کامپیوتر و مسوولیت اخلاقی

هنگامی که فناوری جدیدی به درون مجوعه ای تزریق می شود، نقش و مسوولیت عناصر موجود در آن دچار تغییر می گردد. با معرفی فناوری جدید در یک محیط و با برهم خوردن توازن میان عناصر انسانی و فنی موجود در آن، روش های مشخص پیشین برای تعیین وظایف و مسوولیت های آن جامعه دچار ابهام و سرگردانی می شود. در چنین شرایطی لازم است که مسوولیت های جدید و ارتباطات نوین مشخص شده، به تفکیک بیان شوند تا افراد جامعه از جزئیات و لوازم نقش های جدید خود آگاه گردند و ابزار ضروری در ایفای وظایف جدید را بشناسند. بحث های انجام گرفته در مورد کامپیوتر و مسوولیت اخلاقی بیشتر پیرامون ضرورت ارزیابی و تعریف مجدد نقش ها و مسوولیت ها، به وی‍‍‍‍ژه در صورت وارد شدن خسارت هایی نظیر جراحت و یا مرگ در نتیجه ی اشتباهات کامپیوتری، شکل گرفته است. در این نوع بحث ها سه محور اصلی دارای اهمیت خاص بوده است: اول، برخی از نویسندگان درصدد معرفی نوعی از مسوولیت در قبال استفاده از کامپیوتر بوده اند، به وی‍ژه اگر این استفاده به ضرر و زیان منجر شود. در این تلاش ها مواردی چون بررسی مصادیق خاص، مشخص کردن موانع پذیرش مسوولیت، توصیه هایی در رابطه با چگونگی برطرف کردن این موانع و تعیین مسوولیت های اشخاص مختلف درگیر در یک حادثه ی کامپیوتری، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. دوم، برخی دیگر از نویسندگان این موضوع را مورد بحث قرار داده اند که «آیا کامپیوتر می تواند از لحاظ اخلاقی مسوول خسارت-های پیش آمده باشد و اگر این گونه است، چرا؟» سوم، گروهی دیگر از محققان مطالبی پیرامون امکان واگذاری قدرت تصمیم گیری به سیستم های کامپیوتری و این که این کار در چه زمانی انجام می شود، ارایه داده اند. بسیاری از مطالبی که در مورد مسوولیت اخلاقی در قبال استفاده از کامپیوتر مطرح می شود می تواند در مورد استفاده از هر نوع فناوری صادق باشد. ولی عواملی باعث تفاوت اساسی کامپیوتر از سایر انواع فناودی شده اند. عواملی نظیر: استفاده ی مکرر از کامپیوتر در کپی برداری از قدرت درک و اندیشه ی بشری، رواج بحث های فلسفی در مورد امکان ایجاد هوش کامپیوتری و شیوع نمایش های علمی- تخیلی که در آن روبات های انسان نما دارای قدرت فکر و تصمیم گیری هستند و انعطاف پذیری کامپیوتر باعث شده که این تصور ایجاد شود که کامپیوتر (برخلاف سایر انواع فناوری) می تواند (و روزی به آن دست خواهد یافت) که دارای ظرفیت ادراکی مساوی با بشر باشد. به طور خلاصه، در حالی که مقصر دانستن اسلحه به خاطر کشتن شخص، غیر صحیح و نامعقول به نظر می رسد (چون اسلحه آدم نمی کشد، این انسان ها هستند که آدم می کشند)، ولی مقصر دانستن کامپیوتر در شرایط مشابه می تواند قابل قبول باشد و موجب گردد برای رفع اتهام از انسان ها به آن متوسل شد. بنابراین بررسی دقیق این که آیا کامپیوترها می توانند دارای مسوولیت اخلاقی شوند و اگر این گونه است چه زمانی این مسوولیت بر عهده ی آنها قرار می گیرد از اهمیت بالایی برخوردار است. این بحث نه تنها به ما کمک می کند که ظرفیت ها و محدودیت های موجود در کامپیوتر را بهتر بشناسیم، بلکه می تواند به شناخت بهتر نقاط قدرت و ضعف خویش به عنوان انسان منتهی گردد.