سبک بازگشت
در نشریات گروه ادبیات و زبان ها-
محمد علی فروغی از رجال صاحب نام معاصر در حوزه سیاست، فرهنگ و حقوق به شمار می رود. دو وجهه سیاسی و فرهنگی او، انگیزه نگارش مکاتباتی مرتبط با این موضوع ها بوده است. به سبب آشنایی فروغی با ادبیات کهن و دلبستگی به فرهنگ ایران، نامه های او علاوه بر آثار کهن ادبی، از ساختار منشآت پیشینیان تاثیر پذیرفته است. با نگاهی به این مکاتبات می توان تاثیر منشآت قائم مقام فراهانی را به وضوح مشاهده کرد. او درعین تقلید از سبک قائم مقام، در نامه ها، نوآوری هایی نیز داشته است. با عنایت به این مسئله، در مقاله حاضر، با درنظرداشتن منشآت قائم مقام به منزله نمونه ای از سبک بازگشت، میزان نوآوری و تاثیرپذیری فروغی از مکاتبات قائم مقام بررسی شده است. به همین منظور، 11نامه از نامه های فروغی از کتاب سیاست نامه ذکاءالملک و 11 نامه از منشآت قائم مقام، در سه حوزه دوستانه، سیاسی و اجتماعی، واکاوی شده است. یافته ها نشان داد که اگرچه فروغی در ساختار نامه ها، شگرد های ادبی و ویژگی های زبانی از نامه های قائم مقام متاثر است، در حوزه محتوا و مفاهیم نوآوری هایی داشته است. نوآوری ذکاءالملک در تلفیق سبک بازگشت با مفاهیم اجتماعی سیاسی مدرن است. فروغی در نگارش نامه ها به اوضاع زمانه و فهم مردم توجه ویژه داشته است؛ ازاین رو، علاوه براینکه از سبک بازگشت (و به طور خاص منشآت) متاثر بوده، با برخی شگردها و ظرایف بیانی نقاط ضعف آن را برطرف کرده است. فروغی با استفاده از این شیوه نگارش، به دو هدف جلب نظر مخاطبان به ترویج فرهنگ و ادبیات فارسی و رساندن مفاهیم نوگرایانه، درکنار گزارش مسائل روز جامعه دست یافته است. در نامه های سیاسی و اجتماعی او شاهد تقلید از متون دشوار ادبی تاریخی هستیم، اما مکاتبات دوستانه او به سبب الگوبرداری از متون غنایی، لطافت و دل انگیزی خاصی دارد؛ به طوری که خواندن این نامه ها نسبت به نامه های اجتماعی التذاذ ادبی بیشتری به خواننده می بخشد.
کلید واژگان: محمدعلی فروغی، قائم مقام فراهانی، منشآت، سبک بازگشت، نامه های سیاسی، اخوانیاتMohammad Ali Foroughi (also known as Zoka-ol-Molk) is regarded as one of the well-known contemporary Iranian men in politics, culture, and law. His political and cultural careers motivated him to correspond with many educated friends about these issues. Due to Foroughi’s familiarity with ancient literature and his attachment to Iranian culture, his letters have been influenced by the style of his predecessors in addition to the earlier literary works. By perusing these letters, one can visibly see the influence of Ghaem Magham Farahani’s Monsha’at (Letters). While imitating the style of Farahani, Foroughi had innovations in his letters. The present article aims to reveal the extent of Foroughi’s innovation and his being influenced by Ghaem Magham’s letters by considering Farahani’s letters as an example of the return style. In the current study 11 letters from Foroughi, collected in Zoka-ol-Molk’s policy book, and 11 letters from Ghaem Magham’s Monsha’at, fallen into friendship, politics, and social categories, were analyzed. It was found that although Foroughi was influenced by the letter styles, literary techniques, and linguistic features of Farahani’s letters, he made innovations in their contents and concepts. Zoka-ol-Molk’s innovations can be seen in combining the return style with modern socio-political concepts. In writing letters, Foroughi paid special attention to the temporal conditions and people’s understanding. Therefore, besides being influenced by the return style (especially that of Monsha’at), he overcame its weaknesses with some expressive tricks and subtleties. By using this way of writing, Foroughi has achieved the goals of attracting the attention of the audience to promoting Persian culture and literature and conveying modern concepts along with reporting on current social issues. In his political and social letters, we see him imitating demanding literary-historical texts; while his friendly letters are very tender and heartwarming due to imitating lyrical texts. Hence, reading these letters gives the reader more literary pleasure than social letters.
Keywords: Muhammad Ali Foroughi, Qâem Maqâm Farahani, Monsha’At, Return Style, Political Letters, Ekhvâniyât -
مضامین شعر، دگرگونی های مختلفی را تجربه کرده و آنچه به نحوی کامل دور نشده، مضامین عرفانی است. ازآنجاکه دوره بازگشت ادبی یکی از دوره های مهم در ادوار شعر و حلقه اتصال ادب کلاسیک با دوره معاصر است، توجه ویژه به بازتاب مضامین مختلف شعری آن مهم بوده. تعیین رویکردها و نگرش شاعران برتر دوره قاجار مشروطه در حیطه مضامین عرفانی به روش توصیفی - تحلیلی هدف این پژوهش است. شاعران منتخب این تحقیق تحت نفوذ سبک های کهن و نیز شاعران برتر دوره های مختلف بوده اند و تقلید هرچند استادانه هم انجام شود، بازهم ارزش اثر اصلی را ندارد. تقلید از سکون و ایستایی شخص و جامعه مقلد روایت دارد اما مضامین عرفانی، به نحوی کامل از شعر این شاعران دور نشده و آنان سبک شخصی خود را نیز به حیطه اشعارشان وارد کرده اند. هرچند این مضامین در خدمت زیبایی و پر مفهوم شدن شعر استفاده شده اما به گونه ای جداگانه شعر سبک عارفانه محسوب نمی شوند. این شاعران به تعالیم هر دو مکتب خراسانی و بغدادی واقف بوده اند. توجه به همراهی همیشگی شور، محبت و عشق در مراحل عرفانی است و عرفان عملی بر عرفان نظری ارجحیت می یابد.
کلید واژگان: عرفان، اصطلاحات عرفانی، شعر، سبک بازگشت، تقلیدThe themes of poetry have undergone various transformations, and what has not been completely removed are mystical themes. Since the period of literary return is one of the most important periods in the period of poetry and the link between classical literature and the contemporary period, special attention has been paid to the reflection of its various poetic themes. The purpose of this research is to determine the approaches and attitudes of the top poets of the Qajar period of the Constitution in the field of mystical themes by descriptive-analytical method The elite poets have been affected by the old styles and the eminent poets in different periods; and if even imitation is performed so masterful, it will not have the value of the original work imitation indicates a static state in on epigone. But the mystical themes are not quite far from the poetry of these poets, and they have entered their personal styles into their poetry areas. Although these themes have been applied for beauty and concept of the poetry, they are not separately considered as mystical styles poems.The elite poets have been aware of teachings in both Khorasani and Baghdadi schools. The permanent attention to accompanishment of emotion, kindness and love in the mystical steps is emphasized, and the practical mysticism is preferred the theoretical one.
Keywords: mysticism, Mystical Terms, poetry, Return style, Imitation -
یعقوب ابن مسعود قطیفی متخلص به(تسکین) فلک نازنامه را سال (1189 ه.ق1771 م) در قالب مثنوی و بحر هزج مثمن مقصورو(محذوف) به رشته نظم درآورد. تسکین شیرازی شاعر دوره بازگشت ادبی بوده و محتوای منظومه فلک ناز نامه ، علاوه برادب غنایی وحماسی، سخن تعلیمی وعرفانی نیز هست..به جهت اینکه شاعر با بیان نکات اخلاقی واعتقادی، در پایان هرداستان، مخاطب را به اخلاق وکردار نیکو توصیه می کند .فلکنازنامه زبان فرهنگ و آداب اجتماعی ایران است .در این منظومه حادثه بشت حادثه پیش می آید وبرشاخ و برگ آن افزوده می شود، بطوری که فهم داستان بر خواننده دشوار می گردد. بیچیدگی وپرحادثه بودن این داستان،وآمیختگی با صحنه های عشق وعاشقی، ازویژگی های سبک تسکین در فلک ناز نامه است.از حیث داستان پردازی در میان آثار غنایی فارسی نیز بسیار قابل توجه است. تسکین با اقتدا به نظامی و فردوسی در بیان مضامین تعلیمی و ترکیب معا نی متنوع در میان داستان های عاشقانه، موفق عمل کرده .ودر بیان جزییات صحنه ها اگرچه به درازا کشیده ولی موجب ملال خا طر خواننده نمی گردد .هدف در این مقاله، بررسی ویژگیهای سبک مثنوی فلک ناز نامه، در سطوح زبانی،ادبی وفکری ،و شناسایی جایگاه آن در میان آثارادبی است.
کلید واژگان: تسکین شیرازی، فلک نازنامه، سبک بازگشت، مختصات زبانی، ادبی وفکریYaqub ibn Mas'ud al-Qatifi − (whose literary pseudonym was Taskine-Shirazi) − organized Falaknaz Nameh in the year (1189 AH 1771 AD) in the form of Masnavi and Bahr Hazj. In Persian literature, he is considered to be a revivalist, and therefore, his moralizing and mystical poetry reflects the linguistic elegance and social etiquette of his time. In Falaknaz Nameh, the speaker explicates some moral and doctrinal points, and advises the audience towards doing good deeds and observing virtue. Due to the occurrence of a mysterious accident, the narrative development of this simple moralizing work is interrupted, and this interruption makes the task of comprehension difficult. Falaknaz Nameh is filled with such accidents and coincidences, detailed and interesting descriptions and imageries, and romantic and allegorical episodes, making a prominent impact on lyrical poets.
Keywords: Falaknaz Nameh, Taskin Shirazi, Linguistic, Literary, Intellectual -
غلامحسین محزون از شاعران گمنام سده سیزده هجری قمری است که در حدود سال 1239در دهاقان از توابع استان اصفهان چشم به جهان گشود. دیوان برجای مانده از وی تک نسخه ای، منحصربه فرد و شامل قصاید، مسمط ها وغزلیاتی است که شاعر، خود به خط شکسته نستعلیق تحریر نموده است. مضمون قصاید و مسمط های او اغلب مراثی شهدای کربلاست، به همین سبب فضای کلی اشعار غم آلود است. محزون اکثر مسمط هایش را از سعدی تضمین کرده و موضوع غزلیاتش بیشتر عشق و دلدادگی است. با توجه به ویژگی های شعری اش، سبک شعری او سبک بازگشت ادبی به شمار می رود. وی از انواع صور خیال بسته به تناسب بهره برده است. در این مقاله سعی شده علاوه بر شرح مختصری از زندگانی شاعر و ویژگی های شعر او، به معرفی نسخه خطی دیواناشعار او پرداخته شود.
کلید واژگان: عشق، سبک بازگشت، مرثیه، نسخه خطی، دیوان اشعار، محزون -
افسر کرمانی ، مهدی قلی ، ادیب ، شاعر و خوشنویس نیمه ی دوم سده ی 13 ق در 1295 ه . ق در کرمان زاده شد و نزد بزرگان آن جا علوم دینی ، حکمت ، منطق و کلام آموخت . به سبب آوازه ی شعر و ادب خویش به دربار ناصرالدین شاه راه یافت و پس از خواندن قصیده ای در حضور شاه ، از وی لقب «افسر الشعراء» گرفت . افسر، شاعر دربار و مداح ناصرالدین شاه نشد و به کرمان بازگشت و گاه به انتقاد از سلطان نیز پرداخت. او حتی در قصیده ای که در ستایش از ناصرالدین شاه سروده ، از اوضاع نابسامان اجتماعی و تنگدستی مردم انتقاد کرده است. اگرچه افسر را از هواداران سبک بازگشت ادبی و از جمله کسانی دانسته اند که کوشیده است شعر فارسی را از قید سبک هندی رهایی بخشد و به راه پیشینیان بازگرداند؛ اما در اشعار وی گاه تاثیرات سبک هندی نیز دیده می شود. مضمون قصاید وی یا وصف طبیعت است و یا ستایش پیامبر (ص) و اهل بیت و بیش از همه حضرت علی(ع) و امام مهدی (عج) و گاه در آن ها به آیات قرآن ، احادیث و روایات نیز اشاره شده است . برخی از اشعار او نیز رنگ کلامی - عرفانی با دیدگاه وحدت وجودی دارد و در برخی موارد یادآور اشعار ملاهادی سبزواری است. نمونه هایی از خط نسخ ، شکسته و نستعلیق افسر همراه با نثر مسجع وی که به شیوه ی قایم مقام فراهانی است ، در آغاز دیوان آمده است . در این مقاله بر آنیم تا ضمن معرفی افسر کرمانی، جایگاه سبکی او را نشان دهیم.کلید واژگان: افسر کرمانی، شعر سده 13، خوشنویسی، سبک بازگشت، سبک هندی
-
رضا قلی خان هدایت از نامداران جامع الاطراف عصر قاجار است که بیش از سی اثر از او به یادگار مانده است و در سه حوزه ادبیات، تاریخ و عرفان صاحب تالیفات ارزشمندی است. او در کنار پژوهش و سرایش، از رجال درباری نیز بود و در تربیت شاهزادگان قاجاری طرف اعتماد پادشاهان قاجار به شمار می رفت. هدایت با طبع روان و پخته شاعری خود به مرتبه «امیرالشعرایی» دربار نیز نائل آمد. حجم انبوهی از آثار منظوم از او به یادگار مانده که از آن جمله می توان به دیوان غزلیات با چهارده هزار بیت و دیوان قصاید با سیزده هزار بیت و شش منظومه بلند به اقتفای بزرگان ادب فارسی معروف به «سته ضروریه» اشاره کرد. مثنوی «خرم بهشت» آخرین منظومه از مجموعه ششگانه وی است که در بحر متقارب و به استقبال از شاهنامه فردوسی و بوستان سعدی سروده شده است. هدایت هنگام خلق این اثر قریب به شصت سال داشته و خرم بهشت را در کمال پختگی به نظم کشیده است. این اثر که تلفیقی از موضوعات تاریخی و مذهبی است، با بیان حماسه گونه سروده شده است و از شمار حماسه های دینی موفق در عصر قاجار است. وجود شرح حال خودنوشتی از هدایت در صفحات پایانی خرم بهشت، اهمیت و ارزش این اثر را نسبت به سایر منظومه های سته ضروریه دوچندان می کند. این مثنوی شامل قریب شش هزار بیت و هشت باب است که به ترتیب عبارت اند از: شجاعت، کرم، عدل و داد، عشق، وفا، حکمت، صفا و صداقت، توحید و معرفت. از خرم بهشت تنها یک نسخه خطی به جا مانده که در کتابخانه مجلس نگهداری می شود. مقاله حاضر معرفی کامل کتابشناسی و نسخه شناسی این اثر ارزشمنداست.کلید واژگان: خرم بهشت، رضاقلی خان هدایت، سبک بازگشت، نسخه خطی، تصحیح
-
نشریه مطالعات نقد ادبی، پیاپی 26 (بهار 1402)، صص 128 -149در ادبیات مقابله ای پژوهشگر در پی آن است که با توجه به همگونی های واژگان، ترکیبات و مفاهیم در یک اثر هنری اثرگذاری ها و اثر پذیری های برجسته ی آن حوزه را آشکار سازد. در دوران سبک بازگشت قاآنی شیرازی شاعری موفق در تقلید از شاعران گذشته ی فارسی زبان بوده و از بسیاری از آنان در دیوان خویش نام برده است. حافظ در این میان تاثیر چشم گیری بر قاآنی داشته و قاآنی ابیاتی از حافظ تضمین کرده و غزلی از حافظ را نقیضه ساخته است و در به کارگیری واژگان، ترکیبات و مفاهیم غزل های خواجه ی شیرازی ناخودآگاه و یا آگاه نقش داشته و بسیاری از غزلیات خواجه را تقلید کرده است. در این مقاله، با اشاره به عصر قاآنی و سبک بازگشت چگونگی اثرگذاری حافظ بر قاآنی بررسی و تجزیه و تحلیل شده است.کلید واژگان: ادبیات مقابله ای، سبک بازگشت، حافظ، قاآنی و تقلید و اثرپذیری
-
میرزا محمد ابراهیم ساغر اصفهانی (وفات 1302 ه.ق) از شاعران فاضل و بنام عصر ناصر الدین شاه و مظفرالدین شاه قاجار بوده است. ساغر صاحب تالیفات بسیاری در مدح و مرثیه رسول اکرم(ص) و ائمه اطهار (ع) می باشد که در سرلوحه تالیفات او، سبعه ابحر یا سبع المثانی چشم نوازی می کند. سبعه ابحر، مثنوی دینی در شرح حال و بیان معجزات و کرامات پیامبر (ص) و دوازده معصوم (ع) است. با توجه به این که ساغر از شاعران دوره دوم بازگشت ادبی به شمار می آید، در این مجموعه کوشش شده است تا صور خیال در چهار چوب دانش بیان سنتی (تشبیه، استعاره، مجاز و کنایه) مورد بررسی قرار گیرد؛ هر چندکه هدف و تصمیم بر این نیست که ساغر اصفهانی را به عنوان شاعری مبتکر معرفی نماییم.
کلید واژگان: تاریخ ادبیات، سبک بازگشت، ساغر اصفهانی، سبعه ابحر، صور خیال -
در این پژوهش، هدف ما معرفی سبک بازگشت ادبی و نحوه شکل گیری آن و سپس بررسی مختصات زبانی شعر این دوره به صورت اجمالی است. بی تردید تغییر و تحول سبک شعر، قبل از هر چیزی متاثر از تحولات سیاسی و اجتماعی است. البته مسائلی چون سنت ادبی، نوع مخاطب و مسائل شخصی شاعر، می تواند در شکل گیری سبک ادبی تاثیرگذار باشد. سبک بازگشت در طول دو دوره تاریخی، یعنی افشاریه و زندیه (حدود 1148 تا 1200 ه. ) پایه گذاری شد. این مکتب بنا به دلایل سیاسی و اجتماعی و به تبع آن مسائل فرهنگی و ادبی در طول نیم قرن، اصول و پایه هایی را برای خود بنا نهاد که در دوره قاجار به صورتی هدفدار و منسجم ادامه حیات داد. زبان شعر دوره مذکور عموما تتبع و تقلیدی از شعر دوره عراقی و خراسانی است. اما با مطالعه آثار شعرای این دوره در می یابیم که شعرای بازگشت، آن چنان که باید، تسلط کامل بر قواعد صرفی و نحوی و سایر موارد دیگر زبان شعر دوره های گذشته (عراقی خراسانی) ندارند، بدین سبب زبان شعر آنان خام و ابتدایی است. از سوی دیگر برخی مسائل زبانی این دوره متاثر از سبک هندی و یا دوره افشاریه و زندیه است که در این جستار مسائل فوق با ذکر نمونه هایی بررسی شده است.
کلید واژگان: سبک بازگشت، تتبع و تقلید، زبان شعر، پیشروان بازگشت، ساختار و نحوIn this article, we are going to introduce the style of “literary return” and its formation. Then, we shall look into the language peculiarities of the poems of the period.For certain, any changes in the style of poetry are affected by political and social conditions. Literary customs, addressees, and personal matters of the poet can be influential in the formation of a style as well. The “style of return” was founded during the two historical periods of Afshariye and Zandiye (1148-1200 H). This school of poetry formed its doctrine in terms of political, social and cultural changes during half a century. Later, in the time of Ghajariye, it found its firm reality in a school of poetry. The poetic language of the period is generally based on research and imitation of the Araghy- Khorasany style. By carefully studying the works of the poets of the time, we can see that they were not skilful enough with grammar and other rules of poetic language. So the language of their poems is simple and rudimentary. However, it seems that they were affected by the Hindu or Afshariye-Zandiye style. In this article, we will explain this in details. -
مجله مطالعات و پژوهش های دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، پیاپی 49 (تابستان 1386)، ص 123سبک بازگشت در شعر فارسی، در زمینه سازی نظم و نثر ساده دوره بعد مؤثر بود. اساس این تحول، متعلق به حوزه ادبی اصفهان در قرن سیزدهم هجری است. با این وجود، این حوزه و سبک از ایستایی، و تقلید محض و بدون دلیل به دور نبود. گرچه دربار قاجار بسیار مؤثر بود، اما انجمنهای شعری اصفهان، بیشترین نقش را در این تغییر ایفاکردند. کثرت تذکره ها و شاعران قرن سیزدهم و چهاردهم، نشان دهنده این ادعاست.
کلید واژگان: سبک بازگشت، قرن سیزدهم، شعر حوزه اصفهان، تقلید، تذکره، انجمنهای ادبی -
سپهر کاشانی (1216-1296) یکی از شاعران و نویسندگان مشهور عصر قاجار و یکی از شاعران سبک بازگشت است. مقاله حاضر که به معرفی این شاعر و سبک شعری او می پردازد، در دو بخش تدوین شده است: در بخش اول، به زندگی شخصی سپهر از جمله محل تولد، مراحل تحصیل، شاعری و دانشهای آموخته او در شهر کاشان اشاره می شود، و سپس، به ترقی او در مراتب شاعری و دیوانی در دستگاه محمود میرزا فرزندفتحعلی شاه و ناصرالدین شاه اشاراتی می رود، و به دنبال آن، به آثار مکتوب و منظوم سپهر، به ویژه دیوان قصاید او با عنوان محمد القصاید، به اجمال، معرفی می شود...
کلید واژگان: سپهر کاشانی، سبک بازگشت، دیوان محمود القصاید، مقام شعری سپهر
- نتایج بر اساس تاریخ انتشار مرتب شدهاند.
- کلیدواژه مورد نظر شما تنها در فیلد کلیدواژگان مقالات جستجو شدهاست. به منظور حذف نتایج غیر مرتبط، جستجو تنها در مقالات مجلاتی انجام شده که با مجله ماخذ هم موضوع هستند.
- در صورتی که میخواهید جستجو را در همه موضوعات و با شرایط دیگر تکرار کنید به صفحه جستجوی پیشرفته مجلات مراجعه کنید.