جستجوی مقالات مرتبط با کلیدواژه « معناشناسی ساختگرا » در نشریات گروه « علوم قرآن و حدیث »

قرآن کریم در راستای هدایت، انسان را گاه، به صراحت، گاه به کنایه و اشاره؛ گاه، با انذار و گاه با تبشیر، به اموری ترغیب و از مسایلی باز می دارد و او را به انتخاب آگاهانه ی بهترین و پر ثمرترین راه کمال فرامی خواند. از جمله اموری که قرآن مخاطبان خود را به طور غیرمستقیم نسبت بدان هشدار داده و از آن بازداشته، «لعب» است. لازمه ی دوری جستن و پرهیز از درافتادن به دام لعب، شناخت این پدیده است. این که لعب در قرآن به چه معناست؟ چه مولفه ها و شاخصه هایی دارد؟ چه مصادیقی دارد؟ چرا از آن نهی شده است؟ این نوشتار برای یافتن پاسخ این پرسش ها با تکیه بر روش معناشناختی ساختگرا کوشیده است مولفه های معنایی لعب را در سطح همنشینی به دست دهد. حاصل آنکه، هرچند لعب، در کودکی اثربخش ترین راه بالندگی و رشد فکری و جسمی و بعدها بهترین وسیله برای تمدید قوا و زدودن آثار خستگی و ایجاد نشاط در تمام دوران حیات است و جسم انسان نیازمند بدان، در قرآن کریم، ضمن اشاره ای گذرا به این بعد «لعب»، صورت بندی دیگری از لعب دارد و آن را در دو سطح به کار می برد. نخست، معنایی که برای مخاطبان اولیه آشنا است. دوم معنای بازتولید شده ی قرآن. «بطلان کاری»، «ضد حق بودن»، «ضد عقلانیت»، «سرخوشی»، «ضد جدیت»، مولفه های کاربست نخست لعب است.«ناپایداری/گذرایی»، «عدم قطعیت»، «غفلت زایی»، «بی ثمری / بی حاصلی»، «فرصت سوزی»، «مواجهه معرضانه» و... مهم ترین مولفه ها در معنای نوپدید قرآنی است. این مولفه ها می توانند به عنوان شاخص هایی برای شناخت مصادیق روزآمد لعب مورد استفاده قرار گیرند.

آشنایی با قواعد معناشناسی که یکی از شاخه‌های علم زبان‌شناسی به‌شمار می‌آید، به انسان کمک می‌کند تا با تامل در سیاق و دقت در مجاورت کلمات، از افق نگاه گوینده یا نگارنده، به متن بنگرد و به زنجیره‌ای پیوسته از معنا دست یابد. واژه «رحمت» که موضوع این مقاله است، از صفات افعالی الهی است و انسان می‌تواند با فراهم آوردن زمینه‌های لازم، به آن دست یابد. هدف، پاسخ‌گویی به این پرسش است: «با توجه به روابط همنشینی، معنای رحمت در قرآن چیست؟». روش گردآوری مطالب از گونه «کتابخانه‌ای» و روش پژوهش توصیفی تحلیلی با هدف کشف معنای رحمت از طریق همنشین‌های آن در کاربردهای قرآنی سامان یافته است. دستاورد پژوهش شامل برخی واژه‌های فعال مثبت در کسب رحمت (اطاعت و درخواست رحمت)، واژه‌های فعال منفی (نا‌‌سپاسی و گناه)، واژه‌های منفعل از وجود رحمت (زنده شدن زمین و نرمخویی)، واژه‌های ملازم رحمت (خدا و ایمان و عمل صالح) است. بر پایه یافته‌های پژوهش، معنای نسبی «رحمت» در قرآن، «حمایت و پشتیبانی» است با دو زیرشاخه: «حمایت عام» که همه‌ موجودات را دربر می‌گیرد و «حمایت خاص» که از سوی خدای متعالی، فقط به مومنان باتقوا هدیه داده می‌شود.

قرآن کریم نظامی معنایی میان واژگان بنیان نهاده که در آن مفاهیم را بر اساس جهان بینی خود تبیین و ارزش گذاری می کند. روش معناشناسی ساختگرا راهی برای شناخت واژگان قرآنی در این نظام و بدون پیش فرض های دیگر است. «فرح» از مفاهیم قرآنی است که اگرچه در بعضی کاربردها ارزش مثبت دارد، اما در بیشتر موارد به نوعی مورد نکوهش قرار گرفته است. ازاین رو معنا کردن فرح به شادی، شبهه منکران قرآن را مبنی بر مخالفت او با شادی، با وجود مثبت بودن این مفهوم در علم روانشناسی، تقویت می کند. بر این اساس این جستار درصدد برآمد با روش توصیفی- تحلیلی و با بهره گیری از معناشناسی ساختگرا، معنای فرح در قرآن و در پی آن سبب نکوهش غالبی آن را بیاید. این بررسی نشان می دهد که در قرآن مولفه های معنایی فرح، شامل فخر و سرور هستند و این واژه بر اساس برتری یا عدم برتری حقیقی عامل فخر در آن، و به عبارتی وجود یا عدم وجود مولفه حقیقی بودن به دو نوع پسندیده و ناپسند تقسیم می شود. قرآن کریم برای فرح ناپسند عوامل مختلفی از جمله نعمت های دنیا، فرار از جهاد و گرفتاری مومنان را برشمرده است. در مقابل، فضل و رحمت الهی که در قرآن تنها به نعمت های معنوی اطلاق می شود، تنها عامل فرح پسندیده بیان شده است.