عاشقانه سرایی به هنگامه ی حج (با نگاهی به حجازیات عمر بن ابی ربیعه و شریف رضی)

حج ازجمله ی مراسم و آیین هایی است که هرساله در مکه، با شکوه و توجه خاصی انجام می شود. بررسی این آیین زیبا و البته مقدس، ما را با گستره ای از فرهنگ ها و اسطوره های نهفته در پس آن آشنا می کند. اگرچه هنگامه ی حج از آغاز، زمانی برای انجام مناسک و کارهای دینی بوده است، گاه، کام جویان مکه و دیگر سرزمین های اسلامی در دوران جاهلیت و حتی پس از ظهور اسلام، فرصت حج را غنیمت شمرده و آن را زمانی مناسب برای خوش گذرانی یافته اند. برخی شاعران نیز، چه در آغاز اسلام و چه پس از آن همواره این روزها را زمانی برای عشق بازی و عاشقانه سرایی درباره ی زنان حج گزار می دیده اند. در جستار پیش رو ضمن نگاهی به انگیزه های عمربن ابی ربیعه و شریف رضی و دیگر شاعران از غزل سرایی به هنگامه ی حج،تلاش می شود چرایی عاشقانه سرایی آن ها در این مراسم، از دید جامعه شناسی بررسی شود. بیشتر دلایل این امر به پیش از اسلام و عادت های دوران جاهلیت برمی گردد که گاه به دوران اسلامی هم رسیده است و برخی، با شرایط اجتماعی و فرهنگی و دینی پس از اسلام پیوند دارد.
به نظر می رسد حج، تنها مخصوص انجام مناسک دینی نبوده است، بلکه به مانند فستیوال ها وجشنواره های چندگانه ای بوده است که هر هنرمندی به گونه ای به نمایش مهارت خود می پرداخته است؛ ازجمله ی این هنرمندان، گروه شاعران غزل-سرا بوده اند. وصف ماجراهای عاشقانه ی پیرامون کعبه و نحوه ی آشنایی با معشوقه ها و گفتگوهایی که میان شاعر و ایشان روی داده است و نیز راز و نیازهای طواف کنندگان با ذات یکتا، از رایج ترین درون مایه های حج سروده ها در شعر عربی دوران یادشده هستند.