نگاهی به ماخذشناسی کتاب ها، مقاله ها و پایگاه های اینترنتی

شناخت منابع و مآخذ، دست‌کم در پژوهش‌های نظری، نخستین گام به شمار می‌رود. کتاب‌شناسی‌ها این امکان را برای پژوهشگران فراهم می‌آورند که از یک سو راه‌های رفته را بشناسند و آثار موازی نیافرینند و از سوی دیگر، زوایایی از دانش که از نگاه گذشتگان فرومانده را آشکار کنند. همچنین، با استفاده از کتاب‌شناسی‌ها، پژوهشگران از وجود عنوان‌های آثار و مرجع‌ها و منابع در موضوع‌های گوناگون، نویسندگان، ناشران و محل نشرشان آگاه می‌شوند و می‌توانند برای تحقیق‌های خود از آن‌ها بهره گیرند.
معرفی منابع و آثار موجود در موضوع‌های گوناگون، از گذشته وجود داشته است و به دوران حاضر منحصر نمی‌شود. در آثار تمدن اسلامی، کتاب‌شناسی با نام فهرست‌ها رواج داشت. دانشمندان گذشته کتاب‌های گوناگون با عنوان الفهرست نگاشته‌اند که شاید از معروف‌ترین آن‌ها ابن‌ندیم و شیخ طوسی باشد. این دست از کتاب‌شناسی را گاهی «کتاب‌شناخت» می‌نامند. چنین آثاری بر پایه موضوعی ویژه یا شخصیتی برجسته سامان می‌یابند؛ اما نویسنده در این گزارش در پی معرفی این آثار نیست؛ بلکه کتاب‌ها و مقاله‌هایی را درباره شیوه‌ها، موانع و سودمندی‌های کتاب‌شناسی‌ها به خوانندگان گرامی خواهد شناساند. گفتنی است، افزون بر این‌ها، شماری از پایگاه‌های مرتبط با این موضوع در این گزارش گنجانده شده و نمونه‌ای از کتاب‌شناسی حافظ (کتاب‌شناسی به معنای نخست؛ یعنی کتاب‌شناخت) در بخش معرفی کتاب‌ها آمده است.
نظر به آن که مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در پایگاه‌های برخط و نرم‌افزارهای برون‌خط خود آثار و منابع در حوزه موضوعی علوم اسلامی عرضه می‌کند، شایسته است از ارزش کتاب‌شناسی‌ها آگاه باشد و با شناخت کامل از فنون و شیوه‌های این کار، به مناسب‌ترین وجه، کتاب‌ها، آثار و منابعی را که عرضه می‌کند، به کاربران خود معرفی کند. غرض اصلی این نوشته، شناساندن آثار درباره کتاب‌شناسی، روش‌ها، مفاهیم و معانی کتاب‌شناسی است و مخاطب اصلی آن، متولیان تولید کتاب‌نامه، کتاب‌شناسی و معرفی آثار عرضه‌شده نرم‌افزارها و پایگاه‌هایند.