنش سیاسی و فرهنگی از جهات مختلف قابل اهمیت است. تقسیم خلافت عباسی، درگیری میان امین و مامون، خیزش بزرگ علویان و سرانجام دعوت امام به خراسان ناگزیر تدابیر سیاسی خاصی را از سوی امام در مقابل این بحران ها به همراه داشت. ضرورت های سیاسی دعوت امام به خراسان و نیز مقوله واگذاری ولیعهدی به ایشان یکی از وقایع بدیع خلافت عباسی و همچنین نقطه عطفی در تاریخ تشیع به حساب می آید. مقوله پیچیده ولایتعهدی و حضور امام در خراسان سوالاتی را در خصوص تدابیر سیاسی و واکنش های امام در مقابله با این بحران-ها پدید آورده است. دوران حضور امام در خراسان با توجه به سیره و عملکرد ایشان بالاخص رسالت فرهنگی را که در قالب مناظرات برقرار ساختند بیش از هر چیز تدابیر امام را در مقابل هوشمندترین خلیفه عباسی یعنی مامون کارآمد می-ساخت. سرانجام توصیه و تاکید امام به مامون برای عزیمت به بغداد متاثر از درک سیاسی امام از اوضاع آشفته جهان اسلام بود که برای برقراری امنیت و انسجام جامعه اسلامی می بایست صورت می-پذیرفت. از این جهت عصر امام رضا(ع) به لحاظ سیاسی و نوع تدابیر امام به لحاظ ویژگی های برجسته آن از جلوه های درخشان دوران ائمه است.
کلید واژگان: امام رضا(ع)، مامون، فضل بن سهل، خراسان، بغدادImam Reza’s (PBUH) period was one of the most challenging political and cultural periods. Division in the Abbassid government, conflict between Amin And Mamon, Alavians’ riot, and Imam’s being invited to Khorasan needed Imam’s special decision to counter the crises. Imam’s being invited to Khorasan and offering him heir to Caliphate was one of the unprecedented events during the Abassid’s era and was a turning point in Shiite’s history. The issue of heir to Caliphate and Imam’s presence in Khorasan called for special political measures on the part of Imam. Imam’s cultural mission was realized in the form of debates, which made his measures against the most intelligent Abbassid Caliphate, Mamon, effective. Imam advised Mamon to move to Baghdad to reestablish security and social cohesion. Such measures, which showed Imam’s prudence, are of the distinguishing features of his period.Keywords: Imam Reza(PBUH), Mamon, Fazl ibn Sahl, Khorasan -
سیاهی جامه ها و پرچم های عباسیان در دوران نهضت و نظام، موجب اشتهار آنها به مسوده شد و به تبع آن، مبلغان و کارگزاران فرهنگی آنها این اندیشه را در تاریخ نگاری اسلامی مطرح ساختند که رنگ یاد شده، مختص خاندان عباسی و هواداران آنها بوده است.
پرسش کانونی این مقاله این است که «برگرفتن رنگ سیاه از جانب عباسیان، معطوف به کدام هدف بود؟»این مقاله می کوشد با رویکردی توصیفی تحلیلی، نشان دهد که عباسیان در دوره نهضت، به بهانه ی سیاهپوشی در عزای شهیدان آل محمد، از رنگ سیاه به مثابه ابزار تحریک عواطف شیعیان و علویان با هدف جذب آنها در مبارزه با امویان استفاده کردند؛ اما در دوره ی نظام، با ادعای تاسی به رنگ پرچم پیامبر، خوش یمنی رنگ سیاه برای خاندان عبدالمطلب، و تکیه بر روایت نجات بخشی از شرق، کوشیدند از این رنگ، به منزله ی ابزاری برای کسب مشروعیت سیاسی بهره بگیرند.
کلید واژگان: رنگ سیاه، عباسیان، علویان، مامون، منصورThe blackness of the Abbasid banners and garments in the process of their movement and institution, made them famous as Musawwida (Holder of the Black Color). Therefore, their cultural agents tried to preach it as a special color for the Abbasid family and their followers in the Islamic historiography. The question which has been settled in the observation center of the current study is: For which aim, did Abbasids choose the black color?This article – under the descriptive and analytic approach- tries to show that Abbasids used the black color-in the movement course- as an instrument to absorb Shiite and Alid groups for fighting against Umayyads. But the black color was used for obtaining the political legitimacy by them in the institution course.Keywords: Abbasids, Alids, Black Color, Institution, Mamun, Mansur, Movement. -
روابط هارون الرشید و مامون با روم شرقی(بیزانس)
-
در پی مرگ هارون الرشید در سال 193 هجری، خلافت عباسی به ورطه یک بحران سیاسی فرو غلطید و قلمرو آن با محوریت بغداد و مرو دو پاره شد.بیشتر تاریخ نگاران سده های آغازین اسلامی بر این باورند که تیرگی روابط میان امین و مامون از آنجا آغاز شد که پس از مرگ هارون، فرزندش امین عهدنامه پدر را که طی آن قلمرو عباسی میان او و برادرش، مامون، تقسیم شده بود نقض کرد و حق مامون را برای جانشینی نادیده گرفت.مامون نیز در یک واکنش خشم آلود، برای احقاق حق خویش و کوتاه کردن دست امین، نیروهای خود را به بغداد فرستاد تا با تصرف این شهر و از میان برداشتن خلیفه، قدرت را به سود او یکپارچه کنند.این مقاله با رویکردی متفاوت از آنچه تاکنون درباره خاستگاه بحران در روابط امین و مامون ذکر شده است، می کوشد تا در پرتو داده های تاریخی و تحلیل محتوای عهدنامه هارون، نشان دهد که:نخست، هارون در عهدنامه مکه، قلمرو خود را میان فرزندانش تقسیم نکرد و حوزه اختیار و اقتدار آتی آن ها را از یک دیگر متمایز نساخت، بلکه تنها هدف او از انعقاد عهدنامه یاد شده، تثبیت ترتیب و توالی جانشینی بعد از خود توسط امین و مامون - و جلوگیری از ایجاد اختلاف میان آن ها- بود؛ دوم اینکه، جزئیات مربوط به مستقل بودن منطقه خراسان بعدها پس از پیروزی مامون بر امین به بندهای عهدنامه افزوده شد تا مامون به استناد آن، حاکمیت خودرا، از حیث قانونی، بر مناطق شرقی خلاف اسلامی موجه سازد و امین را ناقص عهدنامه و مسبب واقعی جنگ داخلی معرفی کند؛ سوم اینکه، نافرمانی مامون در برابر خلیفه (امین) و استنکاف از اجرای فرامین او- که در عمل، نشان از خورایی و استقلال طلبی مامون و نقض آشکار عهدنامه هارون داشت- زمینه را برای ایجاد بحران فراهم کرد.
کلید واژگان: امین، خلیفه، عهدنامه مکه، مامون، هارون، والیAfter the Harun's death, the Abbasid Caliphate plunged into political crisis. The caliphate's territory was divided into eastern and western halves. The early Islamic historians generally say that the internal crisis of the Abbasid caliphate was started when the caliph Amin ignored Mamun's right of sovereignty over the eastern half of the empire and contravened the Meccan protocol which had segregated Mamun's authorized limits and Amin's realm. Therefore, Mamun's army captured Baghdad and took possession of power by killing the caliph Amin. This study tries to found its achievements -with a different approach- on the following hypotheses: Firstly, Harun did not divide his territory in the Meccan protocol and did not distinguish the authority sphere of his sons. Secondly, the claim of Khurasan's autonomy has been added to the Meccan protocol after the murder of the caliph Amin for justifying Mamun's autonomy in Khurasan and condemning Amin as the violator of the Meccan protocol and the real agent of the civil war. Thirdly, Ma’mun’s disobedience towards the Caliph Amin’s orders, paved the way for internal crisis. -
جدال امین و مامون و حامیان آنها برای خلافت، به جنگ منجر شد. با قتل امین در جنگ، تاریخ سیاسی خلافت عباسی نیز دگرگون شد. این مقاله رویکردی است برای واکاوی علت و چگونگی رویارویی نخبگان در این رویداد. هم چنین، با تکیه بر نظریه «منطق ساخت قدرت»، می توان از جدال نخبگان ایرانی و عرب درک بهتری داشت.
کلید واژگان: خلافت، وزارت، برمکیان، امین، مامون، فضل بن سهل، فضل بن ربیع، ساخت قدرت، نخبگانThe struggle for the position of the Caliphate lead the brothers Amin and ma`mun and their supporters fight each other. When Amin was killed in the fight the political history of the Abbasid Caliphate changed. This article discusses the reason and the manner this change took place. It also points out the struggle between the Persians and the Arab elits. The theory of the “logic of power struggle” helps to have a better understanding of the challenge of persain and arab elits in this struggle.Keywords: Caliphate, the office of viziers, Barmakian, Amin, Mamun, Fazl ebn Sahl, Fazal ebn Rabi', power structure, elites
- نتایج بر اساس تاریخ انتشار مرتب شده‌اند.
- کلیدواژه مورد نظر شما تنها در فیلد کلیدواژگان مقالات جستجو شده‌است. به منظور حذف نتایج غیر مرتبط، جستجو تنها در مقالات مجلاتی انجام شده که با مجله ماخذ هم موضوع هستند.
- در صورتی که می‌خواهید جستجو را در همه موضوعات و با شرایط دیگر تکرار کنید به صفحه جستجوی پیشرفته مجلات مراجعه کنید.
©2000-2025 magiran.com All Rights Reserved.