به جمع مشترکان مگیران بپیوندید!

تنها با پرداخت 70 هزارتومان حق اشتراک سالانه به متن مقالات دسترسی داشته باشید و 100 مقاله را بدون هزینه دیگری دریافت کنید.

برای پرداخت حق اشتراک اگر عضو هستید وارد شوید در غیر این صورت حساب کاربری جدید ایجاد کنید

عضویت
جستجوی مقالات مرتبط با کلیدواژه

معتزله

در نشریات گروه ادبیات و زبان ها
تکرار جستجوی کلیدواژه معتزله در نشریات گروه علوم انسانی
  • حسین آقاحسینی*

    داستان گستاخی دیوانگان در برابر خدا اگرچه قبل از عطار هم سابقه داشته است اما در آثار وی به طور خاصی برجسته شده است. در حقیقت، این گستاخی دیوانگان و پرسش های بی پاسخ آنان و اعتراض به دستگاه آفرینش پرسش هایی است که پیوسته ذهن عطار را گرفتار خود می کرده است. این از جهت فکری به دلیل نوع نگرش کلامی او و از جهت سیاسی و اجتماعی نتیجه آشوب ها و فتنه ها و حوادثی است که در روزگار حیات، بخصوص هنگام نوجوانی او، رخ داده و جان بسیاری از مردم را گرفته است. اگرچه این موضوع در آثار شاعران و نویسندگان قبل از عطار کم و بیش دیده می شود اما در شعر عطار برجستگی خاصی پیدا می کند به طوری که اگر این سخنان از زبان مجانین نقل نمی شد یا کسانی بجز صوفیه آن را بیان می کردند قطعا با تکفیر روبرو می شدند -چنانکه خیام را به دلیل برخی از رباعیات، اهل ضلالت دانستند. این پژوهش که به صورت اسنادی و کتابخانه ای و تحلیل محتوا، انجام گرفته درصدد یافتن این پرسش هاست که اولا، زمینه های پدیدآمدن این نوع نگرش در ذهن و اندیشه عطار چه بوده است؟ ثانیا، آیا اگر کسانی بجز عطار چنین سخنان گستاخانه ای را حتی از زبان دیوانگان نقل می کردند صوفیه آنان را تکفیر نمی کردند؟ بر اساس این پژوهش مشخص می شود که اینها دغدغه های ذهنی و اندیشه های درونی خود عطار بوده است؛ اما برای رهایی از وجدان خویش و تکفیر دیگران آن را از زبان دیوانگان در شعر خویش بیان کرده است.

    کلید واژگان: عطار، دیوانگان، عقلای مجانین، عقل و عشق، معتزله، اشاعره، پروین اعتصامی
    Hosein Aghahoseini *

    While the theme of the impudence of individuals deemed insane in the presence of the divine has been explored by various authors prior to Attar, it is within his works that this concept is particularly emphasized. Attar dealt with the arrogance of these individuals, their unanswered inquiries, and their resistance to the destined order of creation, which persistently preoccupied his mind. From an intellectual viewpoint, this preoccupation can be attributed to his verbal disposition, while, from a socio-political perspective, it is influenced by the uprisings, tumults, and events that transpired during his formative years, resulting in the loss of numerous lives. Although this theme is discernible in the works of poets and writers preceding Attar, it is notably conspicuous in his poetry. Had these sentiments not been articulated by the individuals deemed insane or anyone other than Sufis, they would undoubtedly have been deemed blasphemous, akin to the way Khayyam was branded as a heretic with regard to certain quatrains. This study, conducted through documentation, library research and content analysis, seeks to address a few questions. Firstly, what were the reasons for the emergence of such a disposition in Attar's mind and philosophy? Secondly, would the Sufis have condemned these sentiments if they had been expressed by someone other than Attar, even if they were voiced by individuals deemed insane? As concluded, these were the internal concerns and contemplations of Attar, which he chose to convey through the words of individuals deemed insane as a means of unburdening his conscience and avoiding direct condemnation of others.

    Keywords: Attar, Insane, Crazy Wise, Intellect, Love, Mu'tazila, Ashā'era, Parvin Etesami
  • جمال احمدی*

    عبدالرحیم تاوه گوزی، مشهور به مولوی کرد و متخلص به معدوم(1882- 1806م)، بدون تردید از بزرگترین شاعران کرد زبانی است که نه تنها در هنر شاعری، بلکه در عرفان و کلام و تفسیر و حدیث نیز از عداد دانشمندان روزگار خود به شمار می رفته است. تجربه های او در میدانهای شعر و کلام اسلامی، میزان توانمندی او را در این دو حوزه به خوبی روشن می کند. او سه منظومه به زبانهای فارسی، کردی و عربی در علم کلام اسلامی سروده است. بیشتر اندیشه های وی برگرفته از کلام اشعری است که بر اساس حدیثی از پیامبر(ص)، در تعریف ایمان، احسان و اسلام، در منظومه هایش تشریح کرده است. این مقاله که به روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای نوشته شده، حاکی از اندیشه های کلامی مولوی به ویژه در منظومه عربی «الفضیله» است. نتایج پژوهش نشان از آن می دهد که بیشتر باورهای کلامی مولوی، برگرفته از کلام اشعری است، اما تبویب و بخش بندی منظومه های کلامیش با آنچه که در تراث اسلامی به جای مانده، اندکی جداگانه است. او همچنین در برخی موارد کلامی، چون: جبر و اختیار، خلافت و امامت، و کلام الاهی، دیدگاه ها و اندیشه های تا حدودی متفاوت دارد.

    کلید واژگان: مولوی کرد، کلام اسلامی، اشاعره، معتزله، امامیه
    Jamal Ahmadi*

    There is no doubt that Abdolrahim Tawagozi known as Mawlavi Kurd with poetic pseudonym of Ma'doum (1806-1882) is among the greatest Kurdish poets renowned not only for poetic capabilities but also in mysticism, theology, exegesis, and Hadith. His experiences in the fields of poetry and Islamic theology clarify his abilities in these areas. He has published three versified books in Kurdish, Persian and Arabic languages about Islamic theology. He took his most theological viewpoints from Ash'ari's which were described according to a famous Prophetic Hadith defining the matters of belief, righteousness, and Islam. This paper utilizing the descriptive-analytic method and library resources, will reflect Mawlavi's thoughts especially in the Arabic versified book of Fazila. The results of the research indicate that most of Mawlavi's beliefs were derived from Ash'ari's views, but in some cases such as: fatality, Caliphate and Imamate, and divine speech, there are somewhat different opinions

    Keywords: Mawlavi Kurd, Islamic theology, Ash'arites, Mu'tazilite, Shiite
  • مریم ناصر ترک، عزیزالله توکلی کافی آباد*، هادی حیدری نیا

    سنایی غزنویی به عنوان یکی از برجسته ترین شاعران کلاسیک ایران، با حدیقه الحقیقه بسیاری از آموزه های اعتقادی و اخلاقی اسلامی را وارد شعر فارسی نمود. بیشتر این آموزه ها متاثر از فضای کلامی و اخلاقی عصر سنایی می باشد. عصری که نحله های کلامی و اخلاقی فراوانی در آن رواج داشتند. در این میان، مثنوی حدیقه الحقیقه، از جمله مهم ترین آثار سنایی، جلوه گاه تاثیرات کلامی و اعتقادی متعددی در بطن خویش می باشد. حدیقه الحقیقه اثری می باشد که هم متاثر از مبانی کلامی-استدلالی معتزله است و هم متاثر از مبانی کلامی-نقلی اشعریون. این اثر از یک سو، در مسایل کلامی چون رویت الهی، به دیدگاه های معتزله نزدیک می باشد و در مساله حدوث و قدم کلام الهی به اشاعره. اگر چه سنایی پژوهان، وی را عمدتا اشعری مسلک دانسته اند، اما نمی توان در باورداشت سنایی به حب اهل بیت (ع)، توحید و امامت و آموزه های اخلاقی شیعی مسلکانه او، شک کرد. باری در تحقیق حاضر با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، تلاش شده تا تاثیرات کلامی دو فرق مهم جهان اسلام یعنی معتزله عقل اندیش و اشعریون نقل اندیش بر حدیقه الحقیقه سنایی مطالعه شود. عمده تمرکز تحقیق بر تاثیرات موضوعات کلامی و اخلاقی چون حدوث و قدم کلام الهی، رویت الهی، امامت، امر شر، حسن و قبح امور و... در حدیقه الحقیقه سنایی است

    کلید واژگان: کلام اسلامی، اشعری، معتزله، حدیقه الحقیقه، سنایی غزنوی
    Maryam Naser Tork, Azizollah Tavakoli Kafi Abad *, Hadi Heidarynia

    Undoubtedly, one of the greatest Persian classical poets who introduced mystical and intuitive themes into the Persian language is Sanai Ghaznavi. By referring to mystical concepts, he also included a large part of the theological and theological themes of his time in his poetry. The Mu'tazilites and the Ash'arites were among the important theological sects under which Sanai was in his poetry. One of the important works of Sanai, which is the manifestation of various theological influences in his womb, is his Masnavi Hadiqah al-Haqiqah. Hadiqah is a work that is influenced both by the theological foundations of the Mu'tazilites and by the theological foundations of the Ash'arite narration. For example, in the matter of seeing, it is close to the views of the Mu'tazilites, and in the matter of the occurrence and step of the divine word to the Ash'arites. Although Sanai scholars have considered him mainly Ash'arite, it is impossible to doubt Sanai's belief in the love of the Ahl al-Bayt (AS), monotheism and Imamate. Of course, it is quite natural that he is in favor of the Ash'arites in many matters. Because he lived in a time when the light of rationalism was fading in the Islamic world and the Ash'arites were the undisputed rulers of the theological world. Therefore, most of the present research focuses on the impact of theological topics such as faith and monotheism, the occurrence and step of the divine word, divine vision, Imamate, evil, good and ugliness of affairs, in the hadigah.

    Keywords: Islamic Theology, Ash'ari, Mu'tazilites, Hadiqah al-Haqiqah, Sanai Ghaznavi
  • جمال طالبی قره قشلاقی*
    معتزله به عنوان یکی از مذاهب کلامی در جهان اسلام، نقش تاثیرگذاری در پیشرفت علوم مختلف قرآنی داشته است. اعجاز قرآن یکی از مباحث پیچیده و دشوار در حوزه علوم قرانی است که از ابتدای نزول قران مورد اهتمام علمای مسلمان به ویژه معتزله قرار گرفت، و از رهگذر آن دیدگاه های ارزشمندی توسط بزرگان این مذهب همچون نظام، جاحظ، و عبدالقاهر جرجانی ارایه شد. در مقاله حاضر با رویکرد توصیفی تحلیلی به نقد و بررسی دیدگاه های معتزله در زمینه اعجاز قرآن پرداخته شد. و به طور ویژه سه دیدگاه صرفه، اخبار از غیب و اعجاز بلاغی قرآن مورد بررسی قرار گرفت. مهم ترین نتیجه پژوهش این است که معتزله در حوزه صرفه با اعتقاد به اینکه خداوند انگیزه آوردن کتابی همچون قرآن را از اعراب گرفت، راه را به خطا رفتند، اما در زمینه اخبار از غیب و اعجاز بلاغی دیدگاه های مقبولی در محافل علمی ارایه نمودند، و در نهایت به نظریه نظم قرآن رسیدند.
    کلید واژگان: قرآن، اعجاز، معتزله
    Jamal Talebi Qara Gheshlaghi *
    The Mu'tazilites, as one of the theological religions in the Islamic world, have played an influential role in the development of various Qur'anic sciences. The miracle of the Qur'an is one of the most complex and difficult topics in the field of Qur'anic sciences, which has been considered by Muslim scholars, especially the Mu'tazilites, since the revelation of the Qur'an, and through which valuable views have been presented. In the present article, with a descriptive-analytical approach, the views of the Mu'tazilites on the miracle of the Qur'an were criticized. In particular, three views of economics, news of the unseen and the rhetorical miracle of the Qur'an were examined and the views of Mu'tazilite scholars in the field of the above three theories were examined. The most important result of the research is that the Mu'tazilites went astray in the field of economy, but presented acceptable views in scientific circles in the field of news of the unseen and rhetorical miracles.
    Keywords: Quran, Miracles, Mu', tazilites
  • سید حسین سیدی*، سید محمدجواد سیدی

    هیچ انسانی بدون پیش فرض نیست و همیشه این پیش فرض ها هستند که داوری ها و رویکردهای ما نسبت به پدیده های جهان را شکل می بخشند. مکاتب فکری نیز از این قاعده بیرون نیستند، چون مکاتب فکری می توانند مبنای هستی شناختی و یا معرفت شناختی و یا ایدیولوژیک داشته باشند. لذا در شکل گیری مفاهیم و حوزه نظریه پردازی نیز مبنای ایدیولوژیک تاثیرگذار است. این مساله یعنی تاثیر پیش فرض ها در رویکرد نظریه پردازان بلاغت عربی مشاهده می شود، چون بلاغت عربی هم در یک بستر تاریخی و تحت تاثیر عوامل دینی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی شکل گرفته است. در این مقاله تلاش می شود  با بررسی و تحلیل دیدگاه متکلمان اشعری و معتزلی ، ردپای ایدیولوژی در تبیین و جهت گیری تحلیل مسایل بلاغی، روشن گردد. نتیجه این بررسی آن است که متکلمان مسلمان به ویژه متکلمان معتزلی، مفاهیم بلاغی را چنان تعریف و تبیین می کردند که با مبانی ایدیولوژیک آنان همسو گردد.

    کلید واژگان: بلاغت، ایدئولوژی، متکلمان، اشاعره، معتزله
    Seyed Hosein Seyedi*, Seyed Mohammad Javad Seyedi

    No one is without presuppositions and these presuppositions form our judgments and viewpoints regarding the phenomena in the world. Systems of thought are also subject to this rule since they can be based on ontological, epistemological or ideological bases. The ideological basis has an import on the making of concepts and theorizing. The influence of pre-conceptions can be seen in the theories of Arabic rhetorics. Arabic rhetorics was formed in a historical context under the influence of religious, cultural, social and political parameters. The present paper tries to shed some light on the role of ideology in the formation of rhetorical analyses, focusing on the views of Ash'ari and Mo'tazeli theologians. The results show that Muslim theologians, especially the Motazelis, defined their rhetorical concepts according to their ideological stances. Keywords: Rhetoric, ideology, theologians, Ash'aris, Muʿtazilit.

    Keywords: Rhetoric, ideology, theologians, Ash'aris, Muʿtazilit
  • حسین ایمانیان*
    شکی نیست که بیش تر میراث کهن ایرانی پس از اسلام چه به زبان فارسی و چه به زبان عربی، همچنان به شکل نسخه های خطی است و راهی به بازار تصحیح و چاپ نیافته است؛ بگذریم از اینکه بسیاری از این میراث چاپ و تصحیح شده به زبان عربی نیز، هنوز به فارسی برگردانده نشده و خواننده ایرانی ناآشنا به زبان عربی، از آن ها بی بهره است. یکی از این نوشته هایی که اتفاقا بیش از نیم سده از تصحیح (گردآوری) آن می گذرد و اندیشه های یکی از شخصیت های بزرگ ایرانی یعنی صاحب بن عباد را آینگی می کند، کتاب روزنامجه است که از دو جهت ارزشمند است: یکی اینکه گویا صاحب، از نخستین کسانی است که واژه روزنامجه را به معنای امروزینش به کار برده است، دیگر اینکه این کتاب او، احوال و اندیشه های باوری و اجتماعی صاحب بن عباد را در دوره ای که کمابیش بیست سال داشته و هنوز به وزارت نرسیده بوده، بازتاب می دهد. در جستار پیش رو نخست به کاربرد واژه «روزنامه» در متون کهن عربی و علت حضور صاحب بن عباد در بغداد و نگارش یادداشت های روزانه او برای استادش ابن عمید، چشم زد داریم؛ سپس به بررسی تصحیح محمدحسن آل یاسین از این کتاب و بخش هایی را که گمان کرده ایم وی در کتاب خود نیاورده است می پردازیم. از آنجا که گویا صاحب بیش از یک بار به بغداد سفر نکرده است، می توانیم همه گزارش هایی را که در پیوند مستقیم او با بغدادیان ذکر شده، بخشی از روزنامجه مفقود او به شمار آوریم. به دلیل دلبستگی صاحب بن عباد  به معتزله، فقی هان و متصوفه و گرایش به حضور در مناظره های علمی و ادبی، وی در بغداد بیش از همه، با این سه گروه نشست و برخاست داشته است.
    کلید واژگان: روزنامجه، صاحب بن عباد، بغداد، خاطره نویسی، معتزله، تصحیح
    Hossein Imanian *
    There is no doubt that most of post-Islamic Iranian ancient literature, either in Persian or Arabic, is still in the form of manuscripts which have not been corrected. Even those corrected and translated into Arabic have not yet been translated into Persian. Hence an Iranian reader who is unfamiliar with Arabic will not have the opportunity to enjoy this legacy of literature. One of these works, whose correction dates back to more than half a century ago and reflects the thoughts of a great Iranian figure, Sahib ibn Abbad, is Rooznamejeh. This book is of immense value because, firstly, the writer seems to be one of the first people to use this word in its current sense and secondly, it reflects the attitudes and beliefs of Sahib when he was aged around twenty and had not yet entered the Ministry. This paper firstly focuses on the use of the word “rooznamejeh” in ancient Arabic texts and the reason for Sahib’s presence in Baghdad where he wrote daily notes for his teacher Ibn al-Amid. As there is no other written text about Rooznamejeh except for Mohammed Hassan al-Yassin’s brief introduction, the paper then studies al-Yassin’s correction of this book and the parts he has not included in his correction. To do so it is necessary to answer two questions: Has al-Yassin referred to all the written accounts, books, etc. on Rooznamejeh in his correction? What groups and circles had Sahib mostly met on his journey to Baghdad, and why?  Due to his interest in Mu’tazila and scientific and literary debates and circles, Sahib mostly met the fuqahā and Sufis of Baghdad. Since the book’s author seems to have travelled to Baghdad only once, we can conclude that all the accounts of his meetings with the people of Baghdad are the lost parts of his Rooznamejeh.
    Keywords: Rooznamejeh, Sahib ibn Abbad, Baghdad, Memoir, Mu’tazila, Correction
  • غلامعباس رضایی هفتادری*، سمیه برزین
    کنایه، یکی از فنون بلاغی است که بیشتر از مجاز و استعاره کاربرد دارد. به همین منظور بلاغیان در تعریف و تبیین اقسام آن در طول قرن ها - با وجود اختلاف نظرهایی که داشته اند – تلاش های برجسته ای کرده و آثار ماندگاری از خود به جای گذاشته اند.
    تفسیر کشاف، مشهورترین منبع تفسیری بلاغی است که در فهم زیبایی های ادبی و معانی بلند قرآنی، بدان ارجاع داده می شود. نظر به اهمیت زیاد کنایه در تفسیر کشاف، در پژوهش حاضر به مفهوم کنایه در این تفسیر، نوآوری های زمخشری در باب کنایه، اسلوب های وی برای بیان کنایات قرآنی و نحوه تاثیر مذهب زمخشری در بحث کنایه پرداخته می شود.
    از رهگذر این جستار مشخص می گردد که زمخشری برای نخستین بار بحث مجاز از کنایه، کنایه در مفرد و تفاوت میان کنایه و تعریض را مطرح کرده و از دو اسلوب مستقیم و غیر مستقیم برای بیان کنایات قرآنی، استفاده نموده است. دیگر اینکه مذهب اعتزالی او تاثیر زیادی در بحث کنایه داشته، بدین صورت که برخی از تصاویر کنایی قرآن که در تعارض با اصول معتزله بوده، حمل بر مجاز، تمثیل و تصویر کرده است.
    کلید واژگان: کنایه، بلاغت، زمخشری، تفسیر کشاف، معتزله
    Gholam Abbas Rezaee Haftador *, Somayeh Barzin
    Irony is considered as a rhetorical device that is used more frequently than trope and metaphor. Consequently, in spite of all their disagreements in defining irony varieties over centuries, rhetoricians have made significant efforts and have left some conspicuous works about it. Al-Kashāf
    Al-Zamakhshari commentary is the most well-known source of rhetorical interpretation that is referred to in understanding literary beauties and sublime meanings of the Quran. Due to the great importance of irony in Al-Kashāf commentary, this study intends to examine the concept of irony in this commentary, Al-Zamakhshari's innovations regarding irony, his approaches to express Quranic ironies, and the effects of Al-Zamakhshari's religious beliefs on the discussion of irony. The findings of this study reveal that it is Al-Zamakhshari who has proposed for the first time the difference between trope and irony, irony in single words, and the difference between irony and allusive proposition. Moreover, he has been the first one to use the direct and the indirect approaches to elucidate Quranic ironies. Finally, his Mutazilaist beliefs have had a great effect on his discussion of irony. That is to say, he has considered some of the ironic images of the Quran that has been contrary to the Mutazila principles to be trope, allegory, or imagery.
  • عفت نقابی*
    مقوله پایندانی از مباحث اصلی کلا می سده های نخستین اسلا می است که همواره محل اختلاف و نزاع متکلمان بوده و خود به دنبال مسئله جبر و اختیار و مباحث کلا می دیگری چون تقدیر، عدل، رویت و... دربین مسلمانان مطرح شده است و داغ شدن مناقشه های کلا می را بین معتزله و اشاعره و بعد ها شیعه درپی داشته که به کندوکاو درباره این مسئله و طرح آراء منجر شده است. در این مقال برآنیم که پس از بحثی کوتاه درباره چگونگی تکوین آن و مقایسه آرای بزرگان این فرق درباره پایندانی، به نمود آن در شعر فارسی به ویژه بین شاعران عارف مسلک و برجسته سده های ششم و هفتم مانند سنایی، عطار، مولوی و سعدی بپردازیم و رویکرد آنها را به این مسئله نشان دهیم.
    کلید واژگان: پایندانی، علم کلام، معتزله، اشاعره، شیعه، شعر فارسی
    Iffat Neghabi*
    Payandani (intercession and mediation) is one of the main theological topics in the opening centuries of the Islamic era. Theologians have haddifferent views on this issue, which along with other theological issues, such as determinism and free will, destiny, justice, and the vision of Allah, was widely discussed by Muslim scholars, and fiercely debated by the Mutazilite, the Asharite and later the Shia. The aim of this paper is to discuss in briefthe formation of Payandani and compare the views of the major Islamic schoolson this topic. Moreover, the researcher attempts totrace this subject in Persianpoetry, especially in the poetry of the distinguished Sufi poets of the sixth and seventh centuries, such as Sanai, Attar, Rumi and Saadi.
    Keywords: Payandani (intercession), theology, Mutazilite, Asharite, Shia, Persian poetry
  • منصوره احمدی جعفری، علی محمد سجادی
    سیر تعالی علم و ادب در خراسان و ماوراءالنهر از انقراض ساسانیان تا قدرت گرفتن حکومت های ایرانی متوقف ماند. در عهد طاهریان و صفاریان زبان و ادبیات فارسی جانی دوباره یافت و گام های استوار و مطمئنی به سوی باروری فرهنگی و علمی برداشته شد. صفاریان، نخستین خانواده بومی خراسان بودند که زبان فارسی را جایگزین زبان عربی ساختند. با ایجاد حاکمیت در خراسان، تحرک فکری و فلسفی اندیشمندان و علمای این خطه از سر گرفته شد و رکود گذرای فرهنگی پایان پذیرفت. تحولات علمی سبب شد تا برخی، قرن چهارم را «رنسانس اسلامی» نامیدند. برهه زمانی مورد بحث (قرن سوم، چهارم و پنجم ه.ق)، از مهمترین ادوار فرهنگی فارسی به حساب می آید و بررسی عوامل رشد و افول اندیشه و ارتباط آن با حاکمیت ضروری می نماید. با تبیین رفتار پادشاهان سامانی و غزنوی دربرابر اندیشمندان، کیفیت مدارس علمی و اهمیت خاندان های محلی بیش از پیش روشن می شود.
    کلید واژگان: سامانیان، غزنویان، اندیشه، حاکمیت، معتزله، اشاعره
  • علی محمد سجادی، منصوره احمدی جعفری

    بحث های عقالنی در تمدن اسالمی سبب تحول اندیشه و بروز مسایل جدید عقیدتی درمیان مسلمانان گردید. گروهی که آنان را عقلیون مینامند عمده ترین گروه فکری بودند که در برابر اندیشه جبرگرایانه و پیآمدهای اعتقادی- اجتماعیاش مقاومت نموده، و اندیشه های اسالامی را با عقالنیت تفسیرکردند. نقش این گروه تا قرن پنجم در تمدن اسلامی حایز ق مختلف کلامی، به خصوص معتزله و اشاعره، ر اهمیت است. از آنجا که اوج مناظرات ف در قرن های سوم و چهارم هجری قمری بوده است؛ بررسی این دوره ازجهت تبیین جایگاه قشریگری در تقابل با اندیشه های عقلانی و نتایج تعصب ورزی و یک سونگری برخی از فرق، ضروری به نظر می رسد.

    کلید واژگان: محمود، خلیفۀ بغداد، سیاست، دین، اشاعره، معتزله، فلاسفه، کرامی، حنفی، شافعی
  • جمال احمدی
    کلام الهی، یکی از مباحث بسیار گسترده در علم کلام اسلامی است که در قرون اولیه اسلامی، منازعات و مجادلات فراوانی در پی داشت. در آن دوران، علما و دانشمندان، نظریه های گوناگونی در باب کلام الهی ارائه می دادند. حشویه، جهمیه، اهل حدیث، معتزله و اشاعره هر یک فراخور برداشت ها و براهین خود، نظری ویژه در مورد کلام الهی داشتند. اهل حدیث که خود دو دسته بودند، هر دسته به وجهی کلام الهی را قدیم می دانستند و معتزله آن را حادث. اشاعره کلام الهی را نفسی و لفظی گفتند و کلام نفسی را قدیم و لفظی را حادث نامیدند. در این میان برخی از شخصیت های معتزلی و اشاعره نظریات دیگری نیز داشتند. به هر صورت بنا به روایتی، ماجرای خلق قرآن و کلام الهی، وجه تسمیه علم کلام شد و از آن پس، علم اصول عقاید و توحید و یا فقه الاکبر را کلام نامیدند.
    حکیم سنایی غزنوی(529- 467 ه) از شاعران، عارفان و متکلمانی است که اندیشه های کلامی خود را در اشعار خویش، بویژه حدیقه الحقیقه به وضوح نشان داده و اگر چه زبان شعر و هنر را به کار برده، اما به نظریات او در باب کلام الهی می توان پی برد. در این مقاله ضمن برشمردن آراء و نظریه های گوناگون کلامی، منظومه فکری سنایی بوی‍ژه در حدیقه الحقیقه مورد بررسی قرار می گیرد و به این نتیجه می رسد که سنایی به قدیم بودن قرآن اعتقاد دارد و اگرچه دارای دیدگاه مستقلی است اما در مورد قرآن با اشاعره همداستان است.
    کلید واژگان: کلام الهی، معتزله، اشاعره، حکیم سنایی غزنوی، علم کلام
    Jamal Ahmadi
    Quran, the divine word, is one of the basic and outstanding subjects in Islamic scholastic philosophy.It has encountered lots of disputes in early Islamic centuries. In those times philosophers and scholars, put forward different theses on the divine word. Hashvies, Jahmies, Traditionalists, Rationalists, and philosophers of Islam, each in proportion of their own reasoning, considered the divine word from a special viewpoint. Traditionists, divided in two groups, viewed the divine word as eternal. While Rationalistic took it as creatable. Asharites saw the Divine Speech as evil-promting self and verbally and viewed soliloquy as eternal, verbal as creatable. Meanwhile, some rationalists and Asharites have had other insights. However, according to a text, how the Quran was created. is close to philosophical theology. Since then, Dogmatic theology, Divine unity or the greatest Jurisprudence, became philosophical theology. Hakim Sanaee Gaznavi; (467- 529H) is one of poets, theosophers and theologians who has clearly, specially in Hadgat-ol-Hadige, showed his philosophical theological thinking. Through his poems, a Although he has used the language of art, one can find his opinion in this regard. The writer of the essay, while enumerating various ideas about philosophical theology, has tried to find Sanaee’s thoughts and insights on the Divine speech using his Hadigat-ol-Hadige.
  • اسماعیل شفق
    قصاید فارسی حاوی طرز تفکر، معیشت و رفتارهای شاعران است. و از سوی دیگر، محل انعکاس سلیقه ها و پسندها و کنشهای حاکمان گذشته محسوب می شود. سیر قصاید فارسی ازعصر سامانی تاقرن ششم، از منظرهای گوناگون قابل بررسی است. اما یکی از موضوعات قابل تحقیق پیرامون قصاید این دوره تاریخی، بررسی چالشهایی است که شاعران با نهادهای حکومتی داشته اند. از سویی شاعران این دوره به حمایت های مالی حاکمان نیازمند بودند، از سوی دیگر، حاکمان به قابلیتهای هنری شعرا محتاج. تا آوازه سلطه و قدرت خود را به گوش دیگران برسانند. در این تعامل دو طرفه، گاهی با شاعرانی مواجه می شویم که آزادگی و حق طلبی خود را فدای نام و نان نکرده اند، ولی اکثریت شاعران قصیده پرداز کهن، با مراکز قدرت به نوعی توافق رسیده بودند و در قالب ان، در حد بلندگوهای تبلیغاتی برای صاحبان قدرت ایفای نقش می کردند. این تحقیق درصدد است، چالش های شعر کهن رااز منظرهای گوناگون اجتماعی، اخلاقی و سیاسی بررسی نماید. بنابراین، یکی از مهمترین مقاطع تاریخی از نظر اوج قصیده پردازی، یعنی از عصر سامانی تا قرن ششم را مورد پژوهش قرار داده است.
    کلید واژگان: اخلاق، شعر کلاسیک، قدرت، مذهب مختار، تساهل، اشاعره، معتزله
  • جمال احمدی

    ایمان محور اساسی تمام ادیان الاهی و مهم ترین موضوعی است که الاهیون تفسیرها و برداشت های گوناگونی از آن را با توجه به نگرش فکری خود ارایه کرده اند. علاوه بر آنکه ایمان در اسلام با سایر ملت ها و آیین ها معنای متفاوتی دارد، در میان ملل و نحل اسلامی نیز معانی و تفسیرهای گوناگونی از ایمان شده است. هر یک از فرقه ها و گروه های اسلامی با توجه به برخی آیات قرآن و برداشت آن ها از آن آیات، نظری ارایه کرده اند که با نظر و برداشت دیگران متفاوت است. عرفا نیز به مسایل کلامی از جمله ایمان پرداخته اند اما دید و نگاه عارفان به مسایل کلامی نسبت به متکلمان متفاوت است. بدیهی است هر قدر«نگاه هنری به الاهیات و دین» پر رنگ تر باشد طرح مسایل کلامی هم، رنگ متفاوتی به خود خواهد گرفت.نگارنده در این مقاله ضمن برشمردن آیات مختلف در مورد ایمان و اشاره به نظر متکلمان اسلامی، رای و نظر عارفان، به ویژه مولانا جلال الدین محمد بلخی را مورد واکاوی و بررسی قرار داده است.

    کلید واژگان: ایمان، اشاعره، معتزله، مولوی، عرفا
    Jamal Ahmady

    Faith is the basic sector of All Religions and the most important term that Theologians have presented their descriptions according to their point of view. Besides faith in Islam has a different meaning From Other Nations, also there are various comments about faith among Islamic Sects. Every especial Islamic Sects has represented comment according to Quran verses and it‟s Commentary that is totally different From  others.  Sufis  have  also  paid  attention  to  faith  that  somehow differs From the other Theologians‟ point of view. That‟s clear that the view to “artistic look to Theology and religion” be deeper, the frame of Theologians‟ issue will be something else. In This Article, the Author has Attempted Not Only to Mention Varios Quran  Verses  and  Theologians‟Ideas But Also to  take  Sufis  and Especially  Mawlānā  Jalāloddin  Mohammad  Balkhi‟s  Views into Consideration.

    Keywords: Faith, Ashā‟era, Mo‟tazela, Rumi, Sufis
  • Mir Jalil Akrami, Majid Vahed Pour
    Theorem of seeing is of controversial theorems which has been a pretext for argument among different sects in history. This subject is so important and notable which can comprise everyone''s belief and sect. Whether those who protest seeing or those who believe in seeing God try to make their belief to be accepted and this is interesting that in order to prove their allegation، both groups in the short run refer to those signs of Koran which has a word in relation to seeing God and interpret the sign in question according to their language (kalami) mood. They sometimes interpret it along with theosophical view and zeal. Ghazali who has an important role in preaching Ashariyyat، besides the analysis of seeing theorem from Ashaereh position، relates it to concepts such as knowledge and zeal and characterizes its relation to these two. Therefore، his beliefs are new in some way.
  • مریم صادقی گیوی
    خرد گرایی مهم ترین اندیشه ی فردوسی در شاهنامه است ؛ فردوسی ، خرد را مهم ترین ملاک در راهبرد ها و راهکارهای زندگی انسان می داند و بر آن است که وجه ممیزه ی انسان در آفرینش ، خرد است و بر همین اساس نیز شخصیت و عملکرد شاهان و پهلوانان ایرانی را تبیین و ارزیابی می نماید .فردوسی ، شاهنامه را در قرن چهارم با هدف تبیین اندیشه های سیاسی و اجتماعی جامعه ی ایران پیش از اسلام ، می سراید و خرد را عامل تکمیل و تعیین کننده ی اعمال قدرت و مشروعیت سلطنت می داند . درقرن چهارم، با سیاست های نسبتا تساهل آمیز سامانیان و ایجاد شرایط نسبی رفاهمندانه ی اجتماعی و اقتصادی، خرد گرایی به اوج می رسد و شاهنامه ی فردوسی به عنوان خردنامه ی ایرانی ، آفریده می شود . مهم ترین عوامل تثبیت اندیشه ی خرد ورزی، تحکیم اندیشه های اعتزالی و گرایش به حکمت و فلسفه و انسان گرایی برای تبیین عقلانی اصول دین اسلام و گسترش آن در این قرن است.
    کلید واژگان: فردوسی، خردگرایی، خرد سیاسی، معتزله
  • حسین آقاحسینی
    توجه به عقل و تعقل از همان آغاز ظهور اسلام به عنوان یکی از راه های اساسی معرفت و رسیدن به حقیقت در آیات و روایات مطرح شد؛ به طوری که جاهلیت را عین بی عقلی و اسلام را عین عاقلی بیان کرده اند. تاثیر این نوع تفکر را در شعر شاعران سده های نخست ادب فارسی، بویژه فردوسی و ناصر خسرو بخوبی می توان دید؛ تا آنجا که ستایش خرد و عقل یکی از بن مایه های شعر آنان به شمار می رود.
    اما به سبب اختلافات مذهبی و ظهور مکاتب کلامی، بویژه پس از ظهور ابوالحسن اشعری در سده سوم و تثبیت اندیشه های او به وسیله مدارس نظامیه در سده پنجم و ترویج این اندیشه ها در آثار کسانی، همچون محمد غزالی، به جای مبارزه با معتزله و فلاسفه، مخالفت با عقل رواج یافت.
    تاثیر این نوع اندیشه با ظهور سنایی در ادب فارسی آشکار شد و از آن پس خردستیزی و هیچکاره دانستن عقل یکی از اساسی ترین مضامین شعر شد و عقل بزرگترین رقیب عشق به شمار رفت و این اندیشه سالها حکمرانی کرد؛ به طوری که کوششهای بزرگانی، چون ملاصدرا در حکمت متعالیه یا آثار نویسندگانی، چون صائن الدین علی ترکه نیز نتوانست این نوع اندیشه را بکلی از میان ببرد.
    کلید واژگان: عقل، عشق، اشاعره، معتزله، حکمت متعالیه
    H. Aghhoseini
    Paying attention to the intellect and wisdom at the outset of islam for understanding the koran and the narratives was presented to the people. This presentation was in such a way that Islam was equal to rationality and pagan was equal to irrationality. The effect of this thought was so obvious in the verses of the early poets of the persiaen literatures like ferdousi and Naser khosrou that the praise of intellect was one of the movties in their verses. Due to religious diversities and the advent of the speech schools, especially ofter the appearance of Abolhasan Ashari in the third century and the establishment of this thought by the militants in the fifith century, the arguments against rationanily started.The effect of this thought with the appearance of Sanai became obvious in the Persian literature. After that irrationality became one of the themes in the poetry and intellection became the biggest rival for the love, this thought was dominant for several years in such a way that the attempts of philosophers like Molla Sadra, in the subject of the supreme philosphy, or writers like saenaldin Ali torkeh couldnt eradicate such thoughts entirely.
  • کاظم دزفولیان، اطهر تجلی اردکانی
    مکتب اعتزال از فرقه های کلامی عقل گرایی است که دیدگاه های متکلمانش به آرای شیعه و از جمله اسماعیله بسیار نزدیک است. از سوی دیگر آثار حکیم ناصرخسرو، متکلم برجسته اسماعیلی، عرصه بیان اندیشه های اسماعیلی است که از رهگذر مقایسه آثار او و معتزله می توان به شباهت ها و اختلاف های این دو نحله فکری دست یافت. بحث های مشترک میان اکثر متکلمان عبارت است از: صفات حق، رؤیت خداوند، کلام خدا، آفرینش، عدل، جبر و اختیار. در این مقاله سعی می شود ضمن بررسی دیدگاه های ناصرخسرو و معتزله نقاط اختلاف و اشتراک دو مکتب اعتزال و اسماعیلی نمایانده شود.
    کلید واژگان: معتزله، ناصر خسرو، صفات خدا، آفرینش، عدل، جبر و اختیار
  • بررسی شکلی و محتوایی دیوان صاحب بن عباد
    ناصر محسنی نیا
    معرفی مختصر صاحب بن عباد، وزیر، ادیب، کاتب، لغوی و شاعر بزرگ دوره آل بویه، بررسی شکلی و محتوایی دیوان اشعار وی، تعیین مقاوم و جایگاه ادبی ایشان، نگاهی به گونه های شعر صاحب، تاملی بر جلوه دین، قران، و حدیث در اشعار کافی الکفات، به همراه معرفی ابیاتی ناشناخته و منتشر نشده از این وزیر دانشمند ایرانی قرن چهارم هجری، از عمده مواردی است که در این مقاله در حد توان نگارنده پیرامون آنها بحث و بررسی های لازم صورت گرفته است.
    کلید واژگان: صاحب بن عباد، آل بویه، دیوان اشعار، شکل محتوا، قرآن، اهل بیت، شیعه، معتزله، ادب عربی قرن 4، ایران
نکته
  • نتایج بر اساس تاریخ انتشار مرتب شده‌اند.
  • کلیدواژه مورد نظر شما تنها در فیلد کلیدواژگان مقالات جستجو شده‌است. به منظور حذف نتایج غیر مرتبط، جستجو تنها در مقالات مجلاتی انجام شده که با مجله ماخذ هم موضوع هستند.
  • در صورتی که می‌خواهید جستجو را در همه موضوعات و با شرایط دیگر تکرار کنید به صفحه جستجوی پیشرفته مجلات مراجعه کنید.
درخواست پشتیبانی - گزارش اشکال