بیمار

سلوه الحزین و تحفه العلیل عنوان کتابی از قطب الدین راوندی (د.573) از علمای امامیه در سده ششم هجری است . در این اثر به صورت تخصصی و گسترده به موضوع دعا و برخی اشکال و عناصر آن از جمله توسل، نمازها، تسبیحات، حرزها و تعویذ ها و... پرداخته است. در این مقاله که به روش توصیفی - تحلیلی نگاشته شده است به بررسی شیوه تدوین اثر و نگرش مولف کتاب به مقوله دعا و ذکر و سایر عناصر مرتبط با آن پرداخته شده است. از مطالعه سلوه الحزین دانسته گردید قطب راوندی نگاه موسع در مفهوم و کارکرد دعا داشته است. گزینش احادیث ادعیه و مرتبط با آن در سلوه الحزین توسط مولف نشان می دهد در این مجموعه احادیثی درباره آداب و شرایط و موانع اجابت دعا به عنوان بخش مقدماتی کتاب آمده است. مولف در این بخش تفکیکی میان روایات ذکر و دعا قایل نشده است و هر دودسته روایات را در کنار یکدیگر نقل کرده است. به نظر می رسد باتوجه به تفصیل باب دوم کتاب، هدف اصلی تدوین آن، ارایه ادعیه بیماری و سلامتی و موضوعات مرتبط است. در این باب به عنوان مقدمه احادیثی در موضوع بهداشت و سلامت فردی مطرح شده است. برخی بیماران با ادعیه و طبابت بهبودیافته و شکر بر سلامتی بازیافته دارند و ادعیه خاص خود اما برخی بیماری ها مومن را در حالت احتضار و مشرف به مرگ می کند. راوندی برای هر دو گروه آداب و ادعیه مرتبط در فرهنگ روایی مسلمانان به ویژه شیعیان را از منابع مهم حدیثی استخراج و در این مجموعه یکجا نقل کرده است.

نقش محوری مصلحت در فقه استدلالی شیعه بر کسی پوشیده نیست تا جایی که بسیاری از فقیهان، احکام را تابع مصالح و مفاسد می دانند. یکی از ساحت های مهم تاثیرگذاری اندیشه فقه مصلحت محور، حوزه موضوعات نوپیدای فقه پزشکی است که می توان بر چالش های فراروی این عرصه فایق آمد. کارکرد مصلحت در تزاحم بین حفظ اسرار بیمار و رعایت مصالح مهم و مورد تاکید شریعت، از جمله مسایلی است که نیازمند تامل و تحقیق شایسته در این حوزه می باشد. مساله ای که تاکنون به صورت جدی در حوزه فقه پزشکی بدان پرداخته نشده است. در نوشتار حاضر با تکیه بر روش توصیفی تحلیلی و ابزار گردآوری کتابخانه ای، تزاحم بین مصالح مورد تحلیل واقع شده تا مواردی که دارای ملاک های مهمتری از حفظ حریم خصوصی بیمار هستند، شناسایی شوند؛ مواردی، مانند جلوگیری از سرایت بیماری، مشورت دادن درباره ویژگی های افراد، آزمایش های قبل از ازدواج، شهادت در محاکم، جلوگیری از ارتکاب جرم، دفاع پزشک از عملکرد خویش، اهداف آموزشی و تحقیقاتی.

بی‏گمان علم دین و علم طب، نقش سترگی در قوام و دوام جامعه به دوش دارند؛ چه این که وظیفه علم دین سلامت روح انسان است و وظیفه علم طب سلامت جسم انسان (همان مرکب). بنا بر این، صاحبان هر دو علم نقشی بی‏‏بدیل در جامعه ایفا می‏‏کنند. از این روی، همان گونه که اولیای دین اخلاق‏مدارترین افراد جامعه بودند، گزافه‏گویی نیست اگر گفته شود که سزا است طبیبان نیز بیش از دیگر پیشه‏‏ور‏‏‏ان، به آراستگی اخلاقی درآیند؛ چه این که یکی با بیماران روحی مواجه است‏‏ و دیگری با بیماران جسمی. با بهره‏گیری‏‏‏ از آموزه های دینی می‏‏توان در یک تقسیم‏بندی ‏‏‏کلی، اخلاقیات پزشک را در مواجهه با بیمار به دو دسته تقسیم کرد: نخست، وظیفه پزشک در مقابل بیمار و دیگر، وظیفه پزشک در درمان بیمار. ذیل عنوان نخست، هفت وظیفه اخلاقی می‏‏توان به دست داد و تحت عنوان دوم نیز هفت وظیفه اخلاقی قابل شناسایی است.

در نظام حقوقی اسلام نوعی بیماری که با احراز شرایطی خاص عنوان مرض متصل به مرگ بر آن اطلاق می شود، از اسباب حجر شمرده شده است. براین اساس بیمار رو به موت، از برخی تصرفات مالی در بیش از ثلث دارایی خود منع شده و نفوذ آنها متوقف بر اجازه ورثه است، اما جستجو در متون فقهی، حاکی از اختلاف نظر فقی هان در این حکم است.
از این رو، در این جستار پس از مفهوم شناسی مریض، سعی شده است ادله موافقان و مخالفان حجر بیمار مورد باز پژوهی و آن گاه نقد و بررسی قرار گیرد، تا از این رهگذر فرضیه برگزیده مبنی بر رد حجر مریض اثبات شود.