تمسک به اجماع در مسائل عقلی و اعتقادی

در مورد جایگاه اجماع در مسائل اعتقادی دیدگاه های متفاوتی میان عالمان اسلامی وجود دارد. اشاعره به اتفاق، تمسک به اجماع در اعتقادات را قبول دارند، هر چند بعضی از آنها محدودیت هایی را در این زمینه قائل شده اند. معتزله، غیر از نظام، معتقدند که اجماع در مسائل اعتقادی حجت است و می توان به آن تمسک کرد؛ اما نظام، نه در احکام و نه در اعتقادات، ارزشی برای اجماع قائل نیست. ماتریدیه مستند بودن اجماع به کتاب و سنت را شرط اعتبار آن می دانند و اجماعی که مستند به آن دو نباشد را، نه تنها فاقد حجیت، بلکه مایه انحراف امت دانسته اند. در میان امامیه گروهی - از جمله اخباریان- نه در فروع فقهی و نه در مسائل کلامی اعتقاد به حجیت اجماع ندارند؛ اما اصولیون اجماعی را که کاشف از قول معصوم باشد، معتبر می دانند. از کلمات ایشان دو دیدگاه کلی را می توان بدست آورد: یکم. غالب قدما و متاخرین تمسک به اجماع در فروع فقهی و در تمام مسائل اعتقادی را معتبر می دانند، مگر مواردی که حجیت اجماع متوقف بر آنها باشد، مانند وجود خدا و نبوت. دوم. اغلب علمای چند قرن اخیر-خصوصا از زمان شیخ انصاری به بعد- اجماع را تنها در فروع فقهی حجت دانسته و در غیر این مورد، آن را کاشف از قول معصوم نمی دانند؛ چرا که معتقدند تنها بیان فروع فقهی و احکام شرعی از شئون امامت و وظایف ایشان است.