بررسی روند تکامل و خروج جریان های بازالتی گندم بریان، شمال شهداد، کرمان

بازالت های گندم بریان یک سرتخت پوشیده از روانه های تیره رنگ است که حدود 480 کیلومتر مربع از قسمت غربی کویر لوت در شمال شرق کرمان را پوشانده است. خروج جریان های بازالتی در امتداد سیستم گسلی با روند شمالی- جنوبی بوده است. در منطقه گندم بریان، کشش حاصل از فعالیت گسل نایبند موجب شکستگی و ضعف پوسته و سپس بالا آمدن ماگما در امتداد شکستگی شده است زیرا ماگماتیسم محدود به منطقه کشش است. مقایسه نقشه شاخص خط وارگی گسل نایبند و نقشه مربوط به جایگاه دهانه های آتشفشانی، تاییدی بر نقش گسل در تشکیل ماگمای بازالتی گندم بریان است. حضور الیوین های درشت و شکل دار در کنار درشت بلورهای کلینوپیروکسن و نبود کوارتز ماگمایی، همگی می توانند نشانگر حرکت صعودی و سریع ماگما از طریق سیستم شکستگی و گسل های عمیق باشند. شکستگی عمیق پوسته ای گسل نایبند سبب شده است ماگمای بازالتی در حین صعود سریع خود، تا حد زیادی از تاثیر آلودگی های پوسته ای در امان بماند. وجود نسبت بالای La/Nb (با میانگین 7/1) در کنار میزان پایین نسبت Ce/Pb و Pb/Nd نشان دهنده تاثیر کم آلایش پوسته ای در این سنگ هاست. همچنین، نبود پراکندگی در نمودارهای دو متغیره عنصر سازگار- عنصر سازگار، تاکیدی بر عدم اختلاط ماگمایی است. یکنواختی نمودار پراکندگی اندازه بلور (CSD) و شیب ثابت آن نیز تاثیر بسیار کم فرآیندهای فیزیکی همچون اختلاط ماگمایی در ماگمای بازالتی در حین تبلور میکرولیت های پلاژیوکلاز در طی صعود و رسیدن آن به سطح زمین را نشان می دهد. علت اصلی شیب منحنی CSD، سرعت سریع سرد شدن ماگمای بازالتی در حین بالا آمدن است که به تشکیل میکرولیت های ریز پلاژیوکلاز منجر می شود. وجود فنوکریست های الیوین و کلینوپیروکسن نشان دهنده انجام عمل تبلور در ماگمای اولیه قبل از صعود و فوران است. بر طبق نمودار Dy/Yb در برابر La/Yb، سنگ های بازالتی گندم بریان از منشا گارنت لرزولیت با ذوب بخشی 8 تا 10 درصد تشکیل شده است. به طور کلی درجات ذوب بخشی پایین گوشته فوقانی (کمتر از 10 درصد) به تشکیل ماگمای بازالتی آلکالن منجر می شود. از سوی دیگر، ماگمای بازالتی گندم بریان دارای ویژگی های مشخصه ماگماهای مادر منیزیم بالا با تحول یافتگی کم است.