برق عصیان

یکی از مباحثی که حافظ نگاهی تازه بدان داشته مساله گناه است که البته بدون داشتن یک نگرش جامع به مجموعه اشعار وی، ارائه تصویری روشن از جنبه های گوناگون گناه در شعر حافظ دشوار می نماید. نگاه حافظ به جوانب مختلف موضوع گناه دارای اهمیت است. وی معتقد است استعداد گناه کردن در وجود آدمی به ودیعت نهاده شده و این استعداد ازلی و تقدیر بشر است یعنی بشر از نظر ساختار وجودی میل به هنجارشکنی دارد وگاه از حد تجاوز می کند اما توبه ازگناه توفیقی است که سبب تحولات روحی بزرگی در انسان می گردد.
مواجهه انسان با گناه از نگاه حافظ و روایت او از حال انسان، زمینه بسیاری از سوالات و ابهامات پیرامون حافظ و شعر اوست. این امر در رابطه با پای بندی یا عدم پای بندی حافظ به حدود و ارزشهای دینی، کانون اختلاف نظرهای گوناگون بوده وگاه سبب برداشتهای سطحی وگناه آلود از شعر وی شده است. در نگاه حافظ توان گناه، به معنی مجاز دانستن گناه نیست بلکه گویای این باور است که ساز شرع به گناه کسی، بی قانون نخواهد شد.از این جهت،حافظ گاه تظاهر به گناه را در جهان شعردر مقابل غرور بی گناهی-که بر نادرستی آن تاکید می کند- برمی گزیند.
تظاهر به آلودگی از اندیشه های محوری شعر حافظ است که با هدف مخالفت با تظاهری دیگر یعنی تظاهر مدعیان پاکی و سلامت است. وی به منظور پرهیز از همسویی با این گروه چنان از ایشان فاصله می گیرد تا بیم تشابه او با آنان باقی نماند. مدعیان بی گناهی را گناهکاران حقیقی می داند که غرور و خودبینی آینه ادراکشان را تیره و تار کرده است. در نگاه حافظ زهد و پارسایی چون دستاویز کسب اعتبار شود یا در چشم خود زاهد جلوه ای داشته باشد، از درجه اعتبار ساقط می گردد.
یکی از مهم ترین مسائل مطرح در موضوع نگاه حافظ به گناه، برداشت مثبت وی از ارتباط انسان و خدا در این زمینه و تکیه او بر رحمت الهی است. او با طرح این مساله انسانی به مبارزه کسانی می رود که تنها ادعا می کنند دامن پاک داشته اند و از این راه بازار تزویر و خودنمایی را رونق بخشیده اند. حافظ با دو پدیده ریا و خودبینی می ستیزد.
مقاله حاضر با توجه به ساختار فکری برآمده از مجموعه اشعار حافظ به بررسی جنبه های تعلیمی و تربیتی عصیان و گناه پرداخته است. بدین منظور، مباحثی چون گناه گویه های حافظ، روح رندی و ملامتی، پرهیز از همسویی با اهل ریا، همچنین زمینه عرفانی و ارزشگرایی در شعر حافظ از زاویه باورهای دینی، اخلاق و بی اخلاقی، پیامدهای گناه و ثمرات پاک زیستن، گناه و اراده انسان و در نهایت عنایت خداوند متعال مورد توجه و نقد ونظر قرار گرفته است.