نقش مشارکت عمومی در گمانه زنی استعدادهای بومی

در طرح مکان یابی برای تجدید اسکان رانده شدگان به دلیل ایجاد سد کارون3، نوعی برنامه ریزی مشارکتی به کار گرفته شد، و مرحله نخست از فرآیند کلی طرح نیز انجام پذیرفت، اما ادامه نیافت. این مقاله ضمن مستندسازی تجربه مشارکت، با دو پرسش دیگر نیز رو به روست، یکی جایگاه مشارکت در فرآیند برنامه ریزی برای تجدید اسکان، و دیگر نقش احتمالی آن در ادامه نیافتن طرح. در پاسخ به پرسش های مقاله: اولا، در طرح تجدید اسکان، دیدگاه نوین – و بی سابقه در ایران –«فقیر شدگی» مطرح گردید، که به شکل بومی شده آن با عنوان«تجدید اسکان و اشتغال» به کار گرفته شد. در ابتدا لازم بود که امکان کارایی این دیدگاه در محل گمانه زنی شود. فهم نویی- شاید برای اولین بار- از مشارکت به دست آمد، بدین گونه که، کار مشارکتی انجام شده، یک گام ویژه در فرآیند برنامه ریزی، برای گمانه زنی آن است که: آیا دیدگاه انتخاب شده برای برنامه ریزی (در این طرح: دیدگاه «فقیر شدگی»)، در منطقه هدف، یک گزینه درست و تحقق پذیر می باشد، یا خیر. ثانیا، مشارکت عمومی، دخالت مستقیم شهروندان در فرآیند تدوین برنامه های توسعه - در سطح تاثیرگذار بر زندگی آنان است. کارایی مشارکت به دو جنبه، روش ها و فنون به کار گرفته شده برای هدف معین، و شرایط سیاسی نقش داشتن مردم در نظام برنامه ریزی و تصمیم سازی بستگی دارد. ضرورت مشارکت در طرح تجدید اسکان، همانا درک پیچیدگی ها در تدوین راهبردهای همزیستی تیره ها با یکدیگر در یک قلمروی جدید بود. مشارکت با هدف آگاهی دادن به، و گرفتن از مردم، در زمینه های تعیین شیوه های اسکان مورد قبول مردم، یافتن مکان برای تجدید اسکان، شرایط مطلوب همجواری، و یافتن زمینه های اشتغال راند هشدگان در محل، انجام پذیرفت. مشارکت جویان از دو گروه تشکیل شده بودند: در گروه بهره وران، ارتباط ها با روش های نشس تهای عمومی، جلسات رسمی، ذهن کاوی، گفتگو، مصاحبه با مسئولین، مطلعین و دست اندرکاران صورت گرفت؛ در گروه رانده شدگان، برنامه مشارکت مردمی در سه مرحله، و هر مرحله با هدف های مشخص، روش ها و فنون پاسخگو، به صورت پرسشنامه اول و دوم، و اظهارنامه، انجام گرفت و جمع بندی نهایی آن زمینه ساز تشکیل دو پیش‐ برنامه برای تجدید اسکان و تجدید اشتغال گردید، که – اگر طرح ادامه می یافت- این پیش برنام ه ها، شرح خدمات درو نزا برای مرحله اجرایی می شدند. جمعبندی مشارکت در مورد تجدید اسکان، نخست، به دست هبندی گروه های هم زیست و شیوه و مکان پیشنهادی جابه جایی هر گروه، دوم، به برنامه فضایی تجدید اسکان، و سوم، به شیوه های تجدید اسکان و برنامه فضایی پیشنهادی برای هر شیوه، و در مورد تجدید اشتغال، به شناسایی زمینه های بومی جدید و سنتی اشتغال زایی رانده شدگان انجامید. ثالثا، مشارکت مردم هنگامی به طور کامل بر قرار می گردد و به اجرا در می آید که اراده ای از«بالا» برای انجام امور از«پایین» وجود داشته باشد و نهادینه شود. در نبود چنین نهاد قانونی، نمی توان انتظار کارایی حداکثری از مشارکتی را داشت که تنها به ابتکار اتفاقی برنامه ریزان در مدار فرآیند تولید برنامه قرار می گیرد، و یارای رویارویی با موانع سیاسی- اجتماعی شناخته شده مشارکت را ندارد.