بررسی و ارزیابی دیدگاه شیخ اشراق در باب ماهیت شناخت عرفانی

شیخ اشراق، معرفت عرفانی نفس را از سنخ اضافه اشراقیه می داند. اضافه اشراقیه در فلسفه شیخ اشراق، اقسامی دارد؛ قسمی از آن عبارت است از مشاهده نفس نسبت به انوار دیگر در موطن خود آن انوار و منظور از اضافه اشراقیه به عنوان ماهیت معرفت عرفانی، همین نوع است. وی این معرفت و شهود را متوقف بر مجاهده و سلوک می داند. سهروردی در تحلیل حقیقت این اضافه اشراقیه، از هویت ادراک حسی بهره می گیرد. شهود و معرفت عرفانی از دیدگاه وی، مواجهه بی واسطه با معلوم خارجی است که نفس، با تابانیدن نور مجرد بر امور مجرد نورانی (انوار) به آن دست می یابد. مصحح اضافه اشراقی نفس به امور بیرونی، همین نوری است که از سوی نفس به سمت آن امور ساطع می شود که سبب برقراری ارتباطی یک سویه (از سوی نفس به سمت امور خارجی) میان نفس و مدرک خارجی می شود که با اضافه مقولی، که رابطه ای دوسویه است، متفاوت است. بدین ترتیب، معرفت عرفانی از منظر شیخ اشراق، ساختاری دو وجهی (عالم معلوم) دارد که نوعی رابطه مستقیم و بی واسطه (نه اتحاد) عالم با متعلق علم است و با نوعی فاعلیت علمی نفس درباره معلوم تحقق می پذیرد. نپذیرفتن اصالت وجود و رد اتحادی بودن شهود از سوی شیخ اشراق، باعث می شود که نتوان به درستی، امکان تحقق علم بی واسطه برای نفس را پذیرفت.