نقشمایه های مهری در نقوش تزئینی هنر ایران

در اساطیر نمادین ایرانی، روشنایی و نور برآمده از گنبد آسمان است. آسمان چون گنبدی از سنگ تصور می شد که روشنی و نور از آن متولد شده است. از دیدگاه اساطیری، زاده شدن میترا از صخره سنگ، دگردیسه شدن همین اسطوره است. این نماد به همراهی باقی نمادهای تصویری برآمده از مفهوم و داستان های مهری که روزگاری منجی (سوشیانس) مردمان ایران زمین به شمار می رفته در طول تاریخ تغییرات فراوانی یافته و به شکل های متنوعی در بستر تاریخ نمادین و تصویری این مرزو بوم ظهوری چندباره داشته است. در این مقاله نشانه ها و ردپای این دین چندین هزارساله که گسترشی جهانی نیز داشته، از نظر تصویری و مفاهیم مستتر در آن مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. چرا که آیین مهر یکی از آیین هایی است که تصاویر نمادین به عنوان زبان بصری در انتقال مفاهیم و مبادی این آیین و پیروان آن به کار است و در طول زمان گاه این تصاویر با همان معانی مستتر در آن ها حفظ شده و سده های بعدی با تغییراتی در همان شیوه و با مفهوم گسترده تر مورد استفاده قرار گرفته اند. بررسی طبقات هفت گانه مهری و نمادهای تصویری مهرابه ها، مبنای مطالعه تطبیقی این پژوهش است و با استناد به مدارک وپژوهش های اسطوره شناسی، تاریخ ادیان و ایران باستان و به ویژه منابع نزدیک به آن از جمله اوستا این نمادها از منظرمفهومی معرفی شده و سپس ردپای نقش های نمادین مهری در هنر ادوار مختلف ایران جست وجو و نمونه های مرتبط با آن را بررسی شده است.
این پژوهش به روش تحلیلی- توصیفی و با رویکرد تطبیقی میان مفاهیم مهری و نمادهای تصویری آن با نقوش ادوار مختلف هنری ایران تنظیم گردیده و نتیجه آن چهار محور ذیل است.
1- نقوش متعددی از سنت مهری در هنر ادوار بعد هنر ایران دیده می شوند.
2- البته نقوش فوق حامل همان مفاهیم مهری نیستند.
3- تعدادی از نقوش در ادوار بعد به دلیل تعارض با باورهای جدید حذف می شوند.
4- نقوش مهری در ادوار بعد به صورت تزیینی به کار گرفته شده اند.