سرگیجه از دیدگاه حکیم عقیلی خراسانی شیرازی در کتاب معالجات

محمد عقیلی خراسانی پزشک و حکیم نامدار ایرانی است در اواخر قرن 12 و اوایل قرن 13 می زیسته است. ذخائر التراکیب یا قرابادین کبیر، مخزن الادویه و تذکره اولی النهی، خلاصه الحکمه و معالجات کتابهایی هستند که از عقیلی به جا مانده است. کتاب معالجات عقیلی مجموعه ای است که در آن طبقه بندی جامع بیماری ها از دیدگاه طب سنتی ایران به همراه روش های درمانی مجرب بیان گردیده است. بر این اساس هدف از این مطالعه بررسی بیماری دوار یا سرگیجه از دیدگاه عقیلی در کتاب معالجات می باشد. سرگیجه توصیفی است که بیماران در بیان حالات مختلفی که در سر احساس و یا اختلالاتی را که در تعادل و راه رفتن تجربه می کنند ذکر می نمایند. شیوع سرگیجه ی حقیقی در جامعه حدود 5 % و میزان بروز سالیانه آن 1%می باشد. در طب سنتی ایران به سرگیجه حقیقی دوار می گویند. دوار بیماری است که فرد تصور می کند که اشیا به دور سر و بدن او می چرخند و در این حالت، نشستن و ایستادن برای او دشوار است و ترجیح می دهد خود را در وضعیت درازکشیده و خوابیده قرار دهد. علت کلی دوار حرکت موجی روح در فضاها و رگهای دماغ است. گاهی حرکت ارواح به علت عوامل خارجی مثل ضربه و یا سقوط می باشد و در این حالت مثل آن است که در آب چیزی سنگین اندازند و امواج دایره شکلی در آب بوجود آید. گاهی علت دوار، اسباب داخلی در بدن است که در جوهر دماغ حاصل شده است، به صورتی که انسان در این حال تصور می کند که اشیای دور او در حال چرخش هستند، در حالی که اشیا ثابت هستند ولی ارواح در دماغ در حال گردش می باشند. در دوار ناشی از اسبا ب داخلی ممکن است ماده دوار در خود دماغ باشد و یا دوار شرکی باشد و ماده دوار در دماغ نباشد. درمان دوار در طب سنتی بر اساس تشخیص اسباب بیماری صورت می گیرد. اگر علت خارجی باشد، ابتدا بیمار را از معرض این علل منع و بعد از آن در صورت ایجاد سوء مزاج به تبدیل مزاج و اصلاح آن اقدام می نمایند. اگر علت دوار اسباب داخلی باشد، بر اساس اینکه علت در جوهر دماغ باشد و یا مشارکت اعضا مطرح گردد، در سوء مزاج ساده، تبدیل مزاج در سوء مزاج مادی، نضج و اسهال ماده را انجام باید داد