حوزه علمیه قم
در نشریات گروه علوم قرآن و حدیث-
هدف پژوهش حاضر صورت بندی تاریخ ادوار کلام سیاسی در دوره جمهوری اسلامی با تاکید بر حوزه علمیه قم است. پژوهش بر این فرضیه استوار است که ادوار تاریخی کلام سیاسی، ذیل تاریخ عمومی دانش کلام قابل رصد است که در کل چهار دوره عام با زیر دوره های احتمالی دوره 1301 (تاسیس حوزه علمیه قم) تا 1360، دوره 1360 تا 1368، دوره 1368 تا 1384، دوره 1384 تاکنون را می توان برشمرد که در دوره معاصر به شدت تحت تاثیر تحولات ذهنی و عینی مرتبط با ظهور مدرنیته است و جمهوری اسلامی از بدو تاسیس تاکنون، هم به صورت کنشی و هم واکنشی نقش محوری در تحولات کلامی سیاسی دارد. سیر تطور و مقایسه ادوار را در دو حوزه می توان پی گرفت. سیر تطور موضوعات مورد مناقشه، و سیر تطور جریان های سیاسی در نسبت با موضوعات مورد مناقشه. در سیر تطور موضوعات مورد مناقشه، در برخی موارد موضوعاتی در هر چهار دوره مورد نظر پژوهش همچنان مورد مناقشه و بحث کلامی هستند. مانند نقش مردم در مشروعیت حکومت یا بحث ولایت فقیه، که در هر چهار دوره مطرح می باشند. برخی در سه دوره مطرح هستند، مانند آزادی در اسلام که در دوره های اول، سوم و چهارم مورد بحت است. برخی نیز در یک یا دو دوره مورد مناقشه و معرکه آراست، مانند بحث حقوق بشر که در یک دوره مورد توجه ویژه است؛ البته در دوره پسین نیز مورد توجه است، اما شدتی ندارد. ابعاد سیاسی توحید نیز تنها در دوره تاسیس، ادبیات خاص خود را دارد.کلید واژگان: کلام سیاسی شیعه، حوزه علمیه قم، کلام اسلامی، اصول گرایان، اصلاح طلبان، مشروعیت، دموکراسی، عدالتThe present study aims to structure the history of the eras of political theology in the period of the Islamic Republic, with an emphasis on the Qom Seminary. The research is based on the hypothesis that the historical periods of political theology can be observed within the general history of theological knowledge, divided into four main periods with possible sub-periods: from 1922 (the establishment of the Qom Seminary) to 1981, from 1981 to 1989, from 1989 to 2005, and from 2005 to the present. In the contemporary era, these periods have been heavily influenced by both subjective and objective transformations associated with the emergence of modernity. Since its inception, the Islamic Republic has played a pivotal role in political theological transformations, both actively and reactively. The evolution and comparison of these periods can be traced in two domains: the evolution of contested subjects and the evolution of political movements in relation to these contested subjects. In the evolution of contested subjects, certain topics have remained under discussion and theological debate across all four periods examined in the research, such as the role of the people in the legitimacy of government and the concept of the Guardianship of the Islamic Jurist (Velayat-e Faqih). Some subjects have been prominent in three periods, like the notion of freedom in Islam, which is discussed in the first, third, and fourth periods. Other topics have been contested in one or two periods, such as human rights, which received special attention in one period, although it is also noted in the subsequent period without the same intensity. The political dimensions of monotheism have unique literature primarily in the foundational period.Keywords: Shia Political Theology, Qom Seminary, Islamic Theology, Principlists, Reformists, Legitimacy, Democracy, Justice
-
نشریه سیاست متعالیه، پیاپی 44 (زمستان 1402)، صص 103 -138هدف پژوهش حاضر بررسی اندیشه سیاسی اندیشمندان مطرح در صد ساله اخیر حوزه علمیه قم، با تاکید بر اندیشه های آیت الله العظمی مکارم شیرازی است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نشان داده شد که نظام سیاسی اسلام، هنگامی رویکرد نظام واره به خود می گیرد که مشتمل بر مجموعه ای از ارکان، عناصر و مولفه ها بوده و ضمن عنایت به ترابط این اجزاء با یکدیگر، از انسجام درونی برخوردار باشد؛ به گونه ای که به مثابه اجزای یک پازل بوده و ضمن اینکه مجموعه این عناصر، جوانب نظام سیاسی و ماهیت آن را تبیین می کنند، در مجموع در راستای تحقق هدفی واحد بهکار گرفته می شوند. در حالی که برخی از این مولفه ها، ذیل مبانی و بنیادهای معرفتی قرار می گیرند، برخی مشتمل بر نظام معرفتی بوده و بر ویژگی های معرفتی عناصری چون حکومت اسلامی و حاکم (ولی فقیه) و خاستگاه و ادله مشروعیت آن دلالت کرده و برخی در راستای ساماندهی ساختار نظام سیاسی و دال بر قوای حاکم بر نظام سیاسی هستند؛ برخی نیز حوزه روابط داخلی نظام اسلامی را مدنظر قرار داده و برخی مسائل کلان داخلی نظام اسلامی را مورد عنایت قرار می دهند. پژوهش حاضر از آن جهت این مولفه ها را در راستای فهم نظام سیاسی به کار گرفته است که هر کدام بخشی از نظام سیاسی اسلام را تبیین کرده و در راستای فهمی نظام واره، هدفمند و منسجم از نظام سیاسی، به مثابه بخشی از کلان نظام معرفتی اسلام، قرار دارند. تبیین هرکدام از این مولفه ها، مستلزم تفصیلی متناسب با اهمیت و ضرورت بحث از آنهاست، لکن از آنجاکه هدف این تحقیق، فهم نظام سیاسی اسلام بود، لذا، با بررسی مختصر هر کدام از این مولفه ها، درک هر کدام از این عناصر و اجزاء را در راستای فهمی جامع و مناسب از نظام سیاسی، قرار داده و طرحی مختصر ولی جامع از نظام سیاسی اسلام ارائه کرده است.کلید واژگان: اندیشه سیاسی، حوزه علمیه قم، آیت الله مکارم شیرازی، حکومت اسلامی، حاکم اسلامی، ولایت فقیهThis research aims to examine the political thought of prominent scholars in the Qom Seminary over the past hundred years, with a particular focus on the ideas of Ayatollah al-Uzma Makarem Shirazi. The research adopts a descriptive-analytical method and demonstrates that the Islamic political system assumes a systematic approach when it encompasses a set of pillars, elements, and components, and, while paying attention to the interrelation of these parts, maintains internal coherence. These elements function like pieces of a puzzle, where together they elucidate the various aspects and the nature of the political system, ultimately working towards the achievement of a single goal. Some of these components fall under epistemological foundations and bases, while others encompass the epistemological system, indicating the epistemological characteristics of elements such as the Islamic government and the ruler (vilayah al-Faqih) and the sources and evidence of its legitimacy. Additionally, some components focus on organizing the structure of the political system and delineating the governing bodies within the political system. Others consider the internal relations of the Islamic system, addressing significant internal issues. This research employs these components to understand the political system, as each elucidates a part of the Islamic political system, contributing to a coherent, purposeful, and systematic understanding of the political system, seen as part of the broader epistemological framework of Islam. Explaining each of these components requires detail proportional to their importance and necessity in the discussion. However, since the goal of this study is to comprehend the Islamic political system, it provides a brief review of each component, aiming to place the understanding of each element within a comprehensive and appropriate understanding of the political system, thus presenting a concise yet comprehensive outline of the Islamic political system.Keywords: Political Thought, Qom Seminary, Ayatollah Makarem Shirazi, Islamic Government, Islamic Ruler, Vilayah Al-Faqih
-
هدف پژوهش حاضر بررسی سیر فلسفه سیاسی در حوزه علمیه قم در سده اخیر است. در این راستا تلاش شده است جریان فلسفه سیاسی از آغاز تاسیس حوزه علمیه قم تا زمان حاضر بررسی شود. از این رو سوال اصلی پژوهش این است که جریان فلسفه سیاسی در حوزه علمیه قم از آغاز تاسیس تاکنون چگونه بوده است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که ظهور فلسفه سیاسی در حوزه علمیه قم به صورت یک قلمروی دانشی به سه دهه اخیر قرن چهاردهم شمسی در موسسات حوزوی- دانشگاهی بازمی گردد. این موسسات آموزشی و پژوهشی طی سی سال آخر سده حاضر توانسته اند یکی از معدود قطب های فلسفه سیاسی را در سطح کشور مستقر سازند، که به ویژه به معرفی و گسترش فلسفه سیاسی دوره اسلامی ایران و فلسفه سیاسی معاصر می پردازد. توجه به سه نکته در امر آموزش و پژوهش فلسفه سیاسی دارای اهمیت است: نخست، آموزش زبان های اصلی این رشته، دوم آشنایی با مکاتب و منابع اصلی فلسفه سیاسی غربی و اسلامی، و سوم آموزش جدیدترین روش های تفکر و استدلال در قلمروی فلسفه سیاسی. در پرتو چنین توجهی به فلسفه سیاسی است که می توان حوزه علمیه قم را به عنوان یکی از قطب های علمی- مذهبی در جهان معرفی کرد که توان پاسخ گویی به مسایل بشری را در سطح جهانی دارد.کلید واژگان: حوزه علمیه قم، فلسفه سیاسی، اندیشه دینیThe present study aims to examine the evolution of political philosophy at the Qom Seminary over the past century. In this regard, efforts have been made to analyze the trajectory of political philosophy from the establishment of the Qom Seminary to the present time. Therefore, the main question of the research is: How has the stream of political philosophy at the Qom Seminary evolved since its inception? The research method is descriptive-analytical, and the results indicate that the emergence of political philosophy as a distinct field of knowledge in the Qom Seminary dates back to the last three decades of the fourteenth century (Hijri calendar) in seminary-university institutions. Over the past thirty years, these educational and research institutions have established one of the few centers of political philosophy in the country, particularly focusing on the introduction and expansion of Islamic era political philosophy in Iran and contemporary political philosophy. Attention to three key points is crucial in the teaching and research of political philosophy: first, the instruction of primary languages of this field; second, familiarity with the principal schools and sources of Western and Islamic political philosophy; and third, the teaching of the latest methods of thinking and reasoning in the realm of political philosophy. By focusing on such aspects of political philosophy, the Qom Seminary can be recognized as one of the scientific-religious centers in the world capable of addressing human issues on a global scale.Keywords: Qom Seminary, Political Philosophy, Religious Thought
-
این مقاله با روش توصیفی تحلیلی به شخصیت، مکتب و آثار تفسیری آیت الله عبدالله جوادی آملی از مفسران بنام حوزه علمیه قم در سده چهاردهم شمسی می پردازد. مقاله با کاویدن جنبه های مختلف مکتب تفسیری ایشان از طریق تحلیل مبانی، قواعد، روش و منابع تفسیری و بیان ویژگی های کتاب تسنیم، اثر مهم تفسیری وی، جایگاه و منزلت تفسیری او را در میان مفسران سده اخیر نشان می دهد و تاثیر علمی او را در زمینه تفسیر بر نسل فعلی حوزویان و طالبان معارف قرآن اجمالا می نمایاند. یافته های پژوهش نشان می دهد که استاد آیت الله جوادی آملی ضمن تسلط بر علوم عقلی و نقلی، یکی از مفسران برجسته و توفیقمند معاصر حوزه قم است که با تاسی به سیره علامه طباطبائی در جهت مهجوریت زدائی از ساحت قرآن، با برگزاری درس تفسیر قرآن و ارائه نوآوری هایی در عرصه مبانی و روش تفسیر و نیز در برداشت های متقن و بدیع از محتوای آیات همراه با بیان اشارات و لطایف قرآن، معارف و آموزه های این کتاب الهی را به نحو احسن به جامعه علمی عرضه کرده است. خلق تفسیر عظیم تسنیم با ویژگی های ممتاز و مجلدات پرتعداد و تفسیر موضوعی قرآن شاهدی بر این حقیقت و نمایانگر خلاقیت های علمی استاد و آئینه شخصیت و مقام او در این زمینه است.
کلید واژگان: عبدالله جوادی، شخصیت تفسیری جوادی آملی، روش شناسی تفسیر، مبادی و منابع تفسیر، مبانی و قواعد تفسیر، مفسران سده چهاردهم، حوزه علمیه قم -
در سده چهاردهم شمسی، حوزه علمیه قم شاهد ظهور عالمان و مفسران برجسته ای بوده است. این مقاله با روش «توصیفی تحلیلی» به بررسی شخصیت علمی آیت الله جعفر سبحانی از دانشمندان بزرگ حوزه علمیه قم در سده اخیر پرداخته است. هدف پژوهش حاضر واکاوی ویژگی های علمی این عالم فاضل در دانش تفسیر قرآن است. بررسی ها نشان می دهد که آیت الله سبحانی شخصیتی اثرگذار و مفسری توانا و پرکار و دارای آثار فراوان در تفسیر و پژوهش های قرآنی است. ویژگی های اقدامات و آثار علمی ایشان در تفسیر موضوعی قرآن عبارت اند از: اولویت دهی به تفسیر موضوعی، توجه به مباحث کلامی و شبهات مرتبط با آنها، توجه به روش تفسیر قرآن به قرآن، اجتهاد در به کارگیری روایات تفسیری، رعایت نظم ترتیبی و موضوعی در تفسیر. اما ویژگی آثار ایشان در تفسیر ترتیبی قرآن را می توان توجه فراگیر به مباحث علوم قرآن با توجه به نقش پایه ای آنها برای تفسیر قرآن، خرق سنت های گذشته در تالیف تفسیر قرآن بر حسب ترتیب مصحف و عنایت به جامعیت موضوعی مباحث در تفسیر هر دسته از آیات برشمرد.
کلید واژگان: شخصیت های تفسیری، مفسران برجسته شیعه، حوزه علمیه قم، مفسران سده چهاردهم، آیت الله جعفر سبحانی -
در دانش تفسیر قرآن، همانند برخی از دانش های دیگر، در طول زمان مکاتب مختلفی پدید آمده است. روش ها و آثار تفسیری مفسران حوزه علمیه قم در سده اخیر نیز قابل ارجاع به مکاتب تفسیری مختلفی است. این مقاله با رویکرد تاریخی و روش توصیفی تحلیلی می کوشد با شناسایی تفاسیر مهم و قابل اعتنای عالمان حوزه علمیه قم در سده اخیر و کشف و تحلیل روش و اصول تفسیری به کاررفته در آنها، مکتب تفسیری مورد اتباع هر یک از آنان را مشخص و به معرفی و تحلیل آن بپردازد. حاصل پژوهش نشان می دهد که مفسران سده اخیر حوزه علمیه قم تابع سه مکتب تفسیری مختلف بوده اند: 1. مکتب تفسیری اجتهادی قرآن به قرآن به دو شکل افراطی و اعتدالی؛ 2. مکتب تفسیری اجتهادی روایی؛ 3. مکتب تفسیری اجتهادی نسبتا جامع.
کلید واژگان: مکاتب تفسیری، حوزه علمیه قم، تفسیر اجتهادی قرآنبهقرآن، قرآنبسندگی، تفسیر اجتهادی روایی، تفسیراجتهادی جامع، سده چهاردهم -
این مقاله به بررسی شیوه های تدریس تفسیر قرآن مدرسان حوزه علمیه قم در سده چهاردهم شمسی می پردازد و هدفش استفاده از تجارب گذشته برای آموزش بهتر تفسیر قرآن در آینده است. شیوه مطالعه، کتابخانه ای و گاهی مشاهدات میدانی، و روش حل مسئله توصیفی تحلیلی بوده است. یافته های بررسی نشان می دهد که با توجه به اختلاف سطوح تحصیلی و تفاوت سبک ارائه تفسیر، در سده اخیر سه روش تدریس تفسیر در حوزه علمیه قم رایج بوده است: روش غیرفعال، نیمه فعال و فعال. روش غالب تدریس تفسیر در حوزه علیمه قم، روش غیرفعال با شیوه توضیح و سخنرانی بوده است. تدریس تفسیر به روش نیمه فعال که با مشارکت دادن بخشی از فراگیران در فرایند آموزش همراه است، در رتبه بعدی قرار دارد. گونه سوم، یعنی روش فعال در آموزش تفسیر، در طول سده کمتر مورد اهتمام مدرسان حوزه علمیه قم بوده و بیشتر در دو دهه پایانی این سده و در مراکز تخصصی به کار گرفته شده است. روش فعال به دو شیوه پرسش و پاسخ و مشارکت دادن فراگیران در بحث و ترغیب به ارائه کنفرانس یا به شیوه حل مسئله توسط فراگیران با راهنمایی استاد اجرا شده است.
کلید واژگان: شیوه های آموزش، روش تدریس تفسیر، حوزه علمیه قم، سده چهاردهم شمسی -
علوم قرآن در حوزه علمیه قم از قریب دهه 30 شمسی مد نظر قرارگرفته و تاکنون آثار فراوانی در این زمینه به ثمر رسیده است. مقاله حاضر با گردآوری آثار علوم قرآنی از مراجع کتاب شناحتی قرآنی، وبگاه ها و بانک های اطلاعاتی درصدد یافتن شاخه های علوم قرآن مورد اهتمام حوزویان، شمار آثار در هر شاخه و نیز تحلیل و بررسی تطور رخ داده در آن شاخه و زمینه ها و عوامل پدیدآیی آنهاست. رهگیری نگارش های حوزیان قم در علوم قرآن نشان از افزایش کمی قابل توجه از دهه ای به دهه دیگر دارد. علاوه بر آن، تنوع موضوعات پژوهشی قرآن پژوهان حوزه علمیه قم نیز به مرور زمان افزوده شده است. درونمایه این آثار در دهه 30 و 40 شمسی به موضوعات کم شماری همچون «وحی» و «تحریف» محدود بود؛ ولی مقارن با انقلاب اسلامی و محوریت یافتن حوزه علمیه قم، تاسیس پژوهشگاه ها و مراکز تخصصی علوم قرآن، تاسیس و توسعه رشته «علوم قرآن و حدیث» و افزایش پژوهش های قرآنی و به واسطه بهره جستن عالمان حوزه از میراث غنی تفسیر معاصر امامیه، واکاوی دقیق منابع تفسیری و به ویژه روایات تفسیری، بهره جستن از علوم جدید زبان شناختی و علوم انسانی، بازسازی و بازخوانی دیدگاه های سنتی و رسمی در پرتو پاسخ گویی به شبهات و تنقیح قواعد و مبانی کلی و درنگ در راهکارهای نظریه پردازی، به تدریج درونمایه نگاشته ها از حالت محدود پیشین بیرون آمد و با دربر گرفتن شاخه های گوناگون علوم قرآن توسعه یافت و به سوی هویت بخشیدن به علوم قرآن با رهیافتی شیعی و استقلال اندیشه قرآنی امامیه پیش رفت.
کلید واژگان: علوم قرآن، حوزه علمیه قم، نگارش های علوم قرآن، اندیشه قرآنی امامیه، تطور علوم قرآن -
این مقاله با روش توصیفی تحلیلی اندیشه و رهاورد نفسیری عالمان اسلامی معاصر حوزه علمیه قم (سده چهاردهم شمسی) در موضوع «حاکمیت دینی» را بررسی کرده است. هدف پژوهش حاضر تبیین حاکمیت دینی در اندیشه و آثار تفسیری این اندیشوران و بیان موضع آنان در این باره است. بدین منظور به بازیابی، تحلیل و تبیین دستاوردهای تفسیری این متفکران ذیل شاخص های شش گانه حاکمیت دینی پرداخته است: 1. حاکمیت دینی به مثابه حاکمیت عدالت و ارزش ها؛ 2. پیوستگی دین و سیاست؛ 3. ضرورت حکومت؛ 4. مشروعیت حکومت؛ 5. مردمی بودن حکومت؛ 6. ساختار حکومت. یافته های پژوهش نشان می دهد که حاصل اندیشه ورزی عالمان اسلامی معاصر حوزه علمیه قم در تفسیر آیات مربوط به حاکمیت دینی، دارای دو وجه ایجابی و سلبی است. در وجه سلبی رهاورد تفسیری این اندیشمندان عبارت است از: مناقشه و نقد و نفی مشروعیت نظام سیاسی و بنیان های حاکمیت طاغوتی؛ و در وجه ایجابی دستاورد تفسیری این اندیشوران عبارت است از: تبیین مولفه های حاکمیت دینی و الهی و تشریح ابعاد آن، به ویژه در عصر غیبت معصوم (ع) می باشد.
کلید واژگان: حاکمیت دینی، سیاست و حکومت، تفسیر آیات سیاسی قرآن، حوزه علمیه قم، سده چهاردهم -
«علوم قرآن» دانشی است که عوارض ذاتی و اختصاصی قرآن را بررسی می کند. در این مقاله آثار علمی اثرگذار حوزه علمیه قم در زمینه علوم قرآن در سده چهاردهم شمسی با روش توصیفی تحلیلی معرفی و بررسی شده است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که اندیشمندان و دانشوران حوزه علمیه قم در سده اخیر، به ویژه بعد از انقلاب اسلامی ایران، پژوهش های شایان توجهی را در موضوعات و مباحث علوم قرآن رقم زده اند. این آثار را می توان به چهار دسته تقسیم کرد: 1. تحقیقات اندیشمندان دانش های اصول، فقه و کلام در ارتباط با مسائل مرتبط با علوم قرآن؛ 2. مباحث علوم قرآنی موجود در مقدمه برخی از تفاسیر یا در لابه لای مطالب تفسیری آنها، مانند مقدمه تفسیر المیزان و مقدمه تفسیر تسنیم و نیز برخی مطالب درون این دو تفسیر؛ 3. کتاب های مستقل مشتمل بر مباحث اساسی یا مهم علوم قرآن. از این دسته، کتاب های قرآن در اسلام، التمهید فی علوم القرآن، قرآن شناسی، مدخل التفسیر، تاریخ و علوم قرآن، آراء حول القرآن و القرآن الکریم و روایات المدرستین را باید یاد کرد؛ 4. تک نگاری های خاص یا موضوعی در زمینه علوم قرآن. کتاب های المفسرون حیاتهم و منهجهم، روش شناسی تفسیر قرآن، مکاتب تفسیری، تاریخ تفسیر قرآن، آسیب شناسی جریان های تفسیری را در این دسته می توان قرار داد.
کلید واژگان: کتاب های مستقل علوم قرآن، تکنگاریهای علوم قرآن، مکاتب تفسیری، جریانهای تفسیری، موضوعات علوم قرآن، آثار اثرگذار علوم قرآنی، حوزه علمیه قم، سده چهاردهم -
مقابله حوزه علمیه قم به عنوان یکی از چند حوزه بزرگ تاثیرگذار جهان تشیع در سده چهاردهم شمسی با جریان های انحرافی اعم از التقاطی و غیر التقاطی در عرصه دانش تفسیر و علوم قرآن چگونه بوده است؟ این مقاله با جمع آوری داده ها و اطلاعات به شیوه اسنادی و با روش توصیفی- تحلیلی به این موضوع و داوری در باره آن می پردازد. یافته های تحقیق نشان می دهد که در سده اخیر سه جریان انحرافی در عرصه تفسیر ظهور کرده اند: 1.جریان علم گرا با گرایش اصالت حسی و تجربی (افراد ملی مذهبی و نهضت آزادی) 2.جریان روشنفکری با گرایش سوسیالیستی و جامعه شناختی (بخشی از حسینه ارشاد و گروه جنبش مسلمانان مبارز) 3.جریان مارکسیستی شبه اسلامی با گرایش سیاسی مبتنی بر انقلابیگری (گروه های مجاهدین خلق و فرقان). در سده اخیر از عالمان حوزه علمیه قم علامه طباطبائی و شاگردان وی، به ویژه شهید مطهری و آیت الله مصباح یزدی به مقابله جدی با این جریان ها برخاستند. عدم اشراف به مقدمات ضروری و مبانی علمی صحیح تفسیر، خودمرجع پنداری در قرائت متون دینی و ضدیت با حوزه و روحانیت از دلایل اصلی این انحرافات فکری در تفسیر آیات از سوی این جریان ها بوده است.
کلید واژگان: حوزه علمیه قم، جریانهای انحرافی، التقاط در تفسیر، جریان روشنفکری، دانش تفسیر، سده چهاردهم، عالمه طباطبائی، شهید مطهری، آیتاهلل مصباح یزدی -
آیت الله محمدهادی معرفت (13091385) از علمای شناخته شده تفسیر و علوم قرآن حوزه علمیه قم در سده چهاردهم شمسی است. این مقاله با روش تحلیلی تاریخی به بررسی شخصیت علمی ایشان در عرصه علوم قرآن می پردازد. یافته های تحقیق حاکی است که غالب فعالیت های علمی آیت الله معرفت در زمینه علوم قرآن در حوزه علمیه قم رقم خورده و به ثمر رسیده است. او دارای تالیفات متعدد قرآن پژوهی و صاحب موسوعه «التمهید فی علوم القرآن» است که در جهان اسلام آوازه دارد. اندیشه ها و پژوهش های علمی قرآنی آیت الله معرفت دارای ویژگی اساسی است: مسئله محوری، نیازآگاهی، مکتب گرایی، انصاف مداری، تقریب گرایی، آینده نگری، آزاد اندیشی و نواندیشی. وی دیدگاه ها و نظرات تاثیرگذاری در برخی از مباحث علوم قرآن مانند جمع و تالیف قرآن، قرائات قرآن، نسخ قرآن، تاویل قرآن و صیانت قرآن از تحریف عرضه کرده است که مورد توجه و عنایت و رجوع پژوهشگران علوم اسلامی و قرآنی است. ایشان همچنین در زمینه علوم قرآن، به تربیت نسلی از فضلای جوان همت گماشت و زمینه ساز تاسیس مراکز آموزشی و پژوهشی متعدد در این رشته در قم و ایران شد.
کلید واژگان: علوم قرآن، محمدهادی معرفت، شخصیتهای علوم قرآنی، قرآن پژوهان سده چهاردهم، حوزه علمیه قم، التمهید فی علوم القرآن -
آیت الله محمدتقی مصباح یزدی از عالمان برجسته پرورش یافته در دامان حوزه علمیه قم در سده اخیر است که در عرصه های مختلف علوم اسلامی، ازجمله دانش تفسیر قرآن، نظریه پرداز و دارای آثار گران سنگ علمی است. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی، شخصیت تفسیری آن عالم فرزانه را مورد بررسی قرار می دهد. یافته های پژوهش نشان می دهد که آیت الله مصباح مبتکر مدل تفسیر موضوعی نظام مند قرآن است. ویژگی این مدل ابتکاری تفسیر موضوعی، کل نگری و فراگیری حداکثری نسبت به موضوعات مرتبط با قرآن، مطابقت داشتن با کل نظامات اعتقادی، اخلاقی و اجتماعی اسلام، معطوف بودن به علوم اسلامی و انسانی و ناظربودن به چالش ها و شبهات روز است. نظریه پردازی در تفسیر قرآن، نگرش سیستمی به آموزه های قرآن و نگاه منظومه ای به عرضه موضوعی معارف آن، از دیگر ویژگی های شخصیت تفسیری استاد مصباح است. آثار تفسیری ایشان کل منظومه اندیشه اسلامی قرآن بنیان را در چهارحوزه مسائل بنیادین الهیاتی، مبادی نظامات اخلاقی و اجتماعی، مسائل نظامات اخلاقی و اجتماعی و احکام عبادی و فردی منعکس می کند.
کلید واژگان: مفسران سده چهاردهم، شخصیتهای تفسیری، دانش تفسیر قرآن، حوزه علمیه قم، محمدتقی مصباح یزدی -
این مقاله به معرفی شخصیت های مهم تفسیری حوزه علمیه قم در سده چهاردهم شمسی با هدف شناساندن چهره علمی و آثارشان و ترویج دستاوردهای تفسیری حوزه قم در سده اخیر می پردازد. پژوهش با شیوه مطالعه کتابخانه ای و روش توصیفی تاریخی انجام شده و دامنه آن محدود به افرادی است که طی صد سال اخیر تحصیلات تفسیری آنها در حوزه علمیه قم بوده یا با اقامت در این حوزه، به تدریس یا نگارش تفسیر پرداخته اند، جز پنج تن از مفسران (علامه طباطبائی، آیت الله جوادی، آیت الله مصباح، آیت الله سبحانی و آیت الله مکارم) که شخصیت و آثار هر یک از این بزرگواران در مقالات دیگری مستقلا معرفی شده است. حاصل بررسی نشان می دهد که طی سده اخیر در حوزه علیمه قم، دانشمندان فاضل زیادی در دانش تفسیر پرورش یافته و با تولید حجم گسترده ای از آثار تفسیری فاخر، کارنامه افتخارآمیزی را برای حوزه قم در سده چهاردهم رقم زده اند که می تواند برای نسل فعلی حوزه و آینده سرمشق خوبی باشد.
کلید واژگان: شخصیت های تفسیری، حوزه علمیه قم، مفسران سده پانزدهم، آثار تفسیری، فعالیت های قرآنی -
تبلیغ شریعت اسلام و معارف مکتب اهل بیت (ع)، از دیرباز به عنوان رکن ثابت کارکرد حوزه های علمیه شیعه و بخشی از هویت این نهاد علمی دینی بوده است. در سده اخیر، با احیای حوزه علمیه قم به دست با برکت مرحوم آیت الله العظمی حائری یزدی و جان گرفتن فعالیت های علمی آموزشی و رونق تدریجی این حوزه و نیز استقبال فزاینده نسل ها برای کسب علوم دینی، به ویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، نقش آفرینی حوزه های علمیه شیعه، به خصوص حوزه علمیه قم در تبلیغ معارف دینی و ترویج سبک زندگی اسلامی، بیش از پیش گردید و غیر از ابعاد درون دینی و درون مذهبی، ابعاد برون دینی و بین المللی به خود گرفت. نماد و نمود فعالیت های بین المللی حوزه علمیه قم، در دو پهنه «آموزش» و «تبلیغ» تبلور یافت که مقاله حاضر، به فعالیت های تبلیغی حوزه علمیه قم و نیز مراکز مرتبط و همکار این نهاد در قرن اخیر پرداخته است. آغاز فعالیت بین المللی حوزه های علمیه شیعه در سده اخیر، با اقدامات مراجع عظام تقلید در عرصه بین الملل رقم خورد؛ فعالیتی که می توان آن را فردمحور قلمداد نمود؛ اما با پیروزی انقلاب اسلامی و تشکیل نظام شیعی در ایران و تشکیل سازمان های آموزشی، دینی و تبلیغی، فعالیت های تبلیغی ابعاد گسترده تری یافت؛ تا جایی که در این عرصه، حضور موسسات خصوصی و اشخاص دغدغه مند را نیز شاهد هستیم.
کلید واژگان: حوزه علمیه قم، تبلیغ در عرصه بین الملل، یکصدسالگی حوزه علمیه قم، تبلیغPropagation of Islam and the teachings of the Ahl al-Bayt schools of thought has long been a constant focus of Shia Islamic seminaries and a part of the identity of this religious-scientific institution. In the last century, the role of the Shia Islamic seminaries, especially Qom seminary, in propagating religious knowledge and promoting the Islamic lifestyle increased with the revival of the Islamic seminary of Qom by the late Grand Ayatollah Haeri Yazdi and renewing scientific-educational activities and the gradual promotion of this seminary, as well as the increasing acceptance of generations to acquire religious sciences, especially after the victory of the Islamic Revolution of Iran and apart from intra-religion and intra-denomination dimensions, it took on extra-religious and international dimensions. The symbol and manifestation of the international activities of Islamic seminary of Qom was illustrated in the two areas of "education" and "propagation", and this article has dealt with the propagational activities of Islamic seminary of Qom and related centers and affiliates of this institution in the last century. The international activity of Shia Islamic seminaries in the last century started by the actions of Marjas Taqlid (the great authorities) in the international arena. An activity that can be considered person-oriented. However, with the victory of the Islamic revolution of Iran and the formation of the Shia system in Iran and the formation of educational, religious and propagational organizations, propagation activities gained wider dimensions, to the extent that in this field, we have also witnessed the presence of private institutions and concerned persons
Keywords: Islamic Seminary Of Qom, Propagation In The International Arena, 100Th Anniversary Of Islamic Seminary Of Qom, Propagation -
پژوهش حاضر، با درک اهمیت حوزویان به رسالت خود در تبلیغ دین و اهتمام به آن و با هدف به دست آوردن ساختار و روش های تبلیغی آنان در عصر مراجع ثلاث، در تلاش است تا به این سوال پاسخ دهد که «ساختار و روش های تبلیغ حوزویان در عصر مراجع ثلاث (سید محمدتقی خوانساری، سید صدرالدین صدر و سید محمد حجت کوه کمره ای: 1315-1323ش) چه بود؟» برای یافتن پاسخ این پرسش، ابتدا با استفاده از منابع کتابخانه ای، اطلاعات مورد نیاز گردآوری شد و سپس، با توصیف و تحلیل داده ها به پاسخ رسیدیم.یافته های پژوهش حاضر، نشان می دهد که حوزویان در این عصر، شرایط بسیار دشواری داشتند و فشارهای حکومت به حوزه به قدری است که حتی توقع برچیده شدن حوزه علمیه قم، دور از ذهن نبوده است. مراجع ثلاث در این عصر، با تحمل سختی های زیاد و از خود گذشتگی، موفق به مدیریت حوزه می شوند که در نتیجه، با اقداماتی چون نگهداری مدارس موجود و تاسیس مدارس جدید، تربیت علمی طلاب و حل مشکلات مادی طلاب و نیز ساختار تبلیغی حوزویان حفظ می شود. در بخش روش های تبلیغی نیز حوزویان از منبر، تبلیغ در رسانه های مکتوب مانند کتاب و مطبوعات، عبادت های جمعی مانند نماز جمعه، برگزاری مجالس اهل بیت (ع) و نماز باران، تلاش سیاسی برای اجرای احکام و شعر بهره بردند.
کلید واژگان: مراجع ثلاث، حوزه علمیه قم، روش های تبلیغ دینی، سید محمدتقی خوانساری، سید صدرالدین صدر، سید محمد حجت کوه کمره ایIn addition to understanding the importance of Islamic seminary clerics to their mission in propagating religion and paying attention to it, and with the aim of obtaining the structure and methods of their propagation in the age of the three Marja’ (a jurist and religious scholar who issues fatwas), the present study tries to answer the question that " What was the structure and methods of propagation Islamic seminary clerics in the age of the three marja’s (Seyed Mohammad Taqi Khansari, Seyed Sadruddin Sadr and Seyyed Mohammad Hojjat Koh Kamari: 1936-1943)? To find the answer to this question, the required information was first collected using library sources and then we got the answer by describing and analyzing the data. The findings of the present study suggest that the Islamic seminary clerics in this era had very difficult conditions and the pressure of the government on the seminary was so much that the dismantling of the Islamic seminary of Qom was even expected. In this era, by tolerating great hardships and self-sacrifice, the three marja’s succeed in managing and keeping the seminary with measures such as the maintaining the existing schools and establishing new schools, the scientific training of students and fixing students' material problems, as well as preserving propagational structure of Islamic seminary clerics. In the propagational methods, the Islamic seminary clerics used the speeches, propagation in written media such as books and press, collective prayers such as Friday prayers, holding ceremonies of Ahl al-Bayt and rain prayers, political efforts to implement rulings and poetry
Keywords: The Three Marja’S, Islamic Seminary Of Qom, Methods Of Religious Propagation, Seyed Mohammad Taqi Khansari, Seyed Sadruddin Sadr, Seyed Mohammad Hojat Kooh Kamari -
بررسی رویکردهای به حدیث در جهان اسلام، ما را با دو رویکرد کلی تقابلی و تعاملی، از سوی مخالفان و موافقان حدیث آشنا می کند. این پژوهش توصیفی تحلیلی، بر این است رویکردهای به حدیث را در حوزه علمیه قم، مشخصا در سده اخیر، احصاء، برشماری و تحلیل نماید. در رویکرد تعاملی با سه گرایش افراطی، تفریطی و اعتدالی گونه ها و نمونه های متنوع در هر یک، شناسایی و تحلیل می شوند. در گرایش اعتدالی، ضمن دو نگره تعامل متعادل و هوشمندانه «قرآن محوری و حدیث مداری» و «دوگانه محوری» که اولی بر جامعیت قرآن و دومی بر اصالت و استقلال حدیث در جنب قرآن تاکید دارد، نقش های تقریری و تبیینی و به ویژه نوگستری سنت مورد تامل است. این نوشتار مدعی است، جریان رو به رشد شکوفایی روشمند حدیث از یک/دو دهه گذشته به این سوی، ریشه در نگاه اخیر دارد. در رویکرد تعامل حداکثری، جریان ها و خرده جریان هایی که به نحو افراطی یا به جذب حداکثری از حدیث می اندیشند، مورد تحلیل قرار می گیرند؛ یعنی: فرهنگستان علوم اسلامی، دغدغه مندان احیای نهج البلاغه، گروه باطنی عرفانی متساهل، نص گرایان معاصر، نونص گرایان تفکیکی، و مدعیان طب اسلامی. جریان قرآن بسندگان در تفسیر یا خرده جریان های عرضه به قرآن،
کلید واژگان: حدیث، سنت، رویکرد به حدیث، تعامل و تقابل با حدیث، رویکرد هوشمندانه به حدیث، حوزه علمیه قم -
«تطور صد سال مطالعات مهدویت در حوزه علمیه قم»، موضوعی است که پژوهش حاضر به آن پرداخته است. روش تحقیق در این مقاله از نوع میدانی و کتابخانه ای است. هدف از انجام تحقیق، ارایه سیر تطور آثار برگزیده مطالعات کمی و کیفی مهدویت، در حوزه علمیه قم است. تمرکز مقاله بر مطالعه مهدویت در حوزه علمیه طی سده اخیر و مقایسه رویکرد به آن، قبل و بعد از انقلاب اسلامی است. تحلیل حدیثی مهدویت، تبیین مهدویت، کتاب شناخت مهدویت و تحقیق علمی، از مهم ترین مراحل تطور مطالعه مهدویت در حوزه علمیه قم به شمار می آیند که این رویکرد، به نشر بیش از دوهزار مقاله علمی، سیصدو پنجاه رساله و بیش از شش هزار اثر توصیفی تحلیلی، در عرصه های مختلف منجر شده اند. یافته های تحقیق نشان می دهند در عرصه های پژوهش و نشر آثار مهدویت جهش مطالعاتی مناسبی روی داده است و به پدید آمدن تطورات مهمی در مطالعه مهدویت منجر شده است. این تطورات، مطالعه مهدویت را در حوزه علیمه قم از مسیله ای حدیثی و کلامی به حوزه مطالعات علوم تربیتی، سیاسی و اجتماعی توسعه داده است.
کلید واژگان: مهدویت، تطور مطالعات مهدویت، حوزه علمیه قم، سده، آثار مکتوبThe evolution of one hundred years of studies on Mahdism in the Qom seminary is the subject that the present research has addressed. The research method in this article is both field and library based. The aim of the research is to present the evolution trend of selected quantitative and qualitative studies on Mahdism in the Qom seminary. The focus of the article is on the study of Mahdism in the Qom seminary during the recent century and comparing the approach to it before and after the Islamic Revolution. The analysis of Mahdism traditions, the elucidation of Mahdism, the recognition of Mahdism literature, and scientific research are among the most important stages of the evolution of the study of Mahdism in the Qom seminary. This approach has led to the publication of over two thousand scientific articles, three hundred and fifty theses, and more than six thousand descriptive and analytical works in various fields. Research findings indicate that significant scholarly advancements have occurred in the field of Mahdism research and literature dissemination, leading to important developments in the study of Mahdism. These developments have expanded the study of Mahdism in the Qom seminary from a purely theological and traditional issue to the realms of educational, political, and social sciences.
Keywords: Mahdism, evolution of Mahdism studies, Qom seminary, century, written works -
حوزه علمیه قم در سده اخیر بالنده ترین رویکرد را طی زمان حیات خود داشته است. توجه به معارف اهل بیت با تکیه بر عقل و نقل، میراث گرانبهایی برای معارف دینی فراهم کرده است. اندیشه مهدویت، یکی از این آموزه ها است که در حوزه علمیه قم به رغم فراز و نشیب هایی که در این سده داشته است، نسبت به سده قبل با تطورات و تغییرات متعددی همراه بوده است. در این نوشتار، پنج تطور اندیشه مهدویت در سده اخیر بیان شده است: 1. تطور روشی، 2. تطور دامنه ای، 3. تطور تبیینی که در این جا تنها بر دو آموزه انتظار و نیابت عامه تاکید می شود، 4. تطور غایی، 5. تطور ارایه ای. آنچه این تطورات پنج گانه را با هم مرتبط می کند، «تطور غایی» است. شواهد و قراین حکایت از آن دارند که در سده اخیر در حوزه علمیه قم، اندیشه مهدویت از آموزه ای صرفا اعتقادی، به اندیشه ای راهبردی تبدیل شده است که هدفش تنها دفاع از نوعی اعتقاد نیست، بلکه در پی آن است که در تمامی ابعاد زندگی فردی و اجتماعی خود را نشان دهد و جامعه در تمامی شیونش از این اندیشه تاثیر بپذیرد. در این نوشتار با تکیه بر آثار مکتوب در این سده، تلاش شده، مسیری که در این تطورات طی شده است، بیان شود.
کلید واژگان: مهدویت، تطور، انتظار، عقل، حوزه علمیه قم، انقلاب اسلامی ایرانIn recent century, Qom seminary has had the most prominent approach during its lifetime. Attention to the teachings of the Ahl al-Bayt, relying on reason and revelation, has provided a valuable heritage for religious teachings. The concept of Mahdism is one of these teachings, which despite the ups and downs it has experienced in this century, has been accompanied by numerous developments and changes compared to the previous century. In this essay, five developments in the concept of Mahdism in recent century have been outlined: 1. Methodological development, 2. Scope development, 3. Explanatory development, which here focuses only on the two principles of waiting and deputyship for the general public, 4. Ultimate development, 5. Presentational development. The link among these five developments is the "ultimate evolution". Evidence and indications suggest that in recent decades, in the seminary of Qom, the ideology of Mahdism has been transformed from a purely doctrinal belief into a strategic ideology whose aim is not only to defend a certain belief, but also to manifest itself in all aspects of individual and social life, and to impact society in all its affairs. This essay aims to elucidate the path taken in these developments, relying on the written works of this era.
Keywords: Mahdism, evolution, waiting, reason, the seminary of Qom, the Islamic Revolution of Iran -
تاریخ یکصد ساله، گواه این نکته است که حوزه علمیه قم از زمان تاسیس و احیا و با زعامت فقیهان بزرگی مانند آیت الله شیخ عبدالکریم حایری یزدی و آیت الله سید حسین بروجردی و به تبع آن، انقلاب اسلامی ایران به زعامت امام خمینی؛ در گسترش فرهنگ مهدوی و زدودن انگاره ها از این آموزه اصیل نقشی اساسی داشته است. این تلاش در قالب مناظرات، سخنرانی، بیانیه ها، مکتوبات و نماهنگ ارایه شده است. این نوشتار تلاش دارد با روش توصیفی –تحلیلی و بهر ه گیری از منابع کتابخانه ای و تاریخ شفاهی، به احصای مکتوبات مهدوی عرضه شده در حوزه علمیه قم و در موضوع نقد جریان های انحرافی، از دوران ورود آیت الله شیخ عبدالکریم حایری یزدی (1300شمسی) تا پایان سده (1400 شمسی) و تحلیل آن بپردازد. پس از تحلیل منابع مکتوب، به خلاها و آسیب های برخی از دوره ها و منابع پرداخته است تا بتوان با بهره گیری از گذشته، گامی موثر به منظور نشر مهدویت و مکتوبات مرتبط با آن در دوران معاصر برداشت.
کلید واژگان: مکتوبات، حوزه علمیه قم، شبهات، جریان های انحرافی، مهدویت، سده اخیرThe century-old history testifies to the fact that the seminary of Qom, under the leadership of eminent clerics such as Ayatollah Sheikh Abdul Karim Haeri Yazdi and Ayatollah Seyed Hossein Borujerdi, and consequently, during the Islamic Revolution of Iran under the leadership of Imam Khomeini, played a fundamental role in the dissemination of the Mahdavi culture and the eradication of misconceptions from this authentic doctrine. This effort has been presented in the form of debates, speeches, statements, writings, and visual media. This essay aims to present and analyze the written works of Mahdavi scholars in the scientific domain of Qom seminary, as well as to limit deviant movememtts, using a descriptive-analytical approach and drawing from library sources and oral history. It will focus on the period from the arrival of Ayatollah Sheikh Abdul Karim Haeri Yazdi (1921 CE) to the end of the century (2021 CE), and analyze them. Following the analysis of written sources, it has delved into the gaps and shortcomings of certain periods and sources in order to make meaningful strides towards the dissemination of Mahdism and related written works in the contemporary era.
Keywords: Written works., Qom Seminary, doubts, deviant movements, Mahdism, ate crnturey
- نتایج بر اساس تاریخ انتشار مرتب شده‌اند.
- کلیدواژه مورد نظر شما تنها در فیلد کلیدواژگان مقالات جستجو شده‌است. به منظور حذف نتایج غیر مرتبط، جستجو تنها در مقالات مجلاتی انجام شده که با مجله ماخذ هم موضوع هستند.
- در صورتی که می‌خواهید جستجو را در همه موضوعات و با شرایط دیگر تکرار کنید به صفحه جستجوی پیشرفته مجلات مراجعه کنید.
©2000-2025 magiran.com All Rights Reserved.