مهمان سردبیر

سیاست علم، فناوری و نوآوری در ایران نسبت به بیشتر حوزه های علمی و پژوهشی رشته ای جوان به شمار می آید و جامعه سیاست پژوهان و پژوهشگران این عرصه نیز جامعه ای به نسبت نوپا است. اما این جامعه، در عین جوانی به سرعت در حال تبدیل به یک جامعه علمی شکل گرفته و پخته است. شکل گیری و گسترش کرسی های دانشگاهی، افزایش شمار پژوهشگران و دانشجویان مقطع دکتری، انتشار کتاب ها و مجلات تخصصی و همزمان احساس نیاز در طرف تقاضا و انجام پروژه های پژوهشی، نشان از توسعه چشمگیر این جامعه علمی دارد (هرچند که هنوز جای بعضی از عناصر و المان ها خالیست). حال و با گذر از مراحل اولیه رشد، به نظر می رسد که این جامعه از چند جهت در نقطه عطف و بزنگاه تاریخی قرار گرفته است. نخست اینکه با سپری شدن اولین مراحل رشد این رشته علمی در ایران، که طبیعتا آشنایی با نظریات علمی و موضوعات نو و دستاوردهای پژوهشی مطرح در سطح جهان نقش کلیدی در آن داشت، اکنون و تا حد زیادی این آشنایی اولیه لازم حاصل شده و نوبت به فراتر رفتن از این مرزها رسیده است. همین موضوع چالش مهمی پیش روی این رشته علمی و پژوهشگران آن است. این که آیا پژوهش های این حوزه به تکرار مکررات بدل خواهد شد و پژوهشگران این عرصه سطحی نگری، ساده انگاری و رفع تکلیف را دستور کار خود قرار خواهند داد (مانند بعضی از حوزه های علمی نزدیک که غالب پژوهش های امروز آن چیزی بیش از انتخاب متغیرهای موهوم و نامرتبط و نظرسنجی از خبرگانی موهوم تر و نامرتبط تر نیست و خبری از نظریه-پردازی روش مند، پاسخگویی به سوالات نظری و عملی و خلق دانش واقعی در آن نمی یابیم)، و یا مطالعه عمیق، پاسخ گویی به نیازهای واقعی و گسترش مرزهای دانش را سرلوحه قرار می دهند، نخستین و مهم ترین دغدغه پیش روی است. توجه به نیازها و مسائل حقیقی کشور در عین حفظ ارتباط مداوم با پژوهشگران این عرصه در سایر کشورها، استفاده از روش های تحقیق و تحلیل متناسب و رعایت دقیق استانداردهای علمی و حرفه ای از لوازم اصلی حفظ نوآوری و کیفیت در پژوهش های سیاست علم و فناوری و نوآوری در ایران و نیفتادن در ورطه پژوهش های ضعیف است. در کنار این نقطه عطف علمی، یک نقطه عطف سیاسی نیز پیش روی این جامعه علمی است. تغییرات سیاسی در کشور و دست به دست شدن دولت ها همواره می تواند منشاء اثرات مهمی باشد و فرصت های فراوانی ایجاد کند. اکنون که دولت جدید در کشور در حال مستقر شدن است، جامعه سیاست پژوهان عرصه علم، فناوری و نوآوری نیز باید بتواند به درستی نیازها و سوالات سیاستی پیش روی دولت جدید را شناسایی نموده و برای آنها پاسخ مناسب و به موقع ارائه کند. در غیر این صورت، دور ماندن جامعه علمی از صحنه عمل، به ادامه فرآیند سعی و خطا در عرصه سیاست گذاری علم، فناوری و نوآوری منجر خواهد شد. باید بپذیریم که بدون یادگیری از گذشته و بهبود روندها و فرآیندهای موجود دستیابی به اهداف چشم انداز امکان پذیر نخواهد بود، و اصولا اگر این جامعه علمی، در این مقطع حساس نتواند قسمتی از دین خود را به اجتماع ادا کند، چه زمانی این کار را خواهد کرد؟ هرچند دو نقطه عطف ذکر شده در بالا، در ظاهر دو ماهیت متفاوت علمی و سیاسی دارند، اما هر دوی آنها به یک رهنمون سیاستی مشخص منجر می شوند: پژوهشگران عرصه سیاست علم، فناوری و نوآوری باید بتوانند ارتباط مناسب با سیاست گذاران و دست اندرکاران این عرصه برقرار کنند، نیازها و سوالات واقعی آن ها را بشناسند و با استفاده از تئوری های دردست و تحلیل های متناسب، علاوه بر توصیف دقیق شرایط، نسخه های عملی با کیفیت (و البته به موقع) برای آنها تجویز کنند.