گرایش نثر فارسی به زبان عربی در حوزه متون پزشکی ایرانی- اسلامی

این مقاله با ذکر شواهدی از چند متن فارسی پزشکی، در صدد تبیین برخی مصادیق عربی گرایی در این متون و نقش درخور توجه آن در فرآیند تصحیح، ترجمه، و ویرایش متون قدیم پزشکی و به تبع، پژوهش و نگارش آثار جدید بر پایه متون کهن است. اهمیت موضوع عربی گرایی در متون پزشکی از آن رو است که هیچ یک از آثار مهم پزشکی قدیم که به زبان فارسی نوشته شده اند از منابع عربی این علم بی بهره نبوده اند و در برخی موارد، این آثار «ترجمه» کامل یک متن یا ترکیبی از ترجمه و تفسیر و تاویل چند متن عربی اند..
عربی گرایی متون فارسی که هم در سطح واژگان و اصطلاحات، و هم در سطح سبک و سیاق نوشتار و ساختار کلی متن قابل بررسی است، سبب پیچیدگی، ابهام، و حتی نارسایی محتوای قسمت هایی از این آثار شده است. از این رو، برای فهم درست این متون که پیش نیاز هر نوع تصحیح، پژوهش، و نگارشی است باید به موضوع گرایش نثر متون فارسی پزشکی به زبان عربی توجه کافی داشت..
این مطالعه از نوع کتابخانه ای بوده و در آن، کتب مرجع طب سنتی بررسی و جمع بندی و دسته بندی شده و توضیح مطالب فقط با استفاده از خود کتب انجام گرفته است. با مراجعه به نمونه ها، ویژگی هایی استخراج شده که از راه تجزیه و تحلیل آن ها، می توان میزان بهره گیری متون فارسی از شیوه نگارش و کلمات عربی را معین کرد و ضمن ارائه دلایلی برای تبیین موضوع، روش هایی نیز برای برداشت و استفاده از این متون پیشنهاد کرد..
در قرون اولیه، گرایش به شیوه نوشتار عربی کمتر بوده و استفاده از واژگان و اصطلاحات عربی نیز بسامد کمتری داشته است. در آثار این دوره، برخی نویسندگان حتی به جای اصطلاحاتی چون رکن، خلط، و... معادل هایی چون آخشیج و مایه و... را به کار برده اند، اما در قرن های متاخر اکثر اطبا از این معادل گزینی پرهیز و استعمال آن ها را ترک کرده اند و عربی گرایی در متون پزشکی فارسی این دوران بسامد بیشتری داشته است..
روشن کردن زوایای گرایش زبان فارسی به کلمات و ترکیبات و شیوه نگارش عربی، راهی برای رفع ابهام از این متون و مستندسازی دقیق آن ها به هنگام تصحیح است که دیر یا زود باید انجام بگیرد. بی شک، تصحیح دقیق این متون بر پایه توجه به ویژگی های زبانی آن ها ممکن است که راه را برای نگارش کتاب های جدید پزشکی به زبان فارسی امروز هموار می کند و به رشد و شکوفایی پزشکی ایرانی می انجامد.