علوم اسلامی
در نشریات گروه علوم قرآن و حدیث-
مسئله اصلی مقاله بررسی نقش امام سجاد (ع) در تحولات علوم اسلامی و فقهی در عصر اموی است. روش تحقیق توصیفی با رویکردی کیفی وجمع آوری اطلاعات کتابخانه ای و ابزار تحقیق اسناد دست اول و فیش برداری با روش تحلیل محتوا مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. علوم در میان اعراب جاهلیت رواج نداشت. با ظهور اسلام، علوم قرآنی نخستین علومی بود که پدید آمد.با گسترش اسلام، پیامبر (ص) صحابه را برای اشاعه عقاید اسلامی، صدور فتوا و قضاوت،تفسیرقرآن و احکام فقهی در بین مردم مامور کرد. در عصر خلفای راشدین علوم دینی نظیر قرائت، فقه و تفسیر به سبک پیامبر تداوم و در دوره امویان مردم برای یادگیری علوم و تفسیر احکام به فقها وعالمان دینی مراجعه می کردند.اما علوم عصر امام سجاد (ع) وفقهابه دلیل اهمیت مسائل فقهی به یک جریان جدای از حاکمیت سیاسی و نیز یک جریان همراه حاکمیت سیاسی مبدل شد. فرضیه مقاله این است که بعد عاشورا امام سجاد (ع) به عنوان میراث دار و عهده دار منصب پیامبر با تغییر رویکرد سیاسی به یک رویکرد علمی و فقهی- مذهبی ضمن اتصال تفسیر فقهی و علمی خود به علم پیامبر، به عنوان یک فقیه به تفسیر قرآن و تبیین سیره و احادیث پیامبر و ائمه و قضاوت و فتاوای در احکام اسلامی می پرداخت و با تربیت شاگردان و بیان احکام فقهی و اندیشه خود در صحیفه سجادیه و رساله الحقوق، زمینه ساز تداوم رویکرد فقهی و علمی برای امامان بعد از خود امام باقر (ع) و امام صادق (ع) شد.
کلید واژگان: علوم اسلامی، علوم فقهی، جهان اسلام، عصر امام سجاد(ع)The main issue of this article is to investigate the role of Imam Sajjad (A.S.) in the transformation of Islamic and jurisprudential sciences during the Umayyad era. The research method is descriptive with a qualitative approach, and data collection was carried out using library sources. The research tools were first-hand documents and notetaking, and the data was analyzed through content analysis. Among the Arabs of the pre-Islamic era, sciences were not prevalent. With the advent of Islam, Quranic sciences were the first to emerge. As Islam expanded, the Prophet (PBUH) commissioned the Companions to disseminate Islamic beliefs, issue fatwas and judgments, and interpret the Qur'an and jurisprudential rulings among the people. During the era of the Rightly Guided Caliphs, religious sciences such as Qur'anic recitation, jurisprudence, and exegesis continued in the style of the Prophet. In the Umayyad period, people turned to jurists and religious scholars for learning sciences and interpreting rulings. However, during the era of Imam Sajjad (A.S.), due to the importance of jurisprudential issues, scientific and jurisprudential movements evolved into two streams: one separate from the political authority and one aligned with it. The hypothesis of the article is that after the tragedy of Karbala, Imam Sajjad (A.S.), as the heir and holder of the Prophet’s position, by shifting from a political to a scientific, jurisprudential-religious approach, connected his own jurisprudential and scholarly interpretation to the knowledge of the Prophet. As a jurist, he engaged in interpreting the Qur'an, elucidating the conduct and hadiths of the Prophet and the Imams, issuing judgments and fatwas in Islamic rulings. By training students and expressing jurisprudential rulings and his own thought in Sahifa Sajjadiyya and Risalat al-Huquq, he laid the groundwork for the continuation of the jurisprudential and scholarly approach for the Imams after him, namely Imam Baqir (A.S.) and Imam Sadiq (A.S.).
Keywords: Islamic Sciences, Jurisprudential Sciences, Islamic World, Era Of Imam Sajjad (A.S.) -
مراکز علوم اسلامی نقش مهمی در تولید، توسعه و ترویج علوم، فرهنگ و معارف رضوی بر عهده دارند و در راستای اهداف و ماموریت های خود برای تامین، تربیت و توانمندسازی محققان رضوی پژوه کارآمد از مدل های مختلفی استفاده می کنند. بررسی ها نشان می دهد مدل های مورد استفاده جامعیت، روزآمدی و اثربخشی چندانی ندارد. هدف اصلی این پژوهش، بررسی و ارزیابی مدل های موجود و تدوین مدل مطلوب تربیت محقق علوم اسلامی و معارف رضوی و سوال پژوهش چگونگی ابعاد و اجزای مدل مطلوب تربیت محقق علوم اسلامی و معارف رضوی است. این پژوهش از نوع پژوهش های کاربردی است که به روش کیفی انجام شده و در گروه تحقیقات پدیدارشناختی قرار می گیرد. ابزار گردآوری داده ها، مصاحبه های نیمه ساختار یافته و برای تحلیل داده ها از روش تحلیل مضمون و مدل «اترید-استرلینگ» استفاده شد که نتیجه آن شناسایی، 4 مضمون فراگیر، 24 مضمون سازمان دهنده و 228 مضمون پایه با فراوانی 299 مضمون است. برای سنجش اعتبار متغیرهای تحقیق از اعتبار اجماعی و استحکام ساختاری استفاده شد. نتایج تحقیق نشان داد مدل مطلوب تربیت محقق، باید دارای 4 بعد «مبانی و رویکردها» با شاخص های؛ سازنده گرایی، هدف گرایی، تعامل گرایی و...، بعد «محتوا» با شاخص های؛ ارزش گرایی، نوگرایی، مهارت محوری و...، بعد «مدیریت» با شاخص های؛ نیازمحوری، نقشه مفهومی، مدیریت دانش و... بعد «منابع انسانی» با شاخص های؛ برانگیزانندگی، ارتقا دهندگی و... باشد و به میزانی که این ابعاد و شاخص ها در فرایند تربیت محقق مورد استفاده قرار گیرند، اثربخشی پژوهشی افزایش پیدا خواهند کرد.
کلید واژگان: مدل تربیت، تربیت محقق، علوم اسلامی، فرهنگ و معارف رضوی، رضوی پژوهیIslamic science centers play an important role in the production, development, and promotion of Razavi sciences, culture, and education, and in line with their goals and missions, they use various models to supply, train, and empower Razavi scholars. Surveys show that the used models are not very comprehensive, up-to-date and effective. The main goal of this research is to investigate and evaluate the existing models and develop a desirable model for the training of researchers of Islamic sciences and Razavi teachings and the research question is how to determine the dimensions and components of the desired model of training researchers of Islamic sciences and Razavi sciences.The current research is a type of applied research that is conducted using a qualitative method and is included in the group of phenomenological research. The data collection tools were semi-structured interviews and for data analysis, the theme analysis method and “Etrid-Sterling” model were used, the result of which was the identification of 4 overarching themes, 24 organizing themes and 228 basic themes with a frequency of 299 themes. . Consensus validity and structural strength were used to measure the validity of research variables. The results of the research showed that the ideal model of researcher training should have 4 dimensions of “fundamentals and approaches” with indicators of constructivism, objective orientation, interactionism, etc., “content” dimension with indicators; Valorism, modernism, skill-oriented, etc., then “management” with indicators; Need-oriented, conceptual map, knowledge management, etc. dimension “human resources” with indicators; motivation, promotion, etc., and to the extent that these dimensions and indicators are used in the researcher training process, research effectiveness will increase.
Keywords: Imam Riḍā Research, Imam Riḍā’S Teachings, Life Style, Islamic Knowledge, Researcher Training, Training Models -
نشریه پژوهش های نوین در گستره تاریخ، فرهنگ و تمدن شیعه، سال یکم شماره 1 (پاییز و زمستان 1401)، صص 65 -86
پس از حمله مغول، در زمان تیموریان با ثبات حاکمیت مراکز علمی از درون اجتماع مسلمانان و همچنین شیعیان نمایان شدند. مقاله حاضر در پی تبیین نقش علمای شیعه خراسان در گسترش علوم اسلامی در عصر تیموری است. یافتههای این مقاله، که با بهرهمندی از روش توصیفی-تحلیلی، انجام شده است، نشان میدهد عواملی نظیر همت و سختکوشی عالمان شیعه، علمدوستی شماری از حاکمان تیموری، مهاجرت علما، تسامح دینی دولتمردان، گسترش قلمرو جغرافیای شیعی و پیوند تصوف و تشیع، در رونق علمی مراکز علمی شیعیان خراسان سهم بسزایی داشتند. شیعیان خراسان در شهرهای مشهد، نیشابور، هرات و سبزوار، مدارس دینی در اختیار داشتند. آنها علاوه بر پرورش عالمان تاثیرگذار، در رشد و توسعه شاخههای متنوع از جمله فقه و اصول، فلسفه و کلام، اخلاق و عرفان، تاریخ و سیره و علم هیات و نجوم، گامهای موثری برداشتند که رهاورد این تکاپوی علمی را میتوان در تالیف و نگارش آثار تحولآفرین و اثربخش خلاصه کرد.
کلید واژگان: شیعیان، ایران، خراسان، تیموریان، علوم اسلامی -
علم هم چون پدیده ای اجتماعی، متاثر از محیط است و در خلوت، به دستور و فرمان یا به توصیه و تشویق، بالندگی، شکوفایی و گسترش پیدا نمی کند؛ هر چند رکود و انحطاط آن، به طور جدی با عوامل پیش گفته پیوند وثیق دارد. علم در جهان اسلام نیز از این قاعده بیرون نبوده است. پژوهشگران این حوزه، دوران خلافت مامون عباسی را که پاره ای از آن با حضور و نقش علمی امام رضا(ع) همزمان است، دوره اوج گیری و نضج تمدن اسلامی و در راس آن بسط و توسعه علوم دانسته اند. اینکه چه علل و عواملی در این فرایند نقش داشته، پرسشی محوری است که پژوهشیان، پاسخ های گوناگونی به آن داده اند. بر پایه نوشتار حاضر، بیش از همه، وجود بستر و فضای اجتماعی متناسب با علم ورزی یا گسترش نسبی عدالت اجتماعی، این دوره را از دیگر دوره ها متمایز و مبدا تحولاتی بنیادین ساخته است. مقاله با این فرضیه که رشد علم و توسعه، محصول هم اندیشی، مناظره، پرسش و پاسخ و وجود فضای تعاملی آزاد برای اندیشمندان است، به این نتیجه دست یافته که دوره امام رضا(ع) و در بازه ای گسترده تر، زمان مامون چنین بستری فراهم شده بود. در آن دوره از یک سو افراد از هر مسلک و مذهبی می توانستند وارد گفتگوی علمی و فرهنگی شده، و از سوی دیگر به نقد یافته ها و داشته های مسلمانان بپردازند و از آن مهم تر، آثار و نوشته های بیگانگان را که در ذهنیت مسلمانان اولیه ارزش اعتنا نداشت، به زبان اسلامی برگردانده (نهضت ترجمه) و در نشست های علمی و مناظره های جدی، با امکان برابرکه حتما نسبتی با فضای جامعه داشت، مورد نقد، نقض و چالش قرار دهند.
کلید واژگان: امام رضا(ع)، خلافت مامون، عدالت اجتماعی، علوم اسلامی، عهد رضوی، نهضت ترجمهScience, as a social phenomenon, is affected by the environment and does not grow, flourish and expand in solitude, by command or by advice and encouragement; Although its stagnation and decline are closely related to the aforementioned factors. Science in the Islamic world has not been out of this rule either. The researchers of this field have considered the period of Ma'mun Abbasi's caliphate, which partly coincides with the presence and scientific role of Imam Reza (As), as the pinnacle and perfection period of Islamic civilization, and at the top of it is the expansion and development of sciences. What causes and factors played a role in this process is a central question that researchers have given various answers to. Based on the present article, most of all, the existence of a platform and social Space suitable for science or the relative expansion of social justice has made this era distinct from other eras and the origin of fundamental changes. the article with the hypothesis that the growth of science and development is a product of mutual thinking, debate, question and answer, and the existence of a free interactive space for thinkers, was reached the conclusion that the period of Imam Reza (As) and in wider period, the time of Ma'mun provided such a platform. In that period, on the one hand, people from all sect and religions could have entered into scientific and cultural dialogue, on the other hand, criticize the findings and achievements of Muslims, and More importantly, the works and writings of foreigners, which were not worth paying attention to in the minds of early Muslims, were translated into Islamic language (the translation movement) and criticized and violated in scientific meetings and serious debates and challenge, with the equal possibility that it must have been related to the atmosphere of the society.
Keywords: Imam Reza (AS), Caliphate of Ma'mun, social justice, Islamic sciences, Razavi era, translation movement. -
امام علی (ع) در عصر حکومت خلفای پیش از خود هرچند در راس رهبری سیاسی جامعه نبود، اما نقش علمی و فرهنگی بسیار موثر و مرجعیت علمیداشت.آن حضرت معارف قرآن را به مردم آموخت و علوم رسول خدا (ص) را به نسل بعد منتقل کرد و بسیاری از کتاب های نگارش شده به دست خود را به میراث گذاشت. آن حضرت عالی رتبه ترین قاضی در میان مسلمانان بود که همه به او رجوع می کردند و نیازمند علم وسیع وی بودند و در برخی موارد سیاسی، نظامی و اداری نیز به خلفا مشورت می داد و گاهی خطاها و اشتباهات آنان را اصلاح می کرد. آن حضرت در این زمان فعالیت اقتصادی بسیار گسترده ای داشت و زمین های فراوانی را آباد کرد که جزء املاک آن حضرت و موقوفه بود و تا قرن های متمادی نیز قابل استفاده بوده و سوددهی داشت.
کلید واژگان: خلفای سه گانه، امام علی (ع)، علوم اسلامی، فتوی، قضاوت -
این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی درصدد پاسخ به این سوال است که زنان شیعه قرن چهارم هجری یعنی دوران طلایی اسلام چه نقشی درگسترش علوم فرهنگ تمدن اسلامی داشته اند. از آن جا که فرهنگ سازی محدود به قشر خاصی نیست زنان به عنوان نیمی از اجتماع در ایجاد آن نقش آفرین هستند. بانوان با توجه به جایگاه تربیتی خویش و آموزه های تشیع در تمامی ابعاد گوناگون علمی، اجتماعی، فرهنگی وسیاسی تاریخ شیعه، به عنوان ادامه دهنده و تجلی اسلام راستین بعد از پیامبر (ص)، همواره در تثبیت و تعمیق علوم اسلامی و اشاعه فرهنگ شیعی نقش موثر داشته، و در برخی مراحل سرنوشت ساز شدند. صده چهارم هجری -که هم زمان باحکومت های شیعی، ازجمله: آل بویه، فاطمیان و حمدانیان، و هم دوره باخلافت اهل سنت درحکومت عباسیان بود- فعالیت های گسترده مثبت مستقیم یا غیر مستقیم بانوان شیعه درگسترش علوم اسلامی را شاهد هستیم. مهمترین نقش زنان این قرن در عرصه های علمی، سیاسی، اجتماعی فرهنگی، و به شیوه ها و قالب های متعدد بوده است.
کلید واژگان: زنان شیعه، صده چهارم هجری، قرآن، علوم اسلامی -
مطالعات میانرشتگی چندی است که در غرب به حوزه مطالعاتی مهمی تبدیل گشته که هم حوزه آموزش و هم پژوهش را تحت تاثیر خود قرار داده است. در کشور ما نیز چندی است که برخی از نهادهای پژوهشی به این مطالعات تشویق میکنند. پرسش اساسی این است که آیا این مطالعات اساسا در حوزه علوم اسلامی قابل پیگیری است یا خیر؟ خاستگاه و بایستههای آن چیست؟ این مقاله با بررسی خاستگاه وجودی معرفتشناسانه و غیرمعرفتشناسانه میانرشتگی و همچنین بایستههای ذاتی و تحقق میانرشتگی امکان این امر را بررسی کرده است. بررسیهای صورتگرفته در نوشتار حاضر نشان میدهد امکان بازخوانی و بازتعریف میانرشتگی با امعان نظر به خاستگاه و بایستههای آن در حوزه علوم اسلامی وجود دارد؛ درحالیکه در صورت عدم توجه به خاستگاههای بیانشده، دچار استحاله فکری و فرهنگی در این مطالعات میشویم و هویت علمی خود را در مواجه با این سنخ دانش از دست میدهیم. این مقاله با روش تحلیلی - تطبیقی نگاشته شده است.
کلید واژگان: مطالعات میان رشته ای، علوم اسلامی، امکان میان رشتگی، خاستگاه میان رشتگی، بایسته های میان رشتگیInterdisciplinary studies have recently become an important field of study in the West, affecting both education and research. In our country, some research institutions have been encouraging these studies for some time. The fundamental question is whether these studies can be pursued primarily in the field of Islamic sciences or not? What is its origin and requirements? This article examines the epistemological and non-epistemological existential origins of interdisciplinary as well as the intrinsic requirements and realization of interdisciplinary. The studies conducted in the present article show that it is possible to re-read and redefine interdisciplinary by considering its origin and requirements in the field of Islamic sciences; On the other hand, if we do not pay attention to the stated origins, we will undergo intellectual and cultural transformation in these studies and we will lose our scientific identity in the face of this type of knowledge. This article is written by analytical-comparative method.
Keywords: Interdisciplinary studies, Islamic sciences, interdisciplinary possibility, interdisciplinary origin, interdisciplinary requirements -
جریان شناسی نواندیشی مسلمانان در راستای خوانش دوباره علوم اسلامی، گرایشی نو پدید در یک قرن اخیر است. این جریان با رویکرد به دستاوردهای تمدن اروپایی در گستره مبانی علمی و معرفتی نخست در میان نواندیشان مسلمان عرب گسترش یافت. پدیده یاد شده با استقبال از مطالعات جدید علوم انسانی، مانند ساختارگرایی، زبان شناسی، معناشناسی و انسان شناسی و دیگر دانش های وابسته به آن ها توسط گروهی از روشنفکران برجسته و معاصر عرب هم چون حسن حنفی، نصر حامد ابوزید، محمدعابدالجابری و محمد ارکون -که به نواعتزالیان شناخته می گردند- به منظور پاسخگویی به پرسش هایی که از تقابل اسلام و مدرنیته سرچشمه می گرفت، به تجدید نظر در سنت و میراث کهن و خاستگاه باورهای دینی و پذیرش مدل های معرفتی و دستاوردهای دانش های نوین جهان مدرن غرب و کاربست آن ها در سرمایه های علمی و عقلی تمدن اسلامی انجامید. این جستار با روش توصیفی و تحلیلی ضمن بررسی شاخصه ها و مولفه های بنیادین نوگرایی و شناخت زمینه های تاریخی اش تاثیر آن را در جنبش نواندیشی و نقد گفتمان دینی در جوامع اسلامی و دیدگاه های کلی نوع اعتزالی مذکور بررسی می نماید تا چشم اندازی نو و قضاوتی منصفانه برای شناخت و تحلیل و نقد این جنبش اثرگذار در دوره معاصر ارایه دهد.
کلید واژگان: علوم اسلامی، جریان شناسی، سنت، مدرنیته، نواندیشی دینی، نو اعتزالیانStudying the trend of Muslim scholars' intellectual modernism in line with a re-reading of Islamic sciences has caused to a new trend in the recent century. This trend first developed in accordance with the approach of European civilizations achievements in the spectrum of scientific and epistemological principles among Arab Muslim intellectual modernism. This phenomenon was faced with welcoming new studies in humanities such as structuralism, linguistics, semantics, anthropology, and other affiliated sciences to them by a number of outstanding contemporary Arab intellectuals such as Hassan Hanafi, Hāmed Abouzayd, Nasr, Muhammad Abed Aljāberi, and Muhammad Arkoun known as new-E'tizalis. To voice the misgivings against the problems raised for the confrontation of Islam and modernity, it led to a review of tradition and ancient heritage as well as the origins of religious beliefs and reception of epistemological patterns and modern Western world achievements and their applications in the scientific and intellectual Islamic treasures. Deploying a descriptive-analytical research method and studying the criteria and fundamental factors of modernity and knowing its historical backgrounds, the researcher studies its effects on modernism movement and criticism of religious discourse in Islamic communities. Thus, the general views of new-E'tizlis are discussed so that a new perspective and a fairs judgment to the knowledge, analysis and criticism of this influential movement in the contemporary era are presented.
Keywords: Islamic sciences, trend studies, tradition, modernity, religious intellectual modernism, new-E'tizlis -
ابن عقده، یکی از محدثان زیدی است که بیش از سی عنوان کتاب نگاشته که اکثر آنان، به دست ما نرسیده است؛ هر چند محتوای بخشی، به وسیله عالمان، به ما رسیده است. در این مقاله تلاش شده است با توجه به احادیث بازمانده از ابن عقده، موقعیت علمی وی بررسی شود تا سهم وی در گسترش و انتقال علوم اسلامی، به خصوص تاریخ نگاری مشخص شود. در این پژوهش، ثابت می شود که ابن عقده در مهم ترین علوم اسلامی (اخلاق، تاریخ، تفسیر و فقه) کتاب نگاشته است که سهم تاریخ از همه آنها بیشتر است و آثار وی در این حوزه، در سه گرایش (تاریخ اسلام، رجال و تراجم و مناقب نگاری) تالیف شده است که سهم مناقب و فضایل نگاری، از آن دو گرایش دیگر، بیشتر است.کلید واژگان: ابن عقده، آثار، علوم اسلامی، تاریخ، مناقب نگاری
-
این مقاله با هدف تبیین نظری و مواضع اسلامی در خصوص شبکه های ارتباطی در عصر حاضر و تمایزات آن نسبت به علوم انسانی غرب انجام شده است. بمنظور دستیابی به اهداف پژوهش، این نوشتار با رویکرد تحلیلی و جمع آوری اطلاعات از منابع مکتوب کتابخانه و انجام مصاحبه با صاحب نظران سامان یافته است. نتایج تحقیق نشان می دهد که علوم اسلامی فارغ از نگاه غربی که در آن بیشتر بر ابزار ارتباطی و نحوه ی شکل گیری و نقشه ی ارتباطی بین اعضا در شبکه های ارتباطی تکیه شده است؛ بیشتر بر سطوح، ترویج، عمق بخشیدن و هدف روابط، تاکید دارد. در اسلام نیز مانند علوم انسانی غرب، بر تحقق دهکده ی جهانی تاکید شده است، اما در علوم اسلامی، این نکته با نگاهی فراتر از پراگماتیسم و بیشتر بر مبنای تعامل و عمق زیاد موجود در روابط و اینکه این مبانی فقط به روابط انسان با انسان اشاره ندارد و ساحت های دیگری را شامل می شود، مورد توجه قرار گرفته است.
کلید واژگان: شبکه های ارتباطی، علوم اسلامی، علوم انسانی غرب، ارتباطات اسلامیThis study was conducted with the aim of theoretical and Islamic explanation of communication networks, at the present time, and its differences with the humanities of the west; thus, this study, which applied an analytical approach, collected the data from library written sources and some interviews with experts. The results showed that from the western view, what is often emphasized in communication networks is communication tools and the formation of communications among the members, but from the Islamic view, more emphasis is put on the levels, promotion, depth, and purpose of communications. Islam, like the humanities of the west, focuses on creating the global village, but in Islam, it is beyond the pragmatism and often based on the high depth of communications and these basics are related to not only human relations, but also other kinds of relations.
Keywords: communication networks, Islamic sciences, humanities of the west, Islamic communications -
آل بویه در قرون چهارم و پنجم هجری(322-447) با سه شاخه: آل بویه فارس، آل بویه ری و آل بویه عراق بر بخشهای گسترده ای از قلمرو خلافت شرقی در مرکز و غرب ایران فرمانروایی کردند. این روزگار عصر زرین فرهنگ و تمدن اسلامی ایرانی است و علوم مختلف از جمله دانشهای اسلامی پله های بزرگ رونق و ترقی را زیر پا نهاد. دوره طلایی تمدن اسلامی ایرانی در کنار تعالیم و آموزه های اسلامی، و همت و پشتکار عالمان و متعلمان، دستاورد حمایتهای مادی و معنوی امیران و وزیران بویهی و محصول رفتار ملایم و توام با تسامح و تساهل آنان با پیروان ادیان و مذاهب مختلف است. عوامل دخیل در این عرصه را می توان به اختصار چنین برشمرد: امیران دانشمند، و حمایت، تشویق و ترغیب عالمان و متعلمان، تساهل و تسامح دینی و مذهبی آل بویه و نصب وزرای دانشمند، ادیب و دانش دوست همچون خاندان ابن عمید و صاحب بن عباد، و بنیاد زیرساختها، مراکز و نهادهای علمی و آموزشی قابل برای دانشمندان و دانشجویان در مناطق مختلف خصوصا شهرهای بغداد، ری و شیراز نشان از همت بالای این امیران در عرصه فرهنگ و تمدن دارد. مساجد، بیمارستانها، کتابخانه ها، خانقاه ها و رباطها مهمترین مراکز علمی و آموزشی فارس در این دوره اند و دانشمندان، خطیبان، پزشکان و عارفان بزرگی پرورش داده و علوم و دانشهای روز را به شکوفایی و درخشش بی مثال رسانده اند. این مردان دانشی در حوزه های مختلف از جمله علوم اسلامی و در راس آن دانشهای قرآنی و علوم حدیث به شکوفایی و رونق تمدن اسلامی ایرانی مدد رساندند. بررسی تحول و نقش نهادهای آموزشی آل بویه فارس در رونق و گسترش فرهنگ و علوماسلامی خصوصا دانشهای قرآن و حدیث، وجهه همت این پژوهش استکلید واژگان: اسلام، ایران، آل بویه، فارس، علوم اسلامی، نهادهای آموزشی، قرآن و حدیثThe Buyids with three branches, i.e. the Buyids of Persia, the Buyids of Rey, and the Buyids of Iraq, reigned over widespread parts of the territory of the eastern caliphate in the center and west of Iran in the 4th and 5th centuries AH (324-447). This era is the golden age of the Iranian-Islamic culture and civilization, and it witnessed the growth and development of various sciences, including the Islamic sciences. The golden age of the Islamic-Iranian civilization is the product of the material and spiritual support of the emirs and ministers of the Buyids and their gentle behavior, coupled with their indulgence and tolerance toward the followers of various religions and religious schools, in addition to the Islamic teachings and the dedication and perseverance of the scholars and learners. The contributing factors can be summarized as follows: the learned emirs and the support and encouragement of the scholars and students, the religious indulgence and tolerance of the Buyids, the appointment of such learned, well-educated ministers as the family of ibn Amid and Sahib bin Ebad, and the establishment of worthwhile infrastructures, centers, and educational institutions for scholars and students in different regions, especially in Baghdad, Rey, and Shiraz, which is indicative of the great ambition of these emirs in the field of culture and civilization. Mosques, hospitals, libraries, monasteries, and ribats (centers for Sufi fraternities) were the most important academic and educational centers of Iran in this period, great scholars, orators, physicians, and mystics were educated in them, and they made the sciences of the day reach an unexampled level of flourishment and brilliance. These men of knowledge contributed to the prosperity and progress of the Islamic-Iranian civilization in various fields, including Islamic sciences, especially the Quranic and hadith sciences. The present study is aimed at investigating the transformation of the educational institutions during the reign of the Buyids of Persia and their role in the prosperity and expansion of the Islamic culture and science, especially the Quranic and hadith sciencesKeywords: Islam, Iran, the Buyids, Persia, Islamic sciences, educational institutions, the Quran, hadith
-
راویان و اصحاب امام هادی و امام حسن عسکری با تربیت شاگردان و رساندن روایات ائمه هدی به شیعیان و نیز با مسافرت به دیگر نقاط کشور اسلامی در نشر معارف اهل بیت نقش بسزایی داشتند. این اهمیت آنجا نمود می یابد که در اثر فداکاری های علمی این راویان، شهرهایی مانند قم، ری به محل نشر و رونق علوم دینی برپایه اندیشه های شیعی تبدیل می شود و شیعیان برای یادگیری علوم اهل بیت نیاز به هجرت و مواجه با آزار و اذیت های حکومت را ندارند. اصحاب این دو امام با عهده دار شدن نمایندگی امام در شهرهای مختلف و با تشکیل کلاس های درس، پناهگاهی برای همگان می شوند و علوم اسلامی ماخوذ از اهل بیت را در اختیار شیعیان و دوست داران علم و اندیشه قرار می دهند؛ این فداکاری ها شیعه را در آن دوران خفقان و سرکوب از چنگال دشمنان دین رهانید. این جستار نگاهی گذرا به این تلاش ها دارد.کلید واژگان: علوم اسلامی، شیعه، راویان، اصحاب، امام هادی، امام عسکریThe narrators and companions of Imam Hādī (a) and Imam Ḥasan ʿAskarī (a) were highly influential in the dissemination of the teachings of the Ahl al-Bayt (a) through training of students and transmission of the traditions of the Imams to the Shīʿas, and they
would also travel to other parts of the Muslim nation [to propagate the same]. The significance of this becomes clearer when, due to the sacrifices and dedication of these narrators, cities such as Qom and Rayy were transformed into centers where Shīʿī scholarship was imparted and the Shīʿa of these places no longer needed to migrate in
order to acquire knowledge of the teachings of the Ahl al-Bayt (a) or due to harassment by the government representatives [in these cities]. By taking up the mantle as representatives of the Imams in different cities and by starting classes, they created a safe haven for all, and presented the Islamic sciences as taught by the Ahl al-Bayt (a) to the Shīʿa and the lovers of knowledge and thought. These sacrifices of the Shīʿa during a time of repression and tyranny led to freedom from the clutches of the enemies of religion. This essay is presents a brief study of these efforts.Keywords: Islamic sciences, Shīʿa, Narrators, companions, Imam Hādī (a), Imam ʿAskarī -
ابوالعباس، احمد بن محمد بن سعید بن عقده، یکی از محدثان زیدی قرن سوم و چهارم هجری است که بیش از سی عنوان کتاب، در حوزه های گوناگون علوم اسلامی نگاشته که اکثر قریب به اتفاق آنان، از بین رفته است؛ هرچند محتوای بخشی از آثار وی، در آثار بعدی آمده است. در این مقاله تلاش شده با توجه به احادیث بازمانده از ابن عقده در کتاب های گوناگون، موقعیت حدیثی و علمی وی بررسی شود تا مشخص شود او چه سهمی در گسترش و انتقال علوم اسلامی داشته است. در نهایت در این پژوهش، اثبات می شود ابن عقده در مهم ترین حوزه های اسلامی (اخلاق، تاریخ، تفسیر و فقه) کتاب نگاشته که سهم تاریخ، از همه آن ها بیشتر است و در حوزه تاریخ، در سه گرایش (تاریخ اسلام، رجال و مناقب نگاری) تالیف شده که سهم مناقب نگاری، از آن دو گرایش دیگر، بیشتر است.کلید واژگان: ابن عقده، آثار، علوم اسلامی، تاریخ، مناقب نگاری
-
وجود تعالیم اختصاصی و منحصر به فرد حضرت علی (ع) توسط پیامبر (ص) امری بود که از دید کسی مخفی نمانده بود و از آن روشن تر این بود که حضرت علی (ع) بعد از پیامبر (ص) از هر گونه موقعیت اجتماعی بیرون نگه داشته شد. در این مقاله به این پرسش پاسخ می دهیم که با چنین وضعیتی نقش فرهنگی حضرت علی (ع) بعد از پیامبر (ص) چه شد؟ یکی از پاسخ ها این است که در شکل گیری علوم اسلامی بعد از پیامبر (ص) ،حضرت علی (ع) نقش مصدریت پیدا کرد و در دانش هایی نظیر قرائت ، تفسیر ، فقه و قضاء بر صدر نشست. لافهم چنین بر تمام محدودیت ها به تدریج جامعه نسبت به علم خاص ایشان، سرتعظیم فرو آورد که، نشانه های این امر را در این مقاله ارائه می دهیم. رویکرد ما در تدوین، تاریخی است نه کلامی.کلید واژگان: فقه و قضاء، قرائت، ناسخ و منسوخ، تفسیر، علوم اسلامی، شاگردان حضرت علی( ع)Exclusive and comprehensive teachings and trainings of Imam Ali done by The Holy Prophet, Mohammad (P.B.U.H) is clear to everybody. It is even more obvious and clearer that Imam Ali was taken out of every social status and political issues after the prophet. In the present study we try to answer the question: How and what was Imam Ali’s cultural role and responsibilities after The Holy Prophet with respect to all above mentioned issues? One of the answers is that Imam Ali was considered as a prominent and glorious leader in establishing various Islamic sciences after Mohammad, taking the first rank in reciting, interpretation, jurisprudence, and judgment. No doubt all the world and academic societies would surely respect Imam Ali and his thoughts and knowledge gradually. So we present signs and symbols of his respectfulness in the present research. The approach of writing this research is historical, not eloquent.Keywords: Jurisprudence, Judgment, Recitation of The Holy Quran, Abolisher andAbolished, Interpretation, Islamic Sciences, Imam Ali’s Disciples
-
نقش عالمان و دانشمندان، در پیدایی و پایایی مذاهب و آیین ها بر همگان آشکار است. نوشتار پیش رو ، با توجه به جایگاه ویژه ی دوران صفوی در تاریخ تشیع ،در صدد تبیین نقش شیخ بهایی در گسترش علوم اسلامی است.
نوشتار حاضر در سه محور: صاحب فنون بودن شیخ بهایی در بیشتر علوم مرسوم در دوران خویش، فراوانی تالیفات و نوشته های ایشان و تاثیر افکار و آثار ایشان بر دیگر عالمان و آثار برجای مانده از ایشان می باشد.
بر اساس یافته های این نوشتار، تنوع موضوعاتی که شیخ بهایی در آنها به خلق آثار پرداخته، توانسته توجه گروه های مختلف از عالمان را به خود جلب کرده و زمینه های تاثیر گذاری را در دوره های بعدی فراهم کند.کلید واژگان: شیخ بهایی، صفویه، عالمان شیعی، علوم اسلامی، آثار و تالیفاتIt goes without saying that elites and scientists all over the world have a prominent and vital role in creation and consistency of various religions and rituals. Regarding the status and vivid struggles of Safavid dynasty to flourish Shiite religion, the present study tries to represent and justify the role of Sheikh Bahaii in promoting Islamic sciences. This research involves three stages of Sheikh Bahaii’s life: 1) being an expert and an authority in most of sciences in his time, 2) abundance of written works and literature showing the influence of his thoughts on the other learned men, 3) his remained reference books and valid literature. According to the findings of the present research, variety of subjects that Sheikh Bahaii had written about, has taken the attention of many elites and learned men showing his influence on the next generations.Keywords: Sheikh Bahaii, Safavid Dynasty, Shiite Elites, Islamic Sciences, Written Worksand Literature -
سازماندهی اطلاعات، راه کار مناسب و مقبولی برای مدیریت اطلاعات و تمهیدی برای مدیریت دانش به شمار می آید. علوم اسلامی در بین سایر علوم بشری بخاطر توجه فراوان مسلمانان و حتی غیر مسلمانان به آن، نیاز مبرم به سازماندهی اطلاعات و بالاتر از آن، مدیریت محتوایی آن دارد.
نمایه کردن منابع علوم اسلامی گام موثری در سازماندهی اطلاعات آن می باشد. اما نمایه های رایج فعلی اطلاعات، که برای سازماندهی سایر علوم به کار گرفته می شود، به صورت تک اصطلاحی است و این روش گر چه مقداری زیادی از سازماندهی اطلاعات را زیر پوشش قرار می دهد، ولی کافی و مستوفا نیست و کاربر را به مقصد نهایی نمی رساند. آنچه در این مورد می تواند اطلاعات را به خوبی سازماندهی و کاربر را به خواسته اصلی اش رهنمون و رضایت وی را جلب کند، نمایه ترکیبی است، که با انتخاب دو یا چند اصطلاح و چینش آنها به صورت ترکیبی ، یک چکیده نمایی تشکیل می گردد و موضوع مورد نظر را به روشنی نشان می دهد و این روش نمایه سازی، نوآوری و ابتکاری در سازماندهی اطلاعات محسوب می شود و می تواند انقلابی در این حوزه به وجود آورد.کلید واژگان: سازماندهی اطلاعات، مدیریت دانش، نمایه سازی، علوم اسلامی -
دوره فاطمیان(297-567 ق) از دوره های مهم در زمینه شکوفایی تمدن اسلامی است که تاکنون کمتر اندیشمندان و صاحب نظران مسلمان و غیر مسلمان به واکاوی آن پرداخته اند. با وجود آنکه توجه نویسندگان مسلمان و خاورشناسان به حوادث سیاسی این دوره، زوایایی از تاریخ فاطمیان را آشکار نموده، اقدامات فرهنگی و علمی آنان بیشتر در حاشیه مورد توجه قرار گرفته است.
خاورشناسان متقدم بیشتر به موضوعات سیاسی این دوره پرداخته و کمتر به جنبه های علمی آن توجه نموده اند، اما برخی از متاخران مانند هاینس هالم و پل.ای.واکر در دوره اخیر با تمرکز بیشتری، به بررسی جنبه های علمی دوره فاطمیان نموده و زوایایی از آن را واکاوی کرده اند. اگر چه برخی از خاورشناسان در مورد شکوفایی علمی در این دوره، نظر مثبتی نداشته و یا تردید نموده اند، در مقابل برخی دیگر با اطمینان از وجود شکوفایی علمی در این دوره سخن به میان آورده و معتقدند شواهد متعددی بر شکوفایی تمدنی این دوره می توان ارائه نمود. تاسیس موسسات علمی برجسته ای نظیر الازهر و دارالعلم و تالیف آثار علمی در زمینه های گوناگون به دست دانشمندان برجسته در این دوره، برترین این شواهد به شمار می رود.
بررسی دیدگاه خاورشناسان به منزله نگاه بیرونی که این نوشتار در پی آن است، می-تواند برای شناسایی جنبه های پرتوان تمدن اسلامی در این دوره ارزشمند باشد.
کلید واژگان: فاطمیان، خاورشناسان، شکوفایی علمی، علوم اسلامی، تمدن اسلامیThe Fatimid era is one of the most important periods of the flourish in Islamic civilization that has been less considered by Muslim and non-Muslim scholars so far. Although Muslim writers and scholars paid particular attention to the political aspects of the era, revealing some parts of the Fatimid history, their cultural and scientific activities have been treated in a marginal way. Early orientalists were often concerned with the political issues of the era rather than the scientific ones; however, some of the recent scholars such as Heinz Halm and Paul E. valker focused on the scientific aspects, with some of them holding a positive attitude about the scientific flourish in this period and some others negative, in contrast. Those scholars with positive attitudes believe that the establishment of scientific institutions such as Al -Azhar and Dar-ul-Elm along with various works written on different scientific subjects are good evidence for their claim. To review the viewpoint of the orientalists as an outsider view that the article aims at, could be a valuable way to identify the powerful aspects of the Islamic civilization during this era.Keywords: The Fatimid era, orientalists, scientific flourish, Islamic sciences, Islamic civilization -
متون درسی و نقش آن در تحول حوزهتحول متون درسی، در راستای تحول حوزه، از بایستگی های کنونی حوزه های علمیه است وهمواره درسخنان مقام معظم رهبری برای حوزویان مورد تاکید بوده است. رسیدن به این هدف، مسبوق به شناخت آسیبهاست. این مقاله، به آسیبهای محتوایی و ساختاری متون درسی حوزه اشاره می کند و راه حل هر آسیب را نیز در تحولی مناسب با آن ارائه می نماید. آثار و فوایدی بر فرازهای تحول متون درسی مترتب می شود که بیان آنها قسمت پایانی مقاله را تشکیل می دهد.کلید واژگان: علوم اسلامی، حوزه علمیه، تحول حوزه، متون درسی
-
این نوشتار برآنست تا علم کلام را در حوزه تفکر اسلامی معرفی کرده، جایگاه و نقش سازنده و تعیین کننده این علم دینی و دارندگان آن یعنی متکلمان را آشکار سازد و نشان دهد که پاسداری از حریم دین از طریق تبیین مستدل، پاسخ گویی به پرسش ها و دفع شبهات، کارکرد درخشان این علم است. در بررسی جایگاه و نقش علم کلام اسلامی به نقش ممتاز آن در زمینه سازی برای پیدایش سایر علوم و معارف دینی نیز پرداخته می شود و در این رهگذر است که رابطه این علم دینی اعتقادی با علوم دینی دیگر آشکار می شود. به سبب اهمیت علم کلام و شرافت آن، جایگاه والای متکلمان نیز تبیین می گردد. افزون بر اینکه ائمه معصومین مشوق این مجاهدان عرصه دفاع از باورهای دینی بوده اند.
کلید واژگان: علم کلام، علوم اسلامی، فلسفه، متکلمانThis article is intended to introduce Islamic theology (Kalam) in the field of Islamic thought and explain the constructive and decisive role of this religious science and those engaged in it, showing as its distinctive role the defense of holy status of religion through well-grounded arguments in answering questions and removing doctrinal doubts. It is in this way that some knowledge is reached on the crucial role of Kalam in preparing the ground for the rise of other religious sciences, shedding light on the relation of this doctrinal-religious field of knowledge with other religious sciences. Due to the importance and nobility of Kalam as genuine Islamic science a mention is to be made of the high position of theologians who, in addition, were urged by holy infallible Imams to undertake the defense of religious beliefs in doctrinal arena.
- نتایج بر اساس تاریخ انتشار مرتب شدهاند.
- کلیدواژه مورد نظر شما تنها در فیلد کلیدواژگان مقالات جستجو شدهاست. به منظور حذف نتایج غیر مرتبط، جستجو تنها در مقالات مجلاتی انجام شده که با مجله ماخذ هم موضوع هستند.
- در صورتی که میخواهید جستجو را در همه موضوعات و با شرایط دیگر تکرار کنید به صفحه جستجوی پیشرفته مجلات مراجعه کنید.