: affixoid

شواهد و نمونه هایی در زبان فارسی مشاهده می شود که می توان این سازه ها را شبه وند یا نیمه وند و یا وندواره نامید. در حالی که این سازه ها در فارسی به تنهایی نیز به کار می روند و کاربرد مستقل دارند در الصاق به واژه های دیگر مانند وندهای اشتقاقی عمل می کنند و تغییر معنایی حاصل می شود. این شبه وندها به هر پایه ای الصاق نمی شوند و پایه به لحاظ معنایی لازم است واجد شرایطی باشد که پذیرای شبه وند باشد. این شبه وندها زمانی که به عنوان تکواژ آزاد یا واژه ای مستقل در جملات و عبارات به کار می روند بسامد بیشتری دارند و محدودیت فوق در سطح گروه و جمله اعمال نمی شود. تعدادی از شبه وندهای پرکاربرد فارسی در این مقاله بررسی می شود اما این پژوهش شامل همه شبه وندهای موجود در فارسی امروزی نیست. پژوهش حاضر از نوع همزمانی است و تغییرات تاریخی را بررسی نمی کند با این پیش فرض که محتمل است این شبه وندها در مسیر تغییرات زبانی مبدل به وند شوند. نمونه های این مقاله غالبا از فارسی گفتاری هستند و شامل هر دو پیش شبه وندها و پس شبه وندها می شوند. و در واقع در فارسی هر دو نوع مشاهده می شوند. پژوهش حاضر وجود شبه وندها را با ویژگی های مختص به خود در فارسی امروزی مانند برخی از زبان های دنیا به اثبات می رساند سازه هایی که جایگاه بینابینی واژه از یکسو و وند از سوی دیگر دارند در حالی که هر دوی آنها را شامل می شوند.

وندواره اصطلاحی است که برخی دستورپژوهان برای اشاره به عنصری به کار می برند که از برخی جنبه ها شبیه یک تکواژ آزاد است و از برخی جنبه ها شبیه به وند. در زبان فارسی، سازه هایی را که در مقام جزء آغازی یا پایانی برخی واژه های مرکب به کار می روند که معنای آنها در ترکیب با معنای شان در مقام واژ ه ای مستقل، اندکی تفاوت دارد و کلیت یافته را می توان وندواره به شمار آورد. پژوهش حاضر از منظر انگاره صرف ساخت به تحلیل الگوهای واژه سازی ساخت های مرکب دوجزیی فاقد پایه فعلی درون مرکز در زبان فارسی می پردازد که یکی از سازه های این ساخت ها وندواره ای بوده و یکی از حیوان واژه های«خر»، «سگ» و «شیر» است. روش این پژوهش توصیفی تحلیلی بوده و داده های آن از پایگاه داده های زبان فارسی، شبکه هستان شناسی فارس نت، پیکره بی جن خان، فرهنگ زانسو، فرهنگ سخن، پیکره وب و وبگاه ویکی پدیای فارسی گردآوری شده اند. سپس، واژه های مستخرج در فرهنگ بزرگ سخن (انوری، 1381) مورد بررسی قرار گرفته و مواردی که با برچسب منسوخ و یا قدیمی مشخص شده بودند، کنار گذاشته شدند. بوی (2002) جریان تدریجی بودن روند شکل گیری وندواره ها و تبدیل آنها به وند را در پیوستار دستوری شدگی از جزء آزاد واژگانی تا وند دستوری مورد بررسی قرار می دهد و اشاره می کند زمان تبدیل یک جزء آزاد واژگانی به یک وند کاملادستوری مشخص نیست. یافته های پژوهش گویای آن است که اسم های «خر»، «شیر» و «سگ» در برخی از ساخت های مرکب دوجزیی درون مرکز بدون پایه فعلی، نه در معنای اصلی خود، بلکه در هییت وندواره با یک معنای دستوری عام و قابل پیش بینی مورد استفاده قرار می گیرند. همچنین، یک طرحواره ساختی ناظر بر ساخت هرکدام از این ترکیب ها بوده و معنای اجزای ساخت و رابطه آنها، دانش دانش نامه ای، بافت و همچنین استعاره، نقش بسزایی در تعیین معنای این صفت های مرکب دارند.

بررسی واژه های پیچیده مختوم به «نامه»، از جمله موضوعاتی بوده که کمتر مورد توجه زبان شناسان قرار گرفته است. در این جستار، به منظور بررسی نقش واژه سازی «نامه» در این گروه از واژه های پیچیده زبان فارسی، به تحلیل چندمعنایی این جزء واژگانی در چارچوب صرف ساختی (بوی، 2010) پرداخته شده است. برای نیل به این هدف، 102 واژه ساخته شده با «نامه» از فرهنگ فارسی زانسو (کشانی، 1372)، فرهنگ بزرگ سخن (انوری ،1381) و فرهنگ دهخدا (1377) گردآوری شدند که با استفاده از امکانات صرف ساختی مبنی بر وجود طرح واره ساختی ناظر و انشعاب زیرطرح واره ها بر اساس دخالت سازوکارهای سطح مفهومی، در 12 دسته مختلف قرار گرفتند. یافته های این پژوهش نشان داد که طرح واره های تصویری، مجاز و استعاره سه سازوکار اصلی عامل چندمعناشدن سازه مشترک «نامه» در واژه های مورد بررسی بوده است. به علاوه، امکانات صرف ساختی از جمله وجود معنای مقید در قالب اصطلاح ساختی، واژگان سلسله مراتبی و وراثت پیش فرض نشان داد که بر ساخت واژه های پیچیده مختوم به «نامه»، طرح واره ای ساختی موسوم به اصطلاح ساختی ناظر است که «نامه» را در وضعیت بینابین ترکیب و اشتقاق قرار می دهد و آن را به عنوان «شبه وندی» در مسیر دستوری شدگی قرار می دهد.