دلایل سازگاری حکومت مشروطه با مبانی اسلامی در اندیشه سیاسی آخوند خراسانی

در جریان نهضت مشروطه ایران، علما و روحانیان نقش غیرقابل انکاری ایفا نمودند. مهم ترین اقدام علمای مشروطه خواه، تئوریزه کردن مبانی و مولفه های مشروطیت و مفاهیم مرتبط با آن براساس آموزه های اسلامی و بومی سازی این مفاهیم برای جامعه مذهبی ایران بود. در راس علمای مشروطه خواه، زعیم بزرگ حوزه نجف و استاد بسیاری از فقها و مراجع معاصر، آخوند خراسانی قرار داشت. یکی از ابعاد تاثیرگذاری ایشان در نهضت مشروطه، تلاش برای تئوریزه کردن مشروطه و مفاهیم و نهادهای جدیدی بود که همراه با آن برای اولین بار به ایران وارد شد؛ نیز سازگارکردن آن با آموزه های اسلامی بر اساس اندیشه سیاسی شیعه در زمان غیبت بود. این مقاله به مطالعه استدلال هایی که ایشان برای اثبات مشروطیت اقامه کرده است، می پردازد. آخوند خراسانی در جایگاه یک فقیه و اصولی برجسته، با مبنا قرار دادن نظریه غاصبیت سلطنت شیعه در زمان غیبت و با بهره گیری از قواعد فقهی و اصولی همچون «دفع افسد به فاسد» و «حفظ کیان اسلام»، به این مهم پرداخته اند. ایشان با شناسایی مولفه های حکومت مشروطه در غرب، سازگار بودن هر کدام از این مولفه ها را با مبانی اسلامی اثبات نموده، همچنین مشروطه شدن حکومت را تنها راه نجات کشور از سلطه اجانب و مصداق «حفظ کیان اسلام» می دانسته اند. رویکرد آخوند خراسانی به «مشروطیت» و مفاهیم مرتبط با آن، مانند حکومت قانون، محدودیت قدرت سلطنت، نمایندگی، تساوی آحاد ملت در برابر قوانین و آزادی بیان و انتقاد در چارچوب احکام شریعت، از حد فتوا و مجوز شرعی که کارویژه عمده مراجع دینی است، بسیار فراتر رفته، ایشان با توجه به ناآشنا بودن جامعه مذهبی ایران در آغاز قرن بیستم و یک سده پیشتر از زمان حاضر با این گونه مفاهیم، به تبیین این آموزه ها با رویکرد دینی پرداخته اند.